Likwidacja warszawskiej dzielnicy stanowiła część hitlerowskiej operacji "Reinhardt", rozpoczętej wiosną 1942 roku, której celem było wymordowanie wszystkich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Ta z kolei odbywała się w ramach tak zwanego ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej, czyli zagłady wszystkich europejskich Żydów.

Niemcy wielką akcję likwidacyjną nazywali "przesiedleniem na Wschód" i początkowo niektórzy mieszkańcy getta sami zgłaszali się do transportu, wierząc w hitlerowskie plakaty mówiące o deportacji. W rzeczywistości byli wysyłani do obozu w Treblince i mordowani w komorach gazowych. W sierpniu do Warszawy zaczęły dochodzić wieści o prawdziwym losie wywożonych "na Wschód". Do miasta dotarło kilku uciekinierów z Treblinki. Jednak ucieczka z getta była trudna. Ocenia się, że podczas wielkiej akcji likwidacyjnej na tak zwaną aryjską stronę udało się przedostać około 8 tysiącom Żydów.

We wrześniu 1942 roku, po masowej akcji wysiedleńczej, w zamkniętej dzielnicy żydowskiej pozostało kilkadziesiąt tysięcy osób. Do ostatecznej likwidacji getta Niemcy przystąpili wiosną 1943 roku. W odpowiedzi, 19 kwietnia, wybuchło tam powstanie, zorganizowane przez Żydowską Organizację Bojową i Żydowski Związek Wojskowy. Wbrew rozpowszechnionemu przekonaniu zryw nie był spontaniczny, poprzedziły go długotrwałe przygotowania do walki zbrojnej i lata pracy konspiracyjnej. W powstaniu wzięło udział około półtora tysiąca żydowskich bojowników. Walczyli przeciwko pięciu tysiącom (według danych AK) lub ponad dwóm tysiącom (według danych Juergena Stroopa) dobrze uzbrojonych niemieckich żołnierzy z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa oraz formacji pomocniczych. Poza starciami z powstańcami, niemieckie oddziały szturmowe codzienne przeczesywały teren getta, poszukując miejsc, w których ukrywali się Żydzi. Przez miesiąc zrównali żydowską dzielnicę z ziemią, metodycznie paląc dom po domu. Nierówna i mordercza walka trwała do 16 maja. Tego dnia Niemcy ogłosili koniec akcji pacyfikacyjnej i - na znak ostatecznego zniszczenia getta warszawskiego - wysadzili w powietrze Wielką Synagogę na Tłomackiem.


Łączna liczba ofiar getta warszawskiego szacowana jest na 400 tysięcy osób, z czego około 100 tysięcy zginęło lub zmarło w Warszawie - były to ofiary głodu i chorób, egzekucji, dwóch akcji likwidacyjnych (lipiec-wrzesień 1942 oraz styczeń 1943), a także polegli i zamordowani podczas powstania.

Podczas dwumiesięcznej akcji likwidacyjnej w 1942 roku, według źródeł niemieckich do Treblinki wywieziono około 254 tysięcy Żydów, według szacunków żydowskich - około 300 tysięcy.

Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny w Treblince nad Bugiem, założony w 1942 roku, jako jeden z wielu służył hitlerowcom do realizowania planu eksterminacji narodu żydowskiego w Europie. Codziennie trafiały tam transporty z Polski oraz innych krajów, między innymi Austrii, Belgii, Czechosłowacji i Francji. Funkcjonował do listopada 1943 roku. Liczbę śmiertelnych ofiar Treblinki szacuje się na 800 tysięcy. Był to największy obóz zagłady w Generalnym Gubernatorstwie.

Dowodzący akcją wysiedleńczą z warszawskiego getta latem 1942 roku, SS-Sturmbannfuehrer Hermann Hoefle przeżył wojnę i przez wiele lat żył bezkarnie w Austrii. Jego zbrodnie wyszły na jaw dopiero w czasie procesu Adolfa Eichmanna. Został aresztowany w 1961 roku. Popełnił samobójstwo w więziennej celi w sierpniu 1962.

(więcej)

Żydowska dzielnica w Warszawie powstała na mocy dekretu szefa dystryktu warszawskiego Generalnego Gubernatorstwa Ludwiga Fischera. W kwietniu 1940 roku rozpoczęto wznoszenie murów wokół części miasta najliczniej zamieszkałej przez Żydów, czyli dzisiejszego Muranowa. Do ostatecznego zamknięcia getta w Warszawie doszło 16 listopada 1940 roku. Za murami znalazło się wtedy około 400 tysięcy Żydów. Za opuszczenie dzielnicy groziła kara śmierci, podobnie jak za pomoc udzielaną Żydom po tak zwanej aryjskiej stronie. Od chwili powstania getta rozprzestrzeniały się tam choroby zakaźne, panował głód i fatalne warunki sanitarne, a to szybko doprowadziło do wzrostu śmiertelności.

Po rozpoczęciu operacji "Barbarossa", czyli niemieckiej agresji na Związek Radziecki, w czerwcu 1941 roku, hitlerowcy przystąpili do systematycznych mordów na społeczności żydowskiej. Żydów zabijano w masowych egzekucjach i w tworzonych specjalnie obozach zagłady.

22 lipca 1942 roku na posiedzeniu Rady Żydowskiej szef sztabu akcji „Reinhardt” SS-Sturmbannfuehrer Hermann Hoefle przedstawił szczegółowe rozporządzenia wykonawcze dotyczące tzw. przesiedlenia na Wschód. Pierwszego dnia wielkiej akcji likwidacyjnej do Treblinki wywieziono 6250 osób, następnego dnia - 7300. W tym dniu, 23 lipca, Adam Czerniaków, przewodniczący Rady Żydowskiej, nie zgodził się na podpisanie szczegółowego zarządzenia o deportacji, przewidującego dzienne limity osób doprowadzanych na Umschlagplatz, w tym również dzieci. Wieczorem tego samego dnia popełnił samobójstwo. W liście do żony napisał: „Żądają ode mnie bym własnymi rękami zabijał dzieci mego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć”.

W całej Generalnej Guberni pod koniec 1942 roku w gettach i obozach pracy przebywało 300 tysięcy Żydów, a na ziemiach włączonych do Rzeszy - 235 tysięcy, nie licząc osób ukrywających się. Deportacje ludności z getta ze stolicy przebiegały jednocześnie z wywózkami z innych miast i dzielnic kraju. W 1943 roku likwidowano ostatnie getta, w tym warszawskie.