Zginęła część dowództwa ZOW: podpułkownik Juliusz Gilewicz i jego brat major Kazimierz Gilewicz, kapitan Tadeusz Paolone - w obozie pod nazwiskiem Lisowski, podpułkownik Teofil Dziama, Jan Mosdorf, major Zygmunt Bończa-Bohdanowski oraz podpułkownik Kazimierz Stamirowski, adiutant Józefa Piłsudskiego.

Więźniowie zostali rozstrzelani pod Ścianą Straceń na dziedzińcu bloku numer 11. Wykonawcami egzekucji byli esesmani: Wilhelm Claussen, który zmarł w 1948 roku w krakowskim więzieniu jeszcze przed procesem, i Friedrich Stiewitz, później zaginiony i po wojnie uznany za zmarłego.

Członkowie konspiracyjnego Związku Organizacji Wojskowych organizowali lekarstwa, żywność i ciepłą odzież dla więźniów, kolportowali do obozu informacje z zewnątrz, a także przekazywali meldunki poza teren Auschwitz. Przygotowywali również oddziały, które - przy wsparciu z zewnątrz partyzantki Armii Krajowej - miały wywołać powstanie w obozie, jednak plany te nie doszły do skutku. Rotmistrz Pilecki, który na zlecenie polskiego państwa podziemnego sporządził raport o sytuacji i zbrodniach niemieckich w obozie, zagrożony dekonspiracją, w kwietniu 1943 roku uciekł z Auschwitz. Po ucieczce nadal działał w ruchu oporu w okupowanym kraju.

W 1943 roku Niemcy podjęli liczne działania w celu stłumienia obozowej konspiracji. Od 16 do 29 września, wskutek donosu konfidentów, aresztowali w Auschwitz 74 osoby związane z ruchem oporu. Więźniowie zostali oskarżeni o spisek przeciwko SS w obozie i osadzeni w bunkrach bloku 11. Po brutalnych przesłuchaniach prowadzonych przez gestapo, część aresztowanych zwolniono, 54 osoby rozstrzelano 11 października.

W sumie w zbiorowych egzekucjach - 25 stycznia i 11 października 1943 - Niemcy zamordowali ponad stu więźniów. Jednak represje nie zdusiły oporu, po zgładzeniu działaczy powstały nowe punkty konspiracji.

Utworzona przez Pileckiego organizacja - Związek Organizacji Wojskowych - z czasem rozrosła się do wielu komórek ulokowanych w kilku komandach obozu. Należeli do niej między innymi narciarz Bronisław Czech, rzeźbiarz Xawery Dunikowski i pięściarz Tadeusz Pietrzykowski. Do ZOW należało też kilku więźniów funkcyjnych. Celem Pileckiego było połączenie wszystkich grup konspiracyjnych działających w obozie i przygotowanie powstania.

(więcej)

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny Auschwitz-Birkenau, funkcjonujący w latach 1940-1945, był jednym z największych miejsc męczeństwa i zagłady podczas II wojny światowej. Za początek działania Auschwitz-Birkenau uważa się 14 czerwca 1940 roku, dzień przywiezienia do obozu pierwszego masowego transportu polskich więźniów politycznych z więzienia w Tarnowie. Budowa Auschwitz II-Birkenau rozpoczęła się w październiku 1941 roku, a pierwsi więźniowie trafili tam na początku 1942-go. Odtąd obóz stał się miejscem największego masowego mordu w dziejach ludzkości, przeprowadzonego na europejskich Żydach.

Przyjmuje się, że w obozie zginęło co najmniej milion 100 tysięcy osób, głównie Żydów, którzy stanowili 90 procent ofiar, a także Polaków, Romów, jeńców sowieckich i osób innych narodowości. Większość z nich - zarówno mężczyzn, kobiet, jak i dzieci - bezpośrednio po przywiezieniu do obozu kierowano na śmierć w komorach gazowych. Pozostali więźniowie ginęli wskutek niewolniczej pracy, głodu, tortur, egzekucji i pseudomedycznych zbrodniczych eksperymentów.

27 stycznia 1945 roku żołnierze Armii Czerwonej uwolnili ponad 7 tysięcy skrajnie wyczerpanych więźniów, w tym około pół tysiąca dzieci. W rocznicę wyzwolenia Auschwitz-Birkenau jest obchodzony Międzynarodowy Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu, uchwalony przez ONZ w 2005 roku.

Po wojnie, w 1979 roku, Auschwitz-Birkenau został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Jest jedynym obozem koncentracyjnym znajdującym się na tej liście. Figuruje pod oficjalną nazwą: "Auschwitz-Birkenau: niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)".

Na terenie obozu zagłady znajduje się Miejsce Pamięci i Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Nazwy: Auschwitz i Birkenau są zniemczonymi przez okupanta odpowiednikami polskich miejscowości: Oświęcim i Brzezinka.

W rocznicę przywiezienia do obozu pierwszego masowego transportu Polaków w 1940 roku - 14 czerwca - uchwałą Sejmu Rzeczpospolitej obchodzimy Narodowy Dzień Pamięci Ofiar Niemieckich Nazistowskich Obozów Koncentracyjnych i Obozów Zagłady.