Utwory Stanisława Moniuszki są powszechnie uważane za wzór tak zwanej muzyki słowiańskiej. Dyrygował operami, orkiestrami symfonicznymi i chórami. Od 1958 roku przez 15 lat pełnił funkcję pierwszego dyrygenta Opery Polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie. W tym czasie przygotował i wystawił wszystkie swoje następne opery po "Halce". Zmarł w 1872 roku, w wieku 53 lat.

Polską operę narodową Stanisław Moniuszko stworzył, łącząc elementy sztuki włoskiej, francuskiej i niemieckiej z rodzimymi melodiami i rytmami tańców. Do najważniejszych jego dzieł operowych należą: "Halka", skomponowana w latach 1848-1858 do libretta Włodzimierza Wolskiego, oraz "Straszny dwór" z 1865 roku, inspirowany Powstaniem Styczniowym. Patriotyczna wymowa "Strasznego dworu" i entuzjastyczne przyjęcie przez publiczność na prapremierze w Teatrze Narodowym w Warszawie, spowodowały, że carska cenzura zdjęła spektakl z afisza po zaledwie trzech przestawieniach.

Stanisław Moniuszko jest autorem około 280 pieśni i ballad wokalnych, w których nawiązał do dawnych pieśni, muzyki ludowej oraz twórczości Franza Schuberta. 268 z nich zebrał w "Śpiewnik domowy" i wydał w 12 częściach. Jedną z najbardziej znanych jest "Prząśniczka" do słów Jana Czeczota z charakterystycznym akompaniamentem, ilustrującym terkot kołowrotka. Sławę przyniosły kompozytorowi także kantaty - "Milda" do słów Józefa Ignacego Kraszewskiego, "Widma" do fragmentu "Dziadów" Adama Mickiewicza oraz "Sonety krymskie".

Stanisław Moniuszko, kompozytor i dyrektor Teatru Wielkiego, mówił o sobie: "Ja nic nowego nie tworzę. Wędruję po polskich ziemiach, jestem natchniony duchem polskich pieśni ludowych i z nich mimo woli przelewam natchnienie do wszystkich moich dzieł".
Zmarł nagle, na zawał, 4 czerwca 1872 roku w Warszawie. Jego pogrzeb przerodził się w wielką manifestację patriotyczną. Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim, a pamiątki po nim są przechowywane w Warszawskim Towarzystwie Muzycznym imienia Stanisława Moniuszki.

Od 1962 roku w Kudowie-Zdroju odbywa się Międzynarodowy Festiwal Moniuszkowski, jeden z najstarszych festiwali muzycznych w Polsce. Tegoroczny, 62. Festiwal Moniuszkowski planowany jest dniach 28-31 sierpnia. W 1992 roku słynna śpiewaczka Maria Fołtyn, propagatorka twórczości kompozytora, powołała Międzynarodowy Konkurs Wokalny imienia Stanisława Moniuszki. Kolejny - 12. - odbędzie się w czerwcu 2025 roku w Warszawie.

(więcej)

Stanisław Moniuszko, herbu Krzywda, urodził się 5 maja 1819 roku w Ubielu koło Mińska. Pierwszych lekcji gry na fortepianie udzielała mu matka Elżbieta. Później gruntowną edukację muzyczną zdobył w Mińsku, Berlinie i Wilnie.

Od końca lat 40. XIX wieku tworzył opery, które były wystawiane w Warszawie, Wilnie i Petersburgu. Podczas wielu podróży po zachodniej Europie poznał światowej sławy kompozytorów: Franciszka Liszta, Gioacchino Rossiniego i Bedricha Smetanę. Zaprzyjaźnił się z Charlesem Gounodem.

W 1854 roku przy współudziale śpiewaka Józefa Achillesa Bonoldiego założył Towarzystwo imienia Świętej Cecylii, którego członkowie - amatorzy pod jego batutą dawali publiczne koncerty dwa razy do roku. Po triumfie, jaki odniosła 1 stycznia 1858 roku warszawska premiera nowej, czteroaktowej wersji "Halki", Stanisław Moniuszko odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji. Po powrocie, 1 sierpnia tego samego roku, został powołany na stanowisko pierwszego dyrygenta Opery Polskiej w Teatrze Wielkim w Warszawie. Pierwszym dziełem, które wystawił jeszcze w tym samym roku, była jego własna jednoaktowa opera "Flis". Pracował także w nowo założonym Instytucie Muzycznym, gdzie wykładał harmonię i kontrapunkt. Wraz z liczną rodziną - żoną Aleksandrą i dziesięciorgiem dzieci - mieszkał w okolicach Teatru Wielkiego. Rok 2019, gdy przypadała 200. rocznica urodzin kompozytora, został ustanowiony przez Sejm i Senat Rzeczypospolitej, a także UNESCO Rokiem Stanisława Moniuszki.

Postać "ojca polskiej opery narodowej" w Warszawie upamiętniają - tablica na kamienicy przy ulicy Mazowieckiej i pomnik przed Teatrem Wielkim. Kompozytor jest też patronem wielu ulic w kraju. W styczniu 2019 roku stołeczny Dworzec Centralny otrzymał imię Stanisława Moniuszki. W kwietniu 2019 zachodniopomorskie Przewozy Regionalne wprowadziły do użytku pociąg "Moniuszko", opatrzony wizerunkiem kompozytora oraz informacjami dotyczącymi jego osoby. W maju tego samego roku Poczta Polska upamiętniła znaczkiem 200. rocznicę urodzin Stanisława Moniuszki.