Przedstawiciele komunistycznej władzy i solidarnościowej opozycji zasiedli do rozmów, które w sytuacji narastającej fali strajków i protestów miały doprowadzić do porozumienia i wspólnego rozwiązywania konfliktów społecznych. Obrady zakończyły się po dwóch miesiącach - 5 kwietnia 1989 roku. Moment ten stał się symbolicznym początkiem transformacji systemowej w Polsce i Europie Środkowo-Wschodniej. Układ między władzami PRL a częścią opozycji do dziś jest przedmiotem licznych kontrowersji.

6 lutego 1989 przy Okrągłym Stole zasiadło 57 osób reprezentujących partie polityczne, związki zawodowe i duchowieństwo. Rozmawiano w trzech zespołach: do spraw gospodarki i polityki społecznej, reform politycznych i pluralizmu związkowego. Blisko dwa miesiące w rozmowach uczestniczyły 452 osoby. Obrady prowadzili - szef MSW generał Czesław Kiszczak i przewodniczący zdelegalizowanej wówczas Solidarności Lech Wałęsa. Wynikiem rozmów przy Okrągłym Stole było między innymi ustalenie terminu częściowo wolnych wyborów do Sejmu, tzw. wyborów kontraktowych. Rządzącej "koalicji", obejmującej PZPR i jej satelitów, zagwarantowano w tych wyborach obsadę co najmniej 299 (65 procent) miejsc w Sejmie. Pozostałe mandaty w liczbie 161 (35 procent) zostały przeznaczone dla opozycji. Senat był wybierany w sposób demokratyczny, bez wcześniejszych ustaleń co do podziału mandatów. Uzgodniono też legalizację Solidarności, wprowadzenie pluralizmu politycznego, wolności słowa oraz niezawisłości sądów.

Do dziś Polacy są podzieleni w ocenie przyjętych wtedy rozwiązań. Zwolennicy uważają, że w tamtym czasie nie było innego wyjścia, jak kompromis z rządzącymi, który pozwolił na bezkrwawe zmiany systemowe. Przeciwnicy podkreślają natomiast, że ustępstwa, na które zgodziła się solidarnościowa opozycja w stosunku do komunistów, były zbyt daleko posunięte. W efekcie przyniosły: brak rozliczeń, niechęć do lustracji i dekomunizacji oraz akceptację funkcjonowania środowisk postkomunistycznych w polskiej polityce i gospodarce. Krytycy zwracają też uwagę na zbyt drastyczne dla społeczeństwa skutki reform Leszka Balcerowicza, wicepremiera i ministra finansów w rządzie Tadeusza Mazowieckiego.

(więcej)

Ięłęódea zorganizowania Okrągłego Stołu zrodziła się 31 sierpnia 1988 roku, podczas spotkania ministra spraw wewnętrznych generała Czesława Kiszczaka z przewodniczącym Komisji Krajowej, nielegalnej wówczas Solidarności, Lechem Wałęsą w willi Zawrat w Warszawie. Celem Okrągłego Stołu było wypracowanie możliwych do przyjęcia przez obie strony zasad demokratyzacji ustroju społecznego oraz naprawy systemu gospodarczego w Polsce. Dla opozycji najważniejsza była legalizacja NSZZ "Solidarność". Z kolei przedstawiciele strony partyjno-rządowej przekonywali, że w Polsce niezbędne jest przeprowadzenie zmian, jednak przy zachowaniu ustroju socjalistycznego. W czasie obrad rząd reprezentowali między innymi, minister spraw wewnętrznych Czesław Kiszczak, prezes NBP Władysław Baka, ministrowie - Aleksander Kwaśniewski i Stanisław Ciosek oraz działacze partyjni: Janusz Reykowski, Kazimierz Cypryniak, Andrzej Gdula i szef OPZZ Alfred Miodowicz.

Przedstawicielami strony solidarnościowej byli między innymi, Lech Wałęsa, Jacek Kuroń, Adam Michnik, Tadeusz Mazowiecki, Bronisław Geremek, Władysław Frasyniuk, Andrzej Wielowieyski, Andrzej Stelmachowski, Zbigniew Bujak i Alojzy Pietrzyk. Już w trakcie obrad Okrągły Stół był ostro krytykowany przez część opozycji. Biorących w nich udział działaczy Solidarności nazywano zdrajcami i kolaborantami. Zarzuty dotyczyły niedemokratycznego sposobu wyłonienia reprezentacji związku. Padało też sformułowanie o "zmowie czerwonych z różowymi".

W porozumieniu kończącym obrady Okrągłego Stołu, podpisanym 5 kwietnia 1989 roku, przyjęto, iż reforma ustroju politycznego i systemu gospodarczego odbędzie się w sposób ewolucyjny. Uzgodniono między innymi legalizację Solidarności, wprowadzenie pluralizmu politycznego, wolności słowa oraz niezawisłości sądów. Ustalono też termin częściowo wolnych wyborów do Sejmu, w których opozycji zagwarantowano 35 procent mandatów, oraz wolnych wyborów do Senatu. W sferze gospodarczej zapadły decyzje dotyczące między innymi zasad swobodnego kształtowania struktury własnościowej, wprowadzenia gospodarki rynkowej i konkurencji oraz likwidacji systemu nakazowo-rozdzielczego.

W siedzibie Urzędu Rady Ministrów w Pałacu Namiestnikowskim na Krakowskim Przedmieściu przy - słynnym już - stole z Henrykowa, uczestnicy rozmów spotkali się tylko dwukrotnie, na inaugurację i zakończenie obrad. Rozmowy w zespołach były prowadzone w kilku innych miejscach, między innymi w Magdalence, gdzie, podczas obrad Okrągłego Stołu, doszło do pięciu spotkań przedstawicieli władz PRL i NSZZ "Solidarność".
Okrągły Stół znajduje się obecnie w Sali Kolumnowej Pałacu Prezydenckiego przy Krakowskim Przedmieściu.