Zygmunt Szendzielarz brał udział w kampanii wrześniowej, później wstąpił do konspiracji. Przyjął wtedy pseudonim "Łupaszka", nawiązujący do podpułkownika kawalerii Jerzego Dąbrowskiego "Łupaszki", w czasie wojny polsko-bolszewickiej współtwórcy 13. Pułku Ułanów Wileńskich, zamęczonego przez sowietów w mińskim więzieniu w 1940 roku. W 1943 roku Zygmunt Szendzielarz został dowódcą 5. Wileńskiej Brygady Armii Krajowej. Nazywana "Brygadą Śmierci" walczyła z Niemcami, a także współpracującymi z nimi Litwinami oraz z partyzantką sowiecką. W lipcu 1944 roku została częściowo rozbrojona przez Armię Czerwoną w Puszczy Grodzieńskiej. "Łupaszka" z częścią żołnierzy przeszedł na Białostocczyznę, potem na Pomorze, gdzie walczył z oddziałami Armii Czerwonej, Ludowego Wojska Polskiego, Milicji Obywatelskiej i Urzędu Bezpieczeństwa.

Wiosną 1947 roku zaprzestał walki zbrojnej i zwolnił swych podkomendnych ze złożonej przysięgi. Sam postanowił powrócić do cywilnego życia. Ukrywał się najpierw na Śląsku, potem na Podhalu. 75 lat temu został aresztowany i osadzony w komunistycznym więzieniu przy Rakowieckiej w Warszawie. Był tam przesłuchiwany około 50 razy, a także torturowany.

W październiku 1950 roku, w pokazowym procesie byłych członków Okręgu Wileńskiego AK, został skazany na karę śmierci. Wyrok wykonano 8 lutego 1951 roku w więzieniu strzałem w tył głowy.

Zygmunt Szendzielarz został pochowany w bezimiennym grobie. Przez kilkadziesiąt lat komuniści ukrywali miejsce pochówku zamordowanych przez bezpiekę. Jego szczątki zostały odnalezione w 2013 roku w kwaterze "Na Łączce" na Powązkach. 24 kwietnia 2016 roku odbył się uroczysty pogrzeb państwowy.

Wyroki ciążące na Zygmuncie Szendzielarzu sąd uchylił w 1993 roku.

(więcej)

Proces byłych członków Okręgu Wileńskiego AK, w którym oskarżony był między innymi Zygmunt Szendzielarz, rozpoczął się 23 października 1950 roku. "Łupaszka" potwierdził swój udział w podziemiu antykomunistycznym i nie poprosił o łaskę. Wszyscy oskarżeni, oprócz kobiet, otrzymali wielokrotne kary śmierci, "Łupaszka" - osiemnastokrotną. Zygmunt Szendzielarz został zamordowany strzałem w tył głowy 8 lutego 1951 roku.

W tym samym dniu zginęli też: podpułkownik Antoni Olechnowicz "Pohorecki", porucznik Lucjan Minkiewicz "Wiktor" i kapitan Henryk Borowski "Trzmiel".

Zygmunt Szendzielarz urodził się 12 marca 1910 roku w Stryju na Ukrainie. W latach 1931-1932 uczęszczał jako ochotnik na kurs Szkoły Podchorążych Piechoty w Ostrowi Mazowieckiej. Po ukończeniu Szkoły Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu w 1934 roku w stopniu podporucznika został skierowany do 4. Pułku Ułanów Zaniemeńskich w Wilnie. W jednostce tej walczył we wrześniu 1939 roku w składzie Wileńskiej Brygady Kawalerii, będącej częścią Armii "Prusy". Pod koniec walk dołączył do Grupy Operacyjnej Kawalerii, dowodzonej przez generała Władysława Andersa.

Od początku 1940 roku działał w konspiracji w środowisku 4. Pułku Ułanów, przyjmując pseudonim "Łupaszka". W kwietniu 1943 nawiązał kontakt z Komendą Wileńskiego Okręgu AK. W sierpniu rozkazem podpułkownika Aleksandra Krzyżanowskiego "Wilka" został skierowany na stanowisko dowódcy oddziału partyzanckiego AK działającego na Pojezierzu Wileńskim pod dowództwem podporucznika Antoniego Burzyńskiego "Kmicica". Po dotarciu do jego bazy dowiedział się, iż oddział został rozbrojony przez sowiecką brygadę partyzancką, a "Kmicic" - zamordowany. Z pozostałych żołnierzy Szendzielarz utworzył 5. Wileńską Brygadę AK. Jednostka ta, odtworzona po wojnie, działała w drugiej konspiracji.

Zygmunt Szendzielarz został odznaczony licznymi wyróżnieniami. Za udział w wojnie obronnej 1939 roku - Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari (V klasy), w 1944 - Krzyżem Walecznych. W 1988 roku prezydent Polski na uchodźstwie w uznaniu wybitnych czynów w czasie wojny nadał majorowi Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari (IV klasy). Prezydent Lech Kaczyński w 2007 roku odznaczył Zygmunta Szendzielarza Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski "za wybitne zasługi dla niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej".