Po 17 września znaleźli się oni pod okupacją sowiecką. Wśród przesiedlonych w czerwcu 1940 roku ponad 80 procent stanowili Żydzi. Najliczniejsze grupy deportowanych trafiły do obwodów archangielskiego, nowosybirskiego i swierdłowskiego oraz do Komi i Kraju Ałtajskiego.

Deportacje przebiegały według jednolitego scenariusza przygotowanego w Moskwie. W nocy funkcjonariusze NKWD wchodzili do domów i w barbarzyński sposób uprowadzali ludzi. Deportowani mieli prawo do zabrania ze sobą odzieży, naczyń, żywności, drobnego sprzętu, pieniędzy i przedmiotów wartościowych, nie więcej niż 500 kilogramów na rodzinę. W praktyce jednak, dowodzący akcją oficer NKWD dawał kilkanaście minut na zabranie tylu rzeczy, ile dana osoba mogła unieść.

Ludzie byli transportowani na Wschód w wagonach towarowych, w których stłoczono od 30 do 50 osób. Podróż na miejsce zsyłki trwała nawet kilka tygodni. W drodze brakowało żywności i wody, szerzyły się choroby, szczególnie wśród dzieci. Po dotarciu na miejsce, ludzi czekała niewolnicza praca i nędza. Śmiertelność wśród zesłańców była bardzo wysoka. Tylko nielicznym udało się przeżyć i wrócić po wojnie do kraju.
Deportowanych w czerwcu 1940 roku sowieckie władze zaliczyły do kategorii tak zwanych specjalnych przesiedleńców. Zostali umieszczeni w osiedlach zarządzanych bezpośrednio przez NKWD i musieli wykonywać nakazane prace. Na opuszczenie miejsca czy choćby zmianę zamieszkania w jego obrębie, zgodę musiał wydać komendant NKWD.

(więcej)

Uczestnicząc wspólnie z III Rzeszą w rozbiorze Polski, we wrześniu 1939 roku, Związek Radziecki zajął obszar o powierzchni ponad 190 tysięcy kilometrów kwadratowych, zamieszkany przez 13 milionów osób. Przez blisko dwa lata władzy sowieckiej na ziemiach zabranych Rzeczypospolitej, polskich obywateli dotknęły brutalne represje, między innymi więzienia, obozy, przymusowa praca i rozstrzelania, a także deportacje. Te ostatnie oraz system sowieckich łagrów stanowiły najważniejsze elementy terroru społeczeństwa.

Wśród deportowanych w głąb ZSRR największą grupę stanowili Polacy - ponad 60 procent wszystkich wywożonych na Wschód. Drugą grupą pod względem liczebności byli Żydzi. Deportowano też wielu Ukraińców i Białorusinów, a także po kilka tysięcy Niemców, Litwinów i Rosjan.

NKWD organizowało wywózki na podstawie uchwały z 5 grudnia 1939 roku, podjętej przez Radę Komisarzy Ludowych ZSRR wraz z Biurem Politycznym, o wysiedleniu tak zwanych osadników.

Deportacje Polaków do łagrów były zaplanowane i systematycznie przeprowadzone tak, aby usunąć z dawnych terenów wschodnich II Rzeczypospolitej wszystkich ludzi uznanych za "niebezpiecznych" dla Sowietów. Celem wywózek była eksterminacja elit oraz świadomej narodowo polskiej ludności, która mogłaby stawić opór władzy. Wywózki służyły rozbiciu struktury społecznej, dostarczając jednocześnie totalitarnemu imperium siły roboczej.

Łącznie w latach 1940-1941 władze sowieckie przeprowadziły cztery wielkie wywózki ze wschodniej Polski: w lutym, kwietniu i czerwcu 1940 roku oraz pod koniec maja 1941, oficjalnie nazwane "przesiedleniem". Ich celem była depolonizacja Kresów Wschodnich i sowietyzacja ludności mieszkającej na terenach zagarniętych Polsce w 1939. Według danych NKWD, w sumie zesłano około 350 tysięcy osób. Związek Sybiraków przyjmuje, że wywieziono milion 350 tysięcy Polaków. Historycy wskazują też, że sowieckie dokumenty nie uwzględniają skazanych w trybie doraźnym i osób niezarejestrowanych. Według szacunków, co trzeci deportowany nie przeżył zesłania.