Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 230 lat temu wybuchła insurekcja kościuszkowska…
2024-03-24, 11:00 Autor: IAR/E.Porycka/E.Leo/J.Leszczyńska/K.Koziełł/dok.

230 lat temu wybuchła insurekcja kościuszkowska przeciwko Rosji i Prusom

Tadeusz Kościuszko, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej, generał lejtnant wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów [fot. domena publiczna]
Tadeusz Kościuszko, Najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej w czasie insurekcji kościuszkowskiej, generał lejtnant wojska Rzeczypospolitej Obojga Narodów [fot. domena publiczna]
230 lat temu, 24 marca 1794 roku, wybuchła insurekcja kościuszkowska, będąca ostatnią próbą ratowania Rzeczpospolitej. Wymierzona przeciwko dwóm zaborcom - Rosji i Prusom, miała przynieść Polakom niepodległość, jednak mimo początkowych sukcesów, zakończyła się niepowodzeniem. Wkrótce potem Austria, Prusy i Rosja dokonały III rozbioru Polski. Mimo fiaska, insurekcja wskazała drogę walki o wolność poprzez zbiorowy wysiłek całego narodu.
Powstanie trwało osiem miesięcy i objęło zasięgiem prawie wszystkie dzielnice ówczesnego państwa polskiego. Jego główną przyczyną był II rozbiór Polski i rządy Targowicy. Wybuch insurekcji, przygotowanej przez koła patriotyczne w kraju i na emigracji, przyspieszyła zarządzona przez dowódcę wojsk rosyjskich redukcja wojska polskiego o 50 procent i przymusowy werbunek żołnierzy do armii rosyjskiej i pruskiej. Wpływ na wybuch zrywu miały także aresztowania wśród warszawskich sprzysiężonych.

24 marca 1794 roku Tadeusz Kościuszko - naczelnik siły zbrojnej narodowej - złożył uroczystą przysięgę na Rynku Głównym w Krakowie i ogłosił "Akt powstania". Zrywowi towarzyszyło hasło: "Wolność, Całość, Niepodległość". Powstanie narodowe sprzed 230 lat otrzymało później nazwę "insurekcja kościuszkowska", na cześć jego przywódcy. Głównymi wydarzeniami powstania były: wygrana bitwa pod Racławicami - 4 kwietnia, ogłoszenie 7 maja tzw. Uniwersału Połanieckiego, znoszącego osobiste poddaństwo chłopów, przegrana bitwa pod Maciejowicami - 10 października oraz rozwiązanie wojsk powstańczych pod Radoszycami - 16 listopada 1794 roku.

Najsłynniejszą i zwycięską bitwę z siłami rosyjskimi, Tadeusz Kościuszko stoczył 4 kwietnia pod Racławicami. O sukcesie powstańców zdecydował wówczas śmiały atak kosynierów, którzy zdobyli działa i rozbili piechotę wroga. Zwycięstwo miało olbrzymie znaczenie moralne i wskazało możliwości walki nawet słabo uzbrojonych mas chłopskich.

Podczas insurekcji naczelnik Kościuszko zmobilizował około 100 tysięcy żołnierzy regularnych wojsk i 50 tysięcy członków milicji i pospolitego ruszenia. Działania powstańcze objęły niemal cały obszar okrojonej po II rozbiorze Rzeczpospolitej, od Galicji przez Mazowsze i Polesie po Litwę i Kurlandię oraz Wielkopolskę.

Po klęsce insurekcji, w 1795 roku doszło do III rozbioru Polski. Austria, Prusy i Rosja podzieliły między siebie 200 tysięcy kilometrów kwadratowych, które zostały Polsce po dwóch poprzednich rozbiorach.

Mimo upadku powstania, w świadomości narodu polskiego stało się ono odniesieniem dla kolejnych pokoleń w walce o niepodległość.

Insurekcja kościuszkowska ma liczne odniesienia w sztuce. Temat podejmował między innymi Wojciech Kossak, współtwórca słynnej, cykloramicznej „Bitwy pod Racławicami” eksponowanej w Panoramie Racławickiej. Przysięgę Kościuszki na Rynku w Krakowie przedstawiali malarsko także Franciszek Smuglewicz i Michał Stachowicz. Wodza portretowali austriacki malarz Józef Grassi i Kazimierz Wojniakowski.

Zryw był tematem filmów z 1913 i 1938 roku. Obraz poświęcił mu również Paweł Maślona. Oparty na scenariuszu Michała A. Zielińskiego film „Kos” miał premierę światową we wrześniu ubiegłego roku. Do polskich kin wszedł w styczniu obecnego. W roli Tadeusza Kościuszki wystąpił Jacek Braciak.

(więcej)

Niedługo po wybuchu insurekcji, już na przełomie marca i kwietnia 1794 roku, do powstania przyłączyli się Polacy z Lubelszczyzny i Zachodniego Wołynia, a w połowie kwietnia warszawiacy pod wodzą majstra szewskiego Jana Kilińskiego. W kwietniu wybuchło powstanie w Wilnie, w sierpniu w Wielkopolsce.

Historycy podkreślają, że powstanie było połączone z próbami rozwiązania nabrzmiałych problemów społecznych. 7 maja 1794 roku Tadeusz Kościuszko w obozie pod Połańcem wydał uniwersał. Dokument, opracowany przez męża stanu i pisarza politycznego Hugona Kołłątaja, znosił poddaństwo osobiste chłopów, redukował obowiązki chłopów pańszczyźnianych i gwarantował im opiekę państwa. Miało to zachęcić włościan do wzięcia udziału w zrywie, jednak faktycznie nie zmieniło ich statusu społecznego.

Sytuacja powstańców zaczęła się pogarszać w maju, kiedy do walki, oprócz Rosji, przystąpiły Prusy. Trzy miesiące - od lipca do września 1794 roku - przed połączonymi siłami prusko-rosyjskimi skutecznie broniła się Warszawa. Jesienią oddziały rosyjskie, pod dowództwem generała Aleksandra Suworowa, przypuściły szturm na stolicę, zdobywając 4 listopada Pragę. Rosjanie dopuścili się rzezi ludności. W ciągu jednego dnia wymordowali około 20 tysięcy osób. Stolica poddała się 5 listopada, a 16 listopada 1794 roku upadła insurekcja.

Po klęsce zrywu około 20 tysięcy powstańców zostało zesłanych na Syberię i do odległych rosyjskich guberni, a niepodległe państwo polskie znikło na 123 lata z mapy Europy. Mimo upadku, insurekcja kościuszkowska jest uważana za jedno z najważniejszych wydarzeń w naszej historii.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku, drugim po Kościuszce naczelnikiem państwa był Józef Piłsudski, który pełnił ten urząd do grudnia 1922 roku, gdy prezydentem RP został Gabriel Narutowicz.

Zobacz także

2024-05-17, godz. 11:00 60 lat temu urodził się Grzegorz Przemyk, poeta, licealista śmiertelnie pobity przez milicjantów 60 lat temu, 17 maja 1964 roku, urodził się Grzegorz Przemyk, poeta, licealista śmiertelnie pobity przez milicjantów w 1983 roku. Był synem Leopolda Przemyka… » więcej 2024-05-17, godz. 09:00 Prezydent udaje się z wizytą do Włoch na obchody 80. rocznicy bitwy o Monte Cassino Prezydent Andrzej Duda z małżonką Agatą Kornhauser-Dudą udają się (17.05) z wizytą do Włoch, gdzie wezmą m.in. udział w obchodach 80. rocznicy bitwy… » więcej 2024-05-17, godz. 07:00 Kandarium historyczne 17 maja » więcej 2024-05-16, godz. 19:05 35. rocznica protestów w Krakowie przeciwko obecności wojsk radzieckich w Polsce 35 lat temu, 16 maja 1989 roku, w Krakowie rozpoczęły się starcia studentów i młodzieży z milicją i ZOMO. Młodzi ludzi żądali wycofania Armii Czerwonej… » więcej 2024-05-16, godz. 18:00 Rycerska Noc Muzeów w Nysie [DŹWIĘK] Kramy kupieckie, kowalstwo artystyczne czy nauka fechtunku - to część atrakcji, które czekają na tych, którzy wybiorą się w sobotę (18.05) do Muzeum Powiatowego… » więcej 2024-05-16, godz. 11:00 81 lat temu zakończyło się powstanie w warszawskim getcie 81 lat temu - 16 maja 1943 roku - Niemcy ogłosili koniec akcji pacyfikacyjnej w warszawskim getcie i - na znak ostatecznego zniszczenia dzielnicy żydowskiej… » więcej 2024-05-16, godz. 09:00 Instytut Śląski świętuje 90-lecie powstania Instytut Śląski obchodzi w tym roku jubileusz 90-lecia powstania. Z tej okazji w czwartek (16.05) w Sali Herbowej Opolskiego Urzędu Wojewódzkiego odbędzie… » więcej 2024-05-16, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 16 maja » więcej 2024-05-15, godz. 15:00 Mija 135. rocznica otwarcia dla publiczności wieży Eiffla 135 lat temu, 15 maja 1889 roku, w Paryżu otwarto dla publiczności wieżę Eiffla, ikonę Paryża i najbardziej rozpoznawalną budowlę na świecie. Jej budowę… » więcej 2024-05-15, godz. 13:00 W sobotę 20. Noc Muzeów 312 instytucji zgłosiło się do tegorocznej dwudziestej Nocy Muzeów w stolicy. Jubileuszowa akcja odbędzie się w najbliższą sobotę. Jak co roku na tę… » więcej
1516171819
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »