Dzięki dofinansowaniu ze strony Unii Europejskiej oraz Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Narodowy Instytut Dziedzictwa od stycznia 2019 r. do końca września 2022 r. realizuje projekt "Digitalizacja i udostępnianie cyfrowych dóbr kultury - zabytków, grobów oraz cmentarzy wojennych".

Finalny efekt projektu zakłada zeskanowanie oraz udostępnienie ponad 1,3 mln dokumentów dotyczących dziedzictwa kulturowego. Dotychczas do przestrzeni cyfrowej udało się wprowadzić ponad milion dokumentów, a do końca września zostaną udostępnione pozostałe materiały.

"W jednym miejscu w sieci udostępniamy 1,3 mln dokumentów nt. 700 tys. obiektów zabytkowych w Polsce, a więc nie tylko wpisanych do rejestru zabytków, ale również tych znajdujących się w wojewódzkich ewidencjach zabytków" - powiedziała dziennikarzom dyrektor NID dr hab. Katarzyna Zalasińska.

Wskazała, że głównym zadaniem projektu było "udostępnienie wiedzy". "Zarządzanie dziedzictwem tak, jak każdy proces zarządzania musi się opierać na wiedzy, a łatwa dostępność do tej wiedzy przyspiesza procesy zarządzania. To jest niezbędny punkt odniesienia dla konserwatorów, projektantów, samorządowców i wszystkich tych, którzy dzisiaj odpowiadają za zachowanie zasobu zabytkowego, ale jest to również produkt adresowany do wszystkich zainteresowanych najbliższym otoczeniem, a więc do społeczników, właścicieli i wszystkich tych, którzy chcieliby wiedzieć coś więcej na temat swojego najbliższego otoczenia" - mówiła Zalasińska.

Zbiory sukcesywnie udostępniane na portalu zabytek.pl obejmują karty ewidencyjne, fiszki, mapy, zdjęcia, rysunki, plany, spuścizny, scany 3D obiektów i tysiące dokumentów opisujących polskie zabytki.

"Każdy obiekt na portalu zabytek.pl ma swój opis, jest zlokalizowany na mapie. Znajdziemy tam dokumentację chociażby ewidencyjną, a więc karty ewidencyjne oraz w zależności od obiektu i dostępnej dokumentacji będzie to również model 3D, zdjęcia z Fototeki Lotniczej. Różne są zasoby Narodowego Instytutu Dziedzictwa, mamy ponad milion jednostek archiwalnych własnych, milion jednostek Polskich Pracowni Konserwacji Zabytków, mamy ponad 30 spuścizn po najwybitniejszych konserwatorach i architektach" - podkreśliła.

Zwracała uwagę na to, że NID nie tylko stosuje nowe technologie, ale także je rozwija. "To jest bardzo ważny element tego procesu, bo taki projekt też pozwala na rozwój. To jest piękny koniec początku prawdziwej rewolucji. Będziemy starać się o kolejne projekty i dalszy rozwój" - zaznaczyła Zalasińska.

Ewa Siczek reprezentująca Centrum Projektów Polska Cyfrowa, które dofinansowuje projekty z zakresu cyfryzacji powiedziała, że projekt jest "cyfrową rewolucją nie tylko dla Narodowego Instytutu Dziedzictwa, ale dla innych instytucji kultury, które sięgają po najnowsze rozwiązania". "Jest to wyjście na przeciw nowym rozwiązaniom i oczekiwaniom odbiorców. Społeczeństwo się zmienia, zmieniają się nasze przyzwyczajenia, sięgamy po nowe technologie, jest to dla nas już dzisiaj codzienność. Taką codziennością staje się to dla NID, który z duchem czasu stara się docierać do różnej grupy odbiorców, a jednocześnie przez sięganie po nowe technologie stara się zachować dziedzictwo kulturowe" - wskazała.

Oceniła, że 1,3 mln dokumentów to jest "bardzo duża baza, która jest niezwykle cenna, jeżeli chodzi o digitalizację i ponowne udostępnienie". "Ze wszystkich 19 projektów, które udało nam się dofinansować w tej perspektywie finansowej z funduszy unijnych to Narodowy Instytut Dziedzictwa jest głównym liderem, bo wśród tych 19 projektów wszystkie zbiory stanowią 3 mln obiektów. Zatem ten 1,3 mln naprawdę robi wrażenie i pokazuje ogrom pracy, jaką włożył instytut w przygotowanie tych dokumentów" - powiedziała Siczek.

Wskazała, że "zbiory będą służyły nie tylko zwykłym obywatelom, którzy zainteresowani są tego typu tematyką, ale także osobom, które pracują na co dzień na tego typu zbiorach: dla historyków, dla nauczycieli, jako świetne źródło do wykorzystania w procesie edukacyjnym".

Marzenna Guz-Vetter, która jest p.o. dyrektora przedstawicielstwa Komisji Europejskiej w Polsce zwracała uwagę, że z funduszy UE finansowanych przez europejskich podatników wyasygnowano na realizację tego projektu prawie 85 proc. wartości całego projektu, to jest 31 mln zł.

Jak mówiła, "jest to tylko jeden z wielu przykładów, kiedy z funduszy Unii Europejskiej są współfinasowane projekty dot. ochrony i utrzymania polskich zabytków kultury, w tym także kościołów".

W ramach projektu wykonano skaning laserowy i modelowanie trójwymiarowe 25 obiektów architektury zabytkowej z terenu całej Polski. Wśród nich znalazło się 16 kościołów drewnianych z epoki baroku, 6 średniowiecznych kościołów murowanych oraz 3 obiekty w ruinie: średniowieczny zamek, barokowa synagoga i drewniany wiatrak.

Dzięki 20 miesiącom pracy sześcioosobowego zespołu specjalistów, wykonano ponad 2,5 tys. skanów laserowych i 25 tys. fotografii. Efektem ponad tysiąca godzin pomiarów są między innymi zarejestrowane z milimetrową dokładnością geometrie obiektów.

Dzięki fotogrametrii i technice trójwymiarowego modelowania, udało się również odtworzyć z fotorealistyczną dokładnością nie tylko same obiekty, ale również elementy ich oryginalnego wystroju i wyposażenia.

Wśród udostępnianych przez NID dokumentów znalazła się także m.in. spuścizna naukowa po prof. Gerardzie Antonim Ciołku.

Spuścizna po profesorze Ciołku, określana mianem Tek Ciołka, to bezcenna dokumentacja wybitnego polskiego architekta, urbanisty, badacza budownictwa ludowego, historyka sztuki ogrodowej, planisty ogrodów i wykładowcy akademickiego.

Był autorem wielu publikacji jak np.: "Ogrody polskie", "Zarys historii kompozycji ogrodowej w Polsce. Materiały do projektowania", "Zarys ochrony i kształtowania krajobrazu" oraz "Regionalizm w budownictwie wiejskim w Polsce". Był także członkiem wielu komisji, rad i komitetów, w tym kilku sekcji Państwowej Akademii Nauk, a także doradcą w Centralnym Zarządzie Muzeów i Ochrony Zabytków Ministerstwa Kultury i Sztuki od 1956 r.

Całość dokumentacji zakupiono od rodziny profesora w latach 1968-1982. Spuścizna, która znajduje się w zbiorach NID to zbiór planów, materiałów

warsztatowych, negatywów oraz księgozbiór tematyczny dotyczący m.in. ogrodów rezydencjonalnych, klasztornych, miast i ogrodów miejskich czy słownika ogrodników i twórców ogrodów.

Dzięki jego pracy, do dziś możemy cieszyć się pięknymi polskimi ogrodami i parkami. W spuściźnie znajdują się również materiały warsztatowe takie jak wypisy archiwalne i źródłowe, noty bibliograficzne, teksty własne, wycinki z książek czy czasopism oraz zdjęcia.

Ponadto w jej skład wchodzi również liczny zbiór unikatowych, ręcznie malowanych planów wykonanych przez profesora i osoby z nim współpracujące, negatywy oraz bogaty księgozbiór.

Wartość projektu "Digitalizacja i udostępnianie cyfrowych dóbr kultury - zabytków, grobów i cmentarzy wojennych" została oszacowana na ponad 37,26 mln zł, z czego ponad 31,53 mln zł pochodzi z budżetu Unii Europejskiej. Pozostała część została przekazana przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego.