12 lutego 1989 roku w Warszawie, odbyło się pierwsze spotkanie instruktorów reprezentujących zarówno środowiska niezależne, jak i instruktorów Ruchu Harcerskiego, Seniorów i instruktorów ZHP z całej Polski. Rozmawiano na temat aktualnej sytuacji w ruchu harcerskim. Podczas spotkania podjęto decyzję o powołaniu nowej organizacji harcerskiej o nazwie Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej.

Nazwę przejęto od nielegalnej organizacji harcerskiej założonej 11 listopada 1988 roku przez drużyny harcerskie z Dolnego Śląska i Szczecina, dziś określanej jako „Mały ZHR”.

Zlikwidowany pod koniec lat czterdziestych a następnie założony ponownie na fali odwilży roku 1956 Związek Harcerstwa Polskiego nigdy nie był ideowym monolitem. Po roku 1956 pojawiły się nadzieje na odtworzenie tej organizacji według przedwojennych wychowawczych wzorów, jednak władze komunistyczne bardzo dbały o kontrolę ideową nad wychowaniem młodzieży, toteż marzenia o przedwojennych metodach wychowawczych szybko zderzyły się z PRL-owską rzeczywistością, a związek wprowadzony został jako członek zbiorowy do Związku Socjalistycznej Młodzieży Polskiej.

Na fali przemian roku 1980 powstał ruch Kręgów Instruktorskich imienia Andrzeja Małkowskiego i to wokół nich zaczęły się skupiać środowiska odwołujące się w swojej pracy do przedwojennych metod wychowawczych. Początkowo liczono, że ruch ten stanie się źródłem odnowy moralnej w ZHP, ale nadzieje te rozwiało nasycenie związku komunistycznymi działaczami, często nie mającymi nic wspólnego z pracą harcerską, a pomagającymi jedynie utrzymać kontrolę nad organizacją.

W Opolu np., sytuacją typową było przysyłanie przez komitet PZPR, komendę wojewódzką milicji i urzędy państwowe na zbiórki wyborcze całych zastępów osób, które zwykle w ZHP nie działały, ale ich zadaniem było niedopuszczenie do wyboru do regionalnych władz ZHP osób nieprawomyślnych oraz dopilnowanie by nie podjęto żadnych kłopotliwych uchwał. Po obradach działacze ci znikali i nikt ich do następnych zbiórek wyborczych nie widział.

Wobec niemożności reformowania ZHP od wewnątrz działacze tzw. niepokornego harcerstwa korzystając z atmosfery odwilży w początkach roku 1989 postanowili powołać odrębną organizację. Wśród 51 założycieli Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej było dwoje harcmistrzów z Opola: Maria Furmanek i Wiesław Turzański, oboje reprezentujący działający przy ówczesnej szkole podstawowej nr 12 IV szczep im. Szarych Szeregów.

Już wkrótce szczep ten wystąpił z ZHP stając się zalążkiem opolskiego środowiska ZHR. Z opolskim IV szczepem bardzo blisko współpracowało kilka drużyn z Kluczborka, już wkrótce one także wystąpiły z ZHP dając początek kluczborskiemu środowisku ZHR.
Dziś Związek Harcerstwa Rzeczypospolitej ma swoje drużyny w Opolu, Kluczborku, Wołczynie, Byczynie, Zawadzkim, Głubczycach i w Głuchołazach oraz w innych częściach kraju.