Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Początek końca I Rzeczypospolitej
2021-08-14, 07:30 Autor: Bolesław Bezeg

Początek końca I Rzeczypospolitej

Korneli Szlegel: Pułaski w Barze
Korneli Szlegel: Pułaski w Barze
Wczoraj minęła 249 rocznica kapitulacji Jasnej Góry co było równoznaczne z zakończeniem ostatnich walk w obronie Konfederacji Barskiej.
Niewiele w przestrzeni publicznej czy nawet w szkolnych programach poświęcamy miejsca Konfederacji Barskiej. Nawet w ekspozycjach zlokalizowanych na Jasnej Górze, która była duchową stolicą konfederatów, nie za bardzo wybrzmiewa opowieść o tym wydarzeniu, a było to pierwsze z długiego ciągu przedsięwzięć i działań mających na celu zachowanie a potem odzyskanie przez Polskę niepodległości w okresie rozbiorów.

Jakie było tło tamtych wydarzeń? Wybrany królem w roku 1764 pod naciskiem rosyjskiej armii Stanisław August Poniatowski już wkrótce po koronacji rozpoczął z dawna zaplanowany proces demontażu tzw. demokracji szlacheckiej. Już mniejsza z tym czy ona była pożyteczna, zdegenerowana czy wręcz szkodliwa, niemniej król lansował rewolucyjne zmiany ustrojowe.

Być może takie zmiany były Rzeczpospolitej potrzebne, ale problem w tym, że odbywały się one pod kuratelą rosyjskiej armii. W lutym roku 1768 Rzeczpospolita zawarła z Rosją traktat o wieczystej przyjaźni, w którego efekcie Polska i Litwa stały się rosyjskim protektoratem, którego granice i ład wewnętrzny odtąd gwarantowała armia rosyjska.

W odpowiedzi na tę jawną utratę suwerenności 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu szlachta zawiązała konfederację skierowaną przeciwko cesarzowej Rosji, innowiercom oraz królowi będącemu w istocie tylko reprezentantem rosyjskich interesów.

Naszym słuchaczom należy się wyjaśnienie cóż to była właściwie konfederacja. Otóż ustrój rzeczpospolitej szlacheckiej przewidywał, że jej obywatele a więc szlachta, ale także duchowni lub mieszczaństwo, w wypadkach zagrożenia swoich praw mają prawo do zawiązania konfederacji a dziś powiedzielibyśmy celowego stowarzyszenia, którego zadaniem było zażegnanie zagrożenia.

Prawo do konfederacji gwarantowała przysięga składana przez królów elekcyjnych przed koronacją na tzw. Pacta Conventa, co było warunkiem objęcia tronu.

A dlaczego konfederaci zwrócili się przeciwko innowiercom skoro Rzeczpospolita słynęła ze swobód religijnych? Faktycznie w rzeczpospolitej szlacheckiej obowiązywała wolność religijna, mogli więc jej mieszkańcy wyznawać dowolną religię, były przecież liczne przykłady uszlachcania nawet muzułmanów. Ale jak wszędzie zdarzały się przypadki łamania swobody wyznaniowej, toteż Caryca Katarzyna II rosyjską obecność militarną w Rzeczpospolitej w początkowym okresie uzasadniała koniecznością ochrony praw rzekomo represjonowanych innowierców. Nic więc dziwnego, że ruch antyrosyjski przybrał charakter ultrakatolicki, a Jasna Góra stała się ideową stolicą konfederatów.

Wojna pomiędzy konfederatami a Rosjanami i ich rodzimymi sojusznikami trwała cztery lata i przybierała różne obroty. Niewątpliwie walki miały charakter powstańczy. Niewielki stan wiedzy o tamtych czasach powoduje, że mało kto wie, iż w toku konfederacji doszło do dwóch oblężeń Jasnej Góry przez wojska rosyjskie, znacznie dłuższych i dramatyczniejszych niż obrona klasztoru znana wszystkim z sienkiewiczowskiego „Potopu”. Drugie oblężenie zakończone kapitulacją 13 sierpnia 1772 roku było faktycznym upadkiem Konfederacji Barskiej.

Zobacz także

2022-02-20, godz. 08:24 Pierwsza Konstytucja Drugiej Rzeczypospolitej 103 lata temu - 20 lutego 1919 roku Sejm Ustawodawczy Republiki Polskiej uchwalił tzw. Małą Konstytucję. » więcej 2022-02-19, godz. 07:20 Rzucił się przez morze Jak Czarniecki do Poznania po szwedzkim zaborze, dla ojczyzny ratowania wrócim się przez morze – śpiewamy czasem, gdy mamy okazję wykonywać nasz hymn państwowy… » więcej 2022-02-13, godz. 08:20 Przejście do Aliantów Pojutrze przypada 104 rocznica opuszczenia sojuszu z państwami centralnymi przez ostatnią polską jednostkę frontową. W nocy z 15 na 16 lutego 1918 roku dowodzona… » więcej 2022-02-12, godz. 07:24 Zdrajca czy bohater Wczoraj minęła 16 rocznica śmierci pułkownika Ryszarda Kuklińskiego. Postać ta wciąż budzi sprzeczne emocje i zapewne tak już zostanie na zawsze. » więcej 2022-02-06, godz. 08:20 Zabójstwo polityczne Zabójstwa, porwania i niewyjaśnione okoliczności śmierci dawnych władców, jak mało które wydarzenia dają pole do snucia teorii spiskowych. Niekiedy spiskowe… » więcej 2022-02-05, godz. 07:24 Czechosłowacka inwazja 1919 Przedwczoraj minęła 103 rocznica podpisania tzw. umowy paryskiej, która zakończyła polsko-czechosłowacką wojnę o Śląsk Cieszyński. Umowa zawarta pod… » więcej 2022-01-30, godz. 08:20 Wielki humanista Mało brakowało, by bezpowrotnie przepadło bezcenne źródło wiedzy o życiu i działaniach a przede wszystkim o humanistycznych projektach i rozważaniach… » więcej 2022-01-29, godz. 07:20 Wielka zbrojeniowa inwestycja Największym przedsięwzięciem gospodarczym II Rzeczpospolitej była budowa Centralnego Okręgu Przemysłowego. Latach 1937-39 wydano na nią zawrotną kwotę… » więcej 2022-01-23, godz. 08:20 Enigmatyczne dzieje enigmy 89 lat temu, w styczniu 1933 roku zespół polskich matematyków złamał kod niemieckiej maszyny szyfrującej Enigma, zmieniając w ten sposób losy świata. » więcej 2022-01-22, godz. 07:20 Trudny styczeń 1945 r. Zaczęło się od ewakuacji obozu koncentracyjnego w Auschwitz, ale wkrótce do pędzonych śląskimi drogami wynędzniałych więźniów z Oświęcimia dołączyli… » więcej
89101112
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »