Nazywany "II układem Ribbentrop-Mołotow", doprecyzował uzgodnienia między III Rzeszą i Związkiem Sowieckim zawarte we wcześniejszym dokumencie z 23 sierpnia 1939 roku. Wtedy to Hitler i Stalin formalnie zawarli pakt o nieagresji, a faktycznie w tajnym protokole mocarstwa uzgodniły i zapisały podział stref wpływów w Europie Środkowej i Wschodniej. Ustaliły, że "granica sfer interesów Niemiec i Związku Radzieckiego będzie w przybliżeniu przebiegać na linii rzek Narwi, Wisły i Sanu". Strony uzgodniły też ograniczenie suwerenności lub całkowite pozbawienie wolności: Polski, Litwy, Łotwy i Estonii, a także Finlandii i Rumunii. Niemcy i ZSRR zobowiązały się ponadto do współpracy w zwalczaniu polskich dążeń niepodległościowych.

Dokument jest nazywany od nazwisk sygnatariuszy paktem Ribbentrop-Mołotow. Ze względu na treść tajnego protokołu jego podpisanie jest określane mianem IV rozbioru Polski.

Podpisanie paktu umocniło strategiczną pozycję Niemiec, zabezpieczając front wschodni w planowanym przez Hitlera ataku na nasz kraj oraz państwa Europy Zachodniej. Sprawiło też, że wojna o Polskę stała się nieunikniona. Niemcy zaatakowały 1 września 1939 roku, natomiast ZSRR realizując postanowienia paktu i gwałcąc wszelkie traktaty podpisane z naszym krajem, najechał Polskę 17 września.

28 września III Rzesza i Związek Sowiecki podpisały traktach o granicach i przyjaźni, w którym przeprowadziły nowy podział polskich ziem. W zamian za Litwę, Stalin odstąpił Hitlerowi tereny pomiędzy Wisłą a Bugiem. Sygnatariusze stwierdzili likwidację państwa polskiego i zobowiązali się do współpracy w zwalczaniu wszelkich przejawów polskości.

Na mocy paktu Ribbentrop-Mołotow, Niemcy zajęły obszar około 186 tysięcy kilometrów kwadratowych, zamieszkany przez około 22 miliony ludzi. Do Rzeszy wcielono województwa: pomorskie, poznańskie i śląskie oraz część: łódzkiego, krakowskiego, warszawskiego i kieleckiego. Zostały one włączone do istniejących prowincji niemieckich oraz do dwóch nowych okręgów: Kraj Warty oraz Gdańsk-Prusy Zachodnie. Z pozostałych zagrabionych ziem polskich Niemcy utworzyli "Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich", składające się z dystryktów: krakowskiego, radomskiego, warszawskiego i lubelskiego.

Związek Sowiecki zajął obszar o powierzchni ponad 190 tysięcy kilometrów kwadratowych, gdzie mieszkało około 13 milionów ludzi. Okrojona Wileńszczyzna została przez władze sowieckie w październiku 1939 roku przekazana Litwie. Jednak już w czerwcu 1940 roku Litwa razem z Łotwą i Estonią zostały wcielone do ZSRR.

W 1989 roku, w 50. rocznicę podpisania dokumentu, polski parlament podjął uchwałę uznającą go za niezgodny z prawem międzynarodowym i nieważny od samego początku.

(więcej)

Na mocy traktatu o granicach i przyjaźni, 4 października 1939 roku utworzono radziecko-niemiecką komisję dla wyznaczenia granic. Wojska pograniczne NKWD otrzymały rozkaz wzięcia pod ochronę linii demarkacyjnej między obu krajami. Porozumienia militarne i polityczne stały się dla totalitarnych mocarstw podstawą do nawiązania ścisłej współpracy gospodarczej. W 1939 roku strony podpisały radziecko-niemiecką umowę handlową, którą rok później przedłużono. Dokument określał zasady wymiany handlowej pomiędzy ZSRR i III Rzeszą. Polegała ona głównie na wymianie radzieckich surowców na niemiecką technologię militarną oraz cywilną. W latach 1940-1941 Niemcy otrzymały od ZSRR między innymi niemal trzy miliony ton złomu metali kolorowych i dwa miliony ton produktów naftowych.

Związek Radziecki stał się na pewien czas głównym partnerem gospodarczym III Rzeszy oraz najważniejszym eksporterem surowców dla jej przemysłu wojennego. Miało to ogromne znaczenie strategiczne dla Niemiec, które dzięki temu omijały angielską blokadę gospodarczą, założoną po wypowiedzeniu wojny przez Wielką Brytanię. Wprawdzie Rzesza wywiązywała się z umowy w minimalnym stopniu, to jednak, według niektórych historyków, Stalin przyzwalał na to, licząc na realizację planu inwazji Hitlera na Anglię. Podpisanie zarówno układu Ribbentrop-Mołotow, jak i późniejszego niemiecko-radzieckiego traktatu o granicach i przyjaźni, stało się także podstawą do współpracy służb specjalnych obu krajów. Tajne załączniki obejmowały kooperację gestapo i NKWD w zwalczaniu polskich organizacji niepodległościowych. Zorganizowano cztery konferencje tematyczne Gestapo-NKWD, które odbyły się w latach 1939-1941 w Brześciu, Przemyślu, Zakopanem oraz Krakowie.

Pakt Ribbentrop-Mołotow miał obowiązywać do 1949 roku, jednak został zerwany przez III Rzeszę 22 czerwca 1941 roku, w dniu napaści na Związek Radziecki.
.