Projekt digitalizacji i opisania 17 polskich cmentarzy wojennych w Uzbekistanie to inicjatywa ambasady RP w Taszkiencie, która powstała we współpracy z Muzeum Pamięci Sybiru i Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku - mówił we wtorek podczas prezentacji nowej strony internetowej dyrektor Muzeum Pamięci Sybiru prof. Wojciech Śleszyński.

Portal, który można znaleźć pod adresem: https://cmentarzewuzbekistanie.org.pl/, dostępny jest w czterech wersjach językowych. Dokumentuje historię cmentarzy wojennych, gdzie pochowani są głównie żołnierze Armii Andersa, ale też cywile. Ważną częścią portalu są listy osób pochowanych na poszczególnych cmentarzach; znajduje się na nich ok. 4 tys. nazwisk.

Dyrektor Muzeum pamięci Sybiru prof. Wojciech Śleszyński podkreślił, że kiedy wybuchła wojna na Ukrainie w lutym 2022 roku, dla badaczy "zamknęła się możliwość pracy w archiwach rosyjskich czy archiwach białoruskich". Zaznaczył, że badacze bez dostępu do archiwów postsowieckich nie są w stanie posunąć do przodu wiedzy i badań, muzeum szukało więc innych możliwości działania. W Muzeum Pamięci Sybiru jeszcze w 2022 roku powstała Polsko-Kazachstańska Komisja Historyczna, a w 2023 roku - Polsko-Uzbekistańska Komisja Historyczna. Zaznaczył, że pierwszym efektem pracy tej komisji jest właśnie portal o cmentarzach.

"Jest to przykład projektu z wykorzystaniem nowoczesnych technologii, a przede wszystkim jest doskonałym przykładem i symbolem pamięci oraz odpowiedzialności wobec przeszłości" - mówiła obecna na prezentacji wiceminister spraw zagranicznych Anna Radwan-Röhrenschef. Podkreśliła, że ta wspólna inicjatywa jest też wspaniałym przykładem dyplomacji historycznej.

"Utrwalając historię tych, którzy spoczywają na dalekiej ziemi, utrwalamy więzi, które łączą nas z Uzbekistanem oraz międzynarodową społecznością" - dodała. Mówiła, że dzięki temu portalowi dostęp do informacji o polskich cmentarzach w Uzbekistanie stał się globalny, a polska historia nie zostanie zapomniana. Dziękowała osobom zaangażowanym w ten projekt: pracownikom ambasady RP w Taszkiencie, dwóch muzeów, a także partnerom z Uzbekistanu. Wyraziła również nadzieję, że projekt będzie inspiracją dla innych do działań na rzecz ochrony polskiego dziedzictwa zagranicą.

Wiceminister kultury i dziedzictwa narodowego Bożena Żelazowska dziękując wszystkim zaangażowanym podkreślała, że to ważny projekt upamiętniający naszą historię. Zaznaczyła, że portal to przykład dla innych "jak w mądry i dobry sposób można prezentować naszą historię, która jest trudna, ale naszym obowiązkiem jest, abyśmy pamiętali o tych, którzy oddali życie daleko poza naszymi granicami".

Inicjatorem powstania portalu jest ambasador RP w Taszkiencie, Radosław Gruk. Podczas wtorkowego spotkania mówił, że obejmując stanowisko ambasadora, wiedział o znajdujących się na terenie tego kraju polskich cmentarzach, ale nie było jednego źródła, w którym te wszystkie informacje mógł znaleźć. Dodał, że ambasada odnotowała też duże zainteresowanie ze strony Polaków, którzy szukali swoich przodków i chcieli dowiedzieć się, czy dane osoby są pochowane w tym miejscu.

Gruk powiedział, że portal powstał dzięki współpracy ambasady z Muzeum Pamięci Sybiru i Muzeum II WŚ. Dodał, że portal ma być pomocny dla tych wszystkich Polaków, którzy nie mogą dotrzeć do Uzbekistanu a także tych, którzy szukają informacji o swoich przodkach. Podkreślił, że to także sposób na dotarcie "z naszą narracją historyczną na szeroko pojęty Wschód".

Sybiracy obecni na spotkaniu dziękowali za stworzenie takiego miejsca. "My, pokolenie zesłańców, już chyba ostatnie, z wielką satysfakcją i we wzruszeniem uczestniczymy w takich spotkaniach" - mówił prezes Związku Sybiraków Kordian Borejko. Podkreślił, że dzięki temu potomkowie Sybiraków "dowiedzą się o tej licznej grupie, która jest pochowana na 17 cmentarzach".

Prezes białostockiego oddziału Związku Sybiraków Jolanta Hryniewicka zaznaczyła, że jest to bardzo cenna inicjatywa. Dodała, że to w Uzbekistanie był pierwszy przystanek Sybiraków wstępujących do Armii Andersa, a dzięki udostępnionym listom, można poznać nazwiska osób.

Dr Dmitriy Panto z Muzeum II Wojny Światowej, który podczas spotkania został nagrodzony medalem "Zasłużony dla kultury polskiej", prezentując stronę mówił, że jest tam historia nie tylko cmentarzy, ale można znaleźć też informacje o tym, jak osoby znalazły się w Uzbekistanie, a także o Armii Andersa i osobach cywilnych. Strona prezentuje każdy cmentarz oddzielnie. Można znaleźć tam zdjęcia, mapy, a także koordynaty geograficzne, co ma ułatwić dojazd do nich.