„Dla nas to niezwykle istotne wydarzenie, sztandarowe przedsięwzięcie, w którym w sposób niestandardowy pragniemy uhonorować naszego patrona” - powiedział podczas piątkowej gali szef Instytutu Pileckiego Wojciech Kozłowski.

Podkreślił, że podobnie jak dla nagrodzonych i nominowanych autorów dla Pileckiego również najważniejsze było poszukiwanie prawdy, przywiązanie do wolności, do tego, że w ostatecznym rozrachunku najbardziej istotna jest godność człowieka oraz szacunek dla ludzkiego życia.

W kategorii I - naukowa książka historyczna – główną nagrodę otrzymał Grzegorz Hryciuk, autor pracy „Przesiedleńcy. Wielka epopeja Polaków 1944–1946”. Książka opublikowana przez Wydawnictwo Literackie przybliża dramat ludzi zmuszonych do opuszczenia swojej małej ojczyzny do obcego miejsca, które po wielotygodniowej podróży w bydlęcych wagonach miało się stać ich nowym domem. Praca jest analizą istotnego rozdziału historii Europy Środkowo-Wschodniej, a jednocześnie uniwersalną opowieścią o stracie i budowaniu swojego życia na nowo.

„Profesor (Grzegorz Hryciuk – PAP) jak mało kto bada tragiczny fenomen wysiedleń z Europy Wschodniej” – ocenił w laudacji prof. Richard Butterwick-Pawlikowski. W jego o cenie „Przesiedleńcy” są wręcz kluczową książką dla zrozumienia demografii i historii Kresów oraz tzw. Ziem Odzyskanych. Wskazał, że jest ona ważna dla tych, którzy zostali przesiedleni, dla ich rodzin oraz znajomych.

Według Butterwick-Pawlikowskiego książka prof. Hryciuka powinna być ważna także dla sąsiadów z Ukrainy oraz wysiedlonych Niemców, których pozostawione gospodarstwa zajęli przesiedleńcy.

Nagrodzony autor, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, podkreślił, że miasto to jest teren spotkań Polaków z różnych zakątków kraju i spoza niego. „Splot tych miejsc i ludzi doprowadził do tego, że postanowiłem opisać tę nie w pełni znaną historię. Tym ludziom byłem to winien” – przyznał Hryciuk.

Nagrodę w kategorii II - za reportaż historyczny - przyznano Kalinie Błażejowskiej, autorce książki „Bezduszni. Zapomniana zagłada chorych”. Pozycja opublikowana przez wydawnictwo Czarne porusza temat dzieci z niepełnosprawnościami, osób chorych psychicznie, starszych i innych wymagających specjalnej opieki, których za „niewartych życia” uznali niemieccy lekarze. Autorka ukazuje tragiczne losy ok. 20 tysięcy Polaków, ofiar nazistowskiego programu eutanazji. Książka odwołuje się do nieznanych wcześniej dokumentów, relacji świadków i rodzin ofiar.

Natomiast Christopher Miller, autor książki „The War Came To Us: Life and Death in Ukraine” wydanej przez Bloomsbury Publishing, został uhonorowany nagrodą specjalną, przyznawaną za książkę na temat agresji Rosji na Ukrainę lub trwających od 2020 roku protestów na Białorusi.

Miller opisuje zbrodnie, które rosyjscy żołnierze popełniają na ukraińskich cywilach, począwszy od 24 lutego 2022 roku. W publikacji znajduje się wiele relacji ofiar oraz świadków. Dziennikarz uwzględnił najważniejsze wydarzenia z najnowszej historii Ukrainy.
Międzynarodowa Nagroda im. Witolda Pileckiego przyznawana jest we współpracy z Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu od 2021 roku. Powstała w rocznicę 120. urodzin rotmistrza Pileckiego, który nie bez przyczyny został jej patronem: jego raporty z obozu Auschwitz-Birkenau relacjonują zbrodnie dokonywane przez Niemców, opisują konkretne wydarzenia oraz zawierają dogłębną analizę i humanistyczną refleksję na temat sytuacji w obozie.

Laureaci otrzymali statuetkę oraz nagrodę pieniężną w wysokości 40 tys. zł. Kapituła przyznała także wyróżnienia w wysokości 15 tys. zł.

W Międzynarodowej Kapitule Nagrody zasiadają: dr Łukasz Adamski, prof. Richard Butterwick-Pawlikowski, prof. Marek Cichocki, dr Piotr Cywiński (przewodniczący), Jack Fairweather, prof. Patrycja Grzebyk, prof. Marek Kornat, dr Wojciech Kozłowski, dr Wojciech Stanisławski i prof. Claudia Weber, jak również korespondent wojenny Jack Fairweather oraz Krzysztof Kosior - przedstawiciel rodziny Patrona Nagrody, prawnuk Witolda Pileckiego.

Tegoroczna Nagroda Pileckiego jest częścią odbywającej się na Uniwersytecie Warszawskim w dniach 17-18 października Międzynarodowej Konferencji „Przyszłość badań nad Europą Środkowo-Wschodnią w świetle rosyjskiej wojny agresywnej przeciwko Ukrainie” z udziałem ekspertów, m.in. z Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych, Niemiec czy Litwy.