Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej
2021-02-27, 07:30 Autor: Bolesław Bezeg

Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej

Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Przed nami marzec, a zatem wielkimi krokami zbliżamy się do 100 rocznicy uchwalenia konstytucji marcowej. 17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę zasadniczą - tzw. konstytucję marcową - stanowiącą o republikańskim charakterze państwa polskiego oraz o szerokich uprawnieniach jego obywateli i władz samorządowych.
Z Historycznego Punktu Widzenia 27 lutego 2021
O ile kwestia daty uchwalenia konstytucji z 17 marca 1921 roku jest oczywista, to już kwestia obowiązywania jej zapisów jest znacznie bardziej skomplikowana. Przede wszystkim sam termin jej uchwalenia wymaga komentarza: konstytucja została przyjęta przez Sejm Ustawodawczy na trzy dni przed plebiscytem na Górnym Śląsku.

Władze Rzeczypospolitej zdawały sobie sprawę, że brak jasnych uregulowań ustrojowych w Polsce, był jednym z argumentów podnoszonych przez stronę niemiecką, która w walce propagandowej wskazywała, że nie wiadomo za jaką właściwie Polską będą głosować jej zwolennicy. Z tego też powodu zrobiono wiele, żeby przyspieszyć uchwalenie konstytucji by wybić Niemcom ten argument z ręki. Choć uczciwie trzeba przyznać, że trzy dni to trochę mało by polska propaganda przedplebiscytowa mogła w pełni sensownie ten fakt wykorzystać.

Uchwalona w marcu opublikowana w dzienniku ustaw została dopiero z datą 1 czerwca 1921 r. i od tej chwili część jej zapisów weszła w życie, ale nie wszystkie. Postanowiono, że w pełni konstytucja będzie obowiązywać dopiero od chwili wybrania przez nowe Zgromadzenie Narodowe prezydenta RP co jak wiemy nastąpiło 11 grudnia 1922 r. i ten dzień należy uważać za moment całkowitego wejścia w życie najważniejszego aktu prawnego odbudowanej Rzeczpospolitej.

Równie zagmatwana jest kwestia do kiedy obowiązywała konstytucja marcowa. Pozornie tylko uchwalenie kolejnej konstytucji w kwietniu 1935 roku kończyło okres obowiązywania przepisów ustawy zasadniczej z 1921 r., ale tak nie było, bo konstytucja kwietniowa z 1935 r. pozostawiała w mocy część zapisów konstytucji marcowej. Można uznać, że konstytucja kwietniowa, na mocy której funkcjonował rząd polski w Londynie obowiązywała do 22 grudnia 1990 r. czyli do chwili przekazania insygniów prezydenckich przez Ryszarda Kaczorowskiego Lechowi Wałęsie, który to dzień uważa się za koniec funkcjonowania polskiego rządu emigracyjnego.

Tuż po przejęciu władzy w Polsce komuniści, którzy w sferze propagandowej walczyli z sanacją, odrzucili konstytucję kwietniową i już w manifeście PKWN z 22 lipca 1944 r. odwoływali się do konstytucji marcowej, której fragmenty zawierała także tzw. Mała Konstytucja z 1947 r. A zatem Konstytucja Marcowa okazała się niezwykle trwałym aktem prawnym.

Jej rozwiązania ustrojowe były efektem kompromisu pomiędzy stronnictwami pragnącymi ograniczyć rolę prezydenta a tymi, które dążyły do marginalizacji Senatu. Największe kompetencje miał Sejm, który był jedyną instytucją mogącą występować z inicjatywą ustawodawczą. Kolejny był Senat, który posiadał prawo weta , które jednak Sejm mógł odrzucić zwykłą większością głosów. Funkcję Prezydenta mocno ograniczono w stosunku do kompetencji Naczelnika Państwa, jednakże nadal pozostawał on szefem rady ministrów.

Taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z chęci ograniczenia roli Józefa Piłsudskiego, który jak się spodziewano gdyby wystartował, zapewne byłby wybranym prezydentem.
Sejm i Senat wybierano co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez wszystkich obywateli, którzy ukończyli 21 lat do Sejmu i 30 lat do Senatu. Do sejmu mógł kandydować każdy kto ukończył 25 lat, a do Senatu każdy kto ukończył 40 lat.

Prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe czyli połączone izby Sejmu i Senatu, a jego kadencja trwała 7 lat. Prezydent musiał podpisać każdą ustawę, a za zgodą trzech piątych Senatu mógł rozwiązać obie izby. Prezydent był formalnie głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych na czas pokoju. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, który zatwierdzał budżet państwa.

Konstytucja marcowa wprowadziła w Polsce ustrój republikański o charakterze parlamentarno-gabinetowym czyli zakładała odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem. Wprowadziła też zasadę egalitaryzmu czyli równości wszystkich obywateli wobec prawa.

Zobacz także

2022-04-30, godz. 07:26 Święty Papież Trzy dni temu – w minioną środę obchodziliśmy ósmą rocznicę kanonizacji papieża Jana Pawła II, 27 kwietnia 2014 roku odbyła się w Watykanie msza kanonizacyjna… » więcej 2022-04-24, godz. 08:25 Wielki Kazimierz Jutro przypada 689 rocznica koronacji na króla Polski królewicza Kazimierza, który przeszedł do historii z przydomkiem Wielki. Odbyło się to 25 kwietnia… » więcej 2022-04-23, godz. 07:46 Petlury misja nieudana Wczoraj minęła 102 rocznica zawarcia przez rząd polski umowy politycznej z reprezentującym Ukraińską Republikę Ludową Symonem Petlurą otwierając ostatni… » więcej 2022-04-18, godz. 08:25 Monarchia czy republika? W początkach XX wieku, a więc stosunkowo niedawno bo ledwie 104 lata temu, kiedy rozważano odzyskanie przez Polskę niepodległości, dla większości stronnictw… » więcej 2022-04-17, godz. 08:26 Wielkanocna koronacja Wielkanoc to dzień, w którym na przestrzeni dziejów możni tego świata lubili wyznaczać termin ważnych wydarzeń. Całkiem sporo koronacji miało miejsce… » więcej 2022-04-16, godz. 07:22 Jak zawrócić z drogi do Emaus Dziś Wielka Sobota – jedyny dzień w roku, podczas którego w Kościele Katolickim nie odprawia się mszy, a jedynie krótkie nabożeństwa święcenia pok… » więcej 2022-04-10, godz. 08:20 Decydujące starcie 281 lat temu 10 kwietnia 1741 roku obok wsi Małujowice niedaleko Brzegu doszło do bitwy, w której Prusacy pokonali armię austriacką. W efekcie Śląsk przeszedł… » więcej 2022-04-09, godz. 07:20 Gdzie ta bitwa? 781 lat temu 9 kwietnia 1241 roku na Śląsku doszło do największej bitwy podczas pierwszego mongolskiego najazdu na Polskę, znanej w historii jako bitwa pod… » więcej 2022-04-03, godz. 08:25 Towarzysze Karola IV Pojutrze przypada 667 rocznica koronacji cesarskiej Karola IV Luksemburskiego. W uroczystości tej wziął udział m.in. opolski książę Bolesław Pierworod… » więcej 2022-04-02, godz. 07:20 Pamięć serca Dziś mija 17 lat od 2 kwietnia 2005 roku, kiedy świat przeżywał odejście świętego papieża Jana Pawła II. » więcej
678910
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »