Strajki lata 1980 roku wybuchały od pierwszych dni lipca, w reakcji na podwyżki cen niektórych gatunków mięs i wędlin, wprowadzone przez ekipę Edwarda Gierka. Do protestów przyczyniły się pogarszające się od dłuższego czasu warunki życia robotników, zwolnienia z pracy, a także coraz bardziej powszechne przekonanie, że istniejące związki zawodowe zależne od władz, nie dbają o interesy pracowników.

W lipcowych protestach uczestniczyło 80 tysięcy ludzi w niemal 180 zakładach pracy w całym kraju. Robotnicy nie wyszli jednak na ulicę, zastosowali inną metodę walki o swoje prawa - strajk okupacyjny.

Decydujące znaczenie miał rozpoczęty 14 sierpnia strajk w Stoczni Gdańskiej. Kilka wydziałów stoczni zastrajkowało również w obronie Anny Walentynowicz, dyscyplinarnie zwolnionej z pracy, za niezależną działalność związkową. Po dwóch dniach strajku, 16 sierpnia, przywrócono ją do pracy. Jednak, kiedy elektryk Lech Wałęsa, który stanął na czele protestu, chciał go zakończyć, Anna Walentynowicz między innymi wraz z Aliną Pienkowską zatrzymywała robotników wychodzących ze stoczni i wzywała do kontynuacji strajku.

Gdańsk stał się nieformalnym centrum akcji protestacyjnej. Strajk rozszerzył się na pozostałe stocznie, porty, komunikację miejską i niektóre zakłady przemysłowe. W Stoczni Gdańskiej, poza postulatami ekonomicznymi, wysunięto również żądania o charakterze politycznym. Sformułowano 21 postulatów, dotyczących między innymi powołania niezależnych od partii i pracodawców wolnych związków zawodowych, co stało się potem punktem wyjścia do utworzenia Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego "Solidarność", a także zagwarantowania prawa do strajku, uwolnienia więźniów politycznych i przywrócenia do pracy ludzi zwolnionych po strajkach w 1970 i 1976 roku. Domagano się też ograniczenia cenzury oraz transmisji niedzielnych mszy w Polskim Radiu.

Po przystąpieniu do strajków solidarnościowych w sierpniu 700 zakładów pracy z całej Polski, a także po wielu dniach negocjacji ze stroną rządową, komunistyczne władze i przedstawiciele robotników podpisali porozumienia - 31 sierpnia 1980 roku w Gdańsku oraz dzień wcześniej - 30 sierpnia - w Szczecinie, 3 września w Jastrzębiu-Zdroju i 11 września w Hucie Katowice.

Zawarcie porozumień zakończyło blisko dwumiesięczną falę strajków w całej Polsce. Sierpień 1980 był impulsem do przemian systemowych, które w konsekwencji doprowadziły do upadku PRL i innych dyktatur z bloku wschodniego.

Historyczne tablice z wymalowanymi postulatami gdańskimi zostały wpisane w 2003 roku na listę programu UNESCO "Pamięć świata". Przewiduje on ochronę najważniejszych tekstów ludzkości.

(więcej)

Pierwsze porozumienie w Stoczni Gdańskiej zawarto już 16 sierpnia, jednak przeważająca część robotników nie była zadowolona z ustaleń i nie wróciła do pracy. Wtedy utworzono w Gdańsku Międzyzakładowy Komitet Strajkowy, reprezentujący 160 ośrodków. W jego skład weszli przybyli do stoczni delegaci z innych strajkujących zakładów. Przewodniczącym MKS został Lech Wałęsa.

Jeszcze w nocy z 16 na 17 sierpnia sformułowano 21 postulatów strajkowych, które stały się podstawą negocjacji z władzami. W większości dotyczyły one spraw ekonomicznych, głównie płacowych, a także społecznych, jak sprawa żłobków czy urlopów macierzyńskich, oraz politycznych, które potem okazały się najważniejsze. Należały do nich między innymi: prawo do tworzenia wolnych od władzy i pracodawców związków zawodowych, prawo do strajku, zapewnienie wolności słowa, druku i publikacji, uwolnienie więźniów politycznych.

Strajkujący domagali się też podjęcia działań na rzecz wyprowadzenia kraju z kryzysu, pełnego zaopatrzenia rynku w artykuły żywnościowe, doboru kadry kierowniczej według kompetencji, a nie przynależności partyjnej, w tym zniesienia przywilejów dla milicji i SB, a także sobót wolnych od pracy.

17 sierpnia ksiądz Henryk Jankowski z gdańskiej parafii św. Brygidy odprawił w stoczni pierwszą mszę. Bramy stoczni tonęły w kwiatach. Wywieszono narodowe flagi i portrety papieża Jana Pawła II. Dla strajkujących występowali artyści. Wydawano niezależny biuletyn, drukowano ulotki. Na żądanie MKS w Trójmieście wprowadzono prohibicję. 18 sierpnia Międzyzakładowy Komitet Strajkowy z Lechem Wałęsą na czele przekazał wojewodzie gdańskiemu listę 21 postulatów. W tym czasie MKS-y powstały w Szczecinie i Elblągu. W kraju strajkowało wówczas około 350 zakładów.

22 sierpnia w Szczecinie delegacja rządowa z wicepremierem Kazimierzem Barcikowskim usiadła do rozmów z MKS-em. Dzień później rozpoczął się strajk generalny na Wybrzeżu. W Stoczni Gdańskiej wicepremier Mieczysław Jagielski podjął negocjacje ze strajkującymi. Jagielski i Barcikowski kilka razy wyjeżdżali do Warszawy na obrady KC PZPR i Biura Politycznego, które wykluczyło użycie siły w celu zdławienia strajku. Na przyspieszenie tempa rokowań wpłynęło rozszerzenie się strajków.

29 sierpnia protest solidarnościowy rozpoczęli górnicy z kopalni "Manifest Lipcowy" w Jastrzębiu, a w ślad za nimi liczne kopalnie i zakłady na Śląsku. Tego dnia powstał MKS w Jastrzębiu, który opracował własne postulaty.

Pierwsze porozumienie między stroną rządową i strajkującymi zostało podpisane 30 sierpnia w Szczecinie. Strajkowało wtedy 750 tysięcy osób w 700 zakładach. Tego samego dnia V Plenum KC PZPR przyjęło do wiadomości podpisanie porozumienia szczecińskiego i zaakceptowało projekt porozumienia gdańskiego, podpisanego 31 sierpnia. Kolejne zawarto 3 września w Jastrzębiu-Zdroju i 11 września w Hucie Katowice.

Podpisanie czterech Porozumień Sierpniowych było wielkim osiągnięciem strajkujących. Z kolei bezpośrednim następstwem politycznym stało się odsunięcie od rządów Edwarda Gierka i powołanie ekipy Wojciecha Jaruzelskiego.

Najważniejszym zapisem porozumień była zgoda rządu na utworzenie Solidarności. Związek, zarejestrowany 10 listopada 1980 roku, wkrótce zrzeszał prawie 10 milionów osób. Organizacje związkowe powstały we wszystkich przedsiębiorstwach i instytucjach - władze nie dopuściły do ich utworzenia tylko w Wojsku Polskim i Milicji Obywatelskiej. Gdy 13 grudnia 1981 roku generał Jaruzelski zdecydował o wprowadzeniu stanu wojennego, Solidarność została zawieszona, a w październiku 1982 - zdelegalizowana. Prześladowana opozycja zeszła do podziemia. Związek został ponownie zarejestrowany w wyniku ustaleń Okrągłego Stołu, w kwietniu 1989 roku.