Obchody 160. rocznicy tamtych wydarzeń rozpoczną się 5 sierpnia w południe złożeniem wieńców i wiązanek kwiatów pod pomnikami członków Rządu Narodowego Romualda Traugutta na dziedzińcu Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej oraz w celi Traugutta.

Powstanie Styczniowe skierowane przeciwko rosyjskiemu zaborcy, było największym zrywem narodowowyzwoleńczym Polaków. Wybuchło 22 stycznia 1863 roku, uczestniczyło w nim ponad 200 tysięcy osób, które wzięły udział w ponad 1200 bitwach i potyczkach. Trwało prawie dwa lata - do jesieni 1864 roku, a utworzone państwo podziemne funkcjonowało jeszcze w 1865-tym. Pomimo porażki, powstanie przyczyniło się do umocnienia w narodzie ducha niepodległościowego. Z jego doświadczeń korzystali twórcy Polskiego Państwa Podziemnego podczas II wojny światowej.

Romuald Traugutt kierował zrywem i stał na czele Rządu Narodowego od 17 października 1863 roku, kiedy powstanie chyliło się ku upadkowi. Był ostatnim z trzech dowódców, nazwanych "dyktatorami", po Ludwiku Mierosławskim i Marianie Langiewiczu. Przywództwo Traugutta miało tajny charakter. Generał legitymował się austriackim paszportem jako Michał Czarnecki, agent handlowy. Chciał przedłużyć walkę z zaborcą do wiosny 1864 roku, gdyż spodziewał się zmiany sytuacji międzynarodowej i pomocy ze strony Francji. Podjął też działania, aby przeorganizować chłopską partyzantkę w regularną armię, w tym celu wydał dekret o uwłaszczeniu chłopów.

Zdradzony przez współpracownika z Rządu Narodowego, został aresztowany przez Rosjan w nocy z 10 na 11 kwietnia 1864 roku w swojej warszawskiej kwaterze. Więziony na Pawiaku i w Cytadeli, podczas przesłuchań nikogo nie wydał. "Będąc przekonanym, że niezależność jest koniecznym warunkiem prawdziwego szczęścia każdego narodu, zawsze jej pragnąłem dla swojej Ojczyzny" - powiedział w czasie śledztwa prowadzonego przez Rosjan. Rosyjski sąd skazał generała Traugutta na śmierć przez powieszenie. Wyrok wykonano 5 sierpnia 1864. Przed śmiercią generał ucałował trzymany przez siebie krzyż. Trzydzieści tysięcy zgromadzonych ludzi zaintonowało pieśń "Święty Boże, Święty mocny". Poświęcenie dla ojczyzny i tragiczna śmierć generała Traugutta w wieku 38 lat, poniesiona z rąk zaborców, spowodowały, że stał się zarówno symbolem patriotyzmu, jak i całego Powstania Styczniowego. Po śmierci Traugutta jego postać otaczano kultem i podjęto starania o beatyfikację, jako męczennika dla ojczyzny. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, działania te popierał marszałek Józef Piłsudski, a po II wojnie światowej prymas Polski Stefan Wyszyński.

(więcej)

Romuald Traugutt urodził się 16 stycznia 1826 roku w Szostakowie, obecnie Białoruś. W 1845 roku wstąpił do armii rosyjskiej, w której służył do 1862-go. Odmówił zmiany wyznania na prawosławne, tracąc tym samym szanse na wojskową karierę. W 1848 roku, jako żołnierz carskiej armii, brał udział w tłumieniu rewolucji na Węgrzech, która wybuchła podczas Wiosny Ludów. Walczył w bitwach pod Preszowem, Koszycami i Temeszwarem. Kiedy wybuchł konflikt z Turcją w 1853 roku, został wysłany na południowy wschód, brał udział między innymi w działaniach zbrojnych podczas oblężenia Sewastopola. Za sukcesy na polu wojskowym został awansowany na sztabskapitana, potem został adiutantem Sztabu Głównego Armii Drugiej, by opuścić armię w stopniu podpułkownika.

Gdy w 1863 roku wybuchło Powstanie Styczniowe, Traugutt nie zamierzał brać w nim udziału, ponieważ nie widział szans na zwycięstwo. Do zrywu włączył się wiosną 1863. Dowodził oddziałem kobryńskim, z którym między innymi 17 maja przeprowadził udaną zasadzkę na oddział rosyjski pod Horkami. Jesienią 1863 roku przez Kraków przedostał się do Warszawy. 17 października został przywódcą powstania.

Do dziś nie odnaleziono grobu Traugutta. Na przedpolach Cytadeli Warszawskiej, 5 sierpnia 1916 roku ustawiono pamiątkowy kamień i krzyż. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w tym miejscu - 3 maja 1919 roku - odbyło się pierwsze oficjalne święto narodowe odrodzonej Rzeczpospolitej. W uroczystościach wzięło udział ponad 140 tysięcy osób, wśród nich byli powstańcy styczniowi, naczelnik państwa Józef Piłsudski, premier Ignacy Paderewski i generał Józef Haller.

Niepodległościowe ideały uczestników Powstania Styczniowego i pamięć o Romualdzie Traugucie inspirowała żołnierzy podczas II wojny światowej. Później komunistyczna propaganda celowo ją zacierała. W latach 70. i 80. XX wieku uroczystości patriotyczne w rocznicę wybuchu powstania czy stracenia Romualda Traugutta organizowali między innymi działacze z Kręgu Pamięci Narodowej, wśród nich Stefan Melak i ksiądz Wacław Karłowicz.