W uroczystości otwarcia wzięło udział prawie cztery tysiące powstańców. Uderzeniem w ważący ponad 200 kilogramów dzwon "Monter" Lech Kaczyński, jako ówczesny prezydent Warszawy, zainaugurował funkcjonowanie placówki. Na ten dzień weterani czekali sześćdziesiąt lat.

Muzeum znajduje się w budynku dawnej elektrowni tramwajowej na Woli, z początków XX wieku. Prezentuje zbiory poświęcone dziejom Powstania Warszawskiego oraz historii i dorobku Polskiego Państwa Podziemnego. Wśród zgromadzonych około 120 tysięcy eksponatów jest replika amerykańskiego samolotu Liberator B-24J, który zrzucał pomoc walczącym powstańcom.

Zwiedzający mogą przejść odtworzonym kanałem - takim, jak pod płonącym miastem przedzierali się powstańcy w 1944 roku. Idąc, słyszą wybuchy, chlupot wody i głosy Niemców. W Sali Małego Powstańca dzieci uczą się historii, oglądając teatrzyk powstańczy i wcielając się w role harcerskich listonoszy i sanitariuszek. Muzeum Powstania Warszawskiego było pierwszym muzeum narracyjnym w Polsce.

Dużą rolę w prezentacji obiektów muzealnych oraz przekazie informacji na temat powstania odgrywają multimedia - obraz, światło i dźwięk. Ekspozycja ma też charakter interaktywny. Muzeum prowadzi działalność naukowo-badawczą i edukacyjną. Wiedzę na temat historii Polski popularyzuje na całym świecie. Wydało setki publikacji, zorganizowało setki spotkań - warsztatów, wykładów, koncertów, promocji książek. W ponad 20 tysiącach lekcji muzealnych wzięło udział prawie pół miliona uczniów. Placówka cieszy się niesłabnącą popularnością, zwłaszcza wśród młodych ludzi. Odwiedziło ją do tej pory ponad 10 milionów gości z kraju i zagranicy. Tylko w ubiegłym (2023) roku progi muzeum przekroczyło ponad 620 tysięcy osób. Muzeum Powstania Warszawskiego ma prawie pół miliona obserwujących w mediach społecznościowych.

Placówka cały czas przyjmuje powstańcze pamiątki i te związane z Warszawą przedwojenną i okupowaną. W ostatnich dniach do Muzeum Powstania Warszawskiego trafiły bezcenne, oryginalne materiały opisujące między innymi działania plutonu egzekucyjno-wywiadowczego w Batalionie "Parasol”. Zestaw 52 dokumentów przekazali Ewa i Zdzisław Rybaccy, którzy znaleźli je w mieszkaniu zmarłego krewnego, żołnierza Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej, Janusza Wacława Malinowskiego.

(więcej)

O potrzebie utworzenia Muzeum Powstania Warszawskiego dyskutowano już w 1956 roku, w czasie politycznej odwilży po śmierci Józefa Stalina. Jednak przez wiele lat jego otwarcie było niemożliwe, głównie ze względów politycznych. Sytuacja zmieniła się w 2002 roku, kiedy prezydentem Warszawy został Lech Kaczyński. Obiecał wówczas powstańcom, że placówka będzie otwarta w 60. rocznicę wybuchu powstania. W 2003 roku Rada Warszawy podjęła decyzję o ustanowieniu muzeum, a rok później zostało ono udostępnione zwiedzającym.

Ekspozycje w muzeum przedstawiają historię Powstania Warszawskiego, począwszy od niemieckiej i sowieckiej napaści we wrześniu 1939 roku, poprzez okupację, akcję "Burza", przygotowanie, wybuch i przebieg powstania, sytuację na arenie międzynarodowej w 1944 roku oraz losy powstańców w PRL. Głównym elementem muzeum jest stalowy monument, przechodzący przez wszystkie kondygnacje budynku. Na jego ścianach zostało wyryte kalendarium Powstania, a dobiegające z niego brzmienie bijącego serca symbolizuje życie Warszawy w 1944 roku. Muzeum prowadzi bibliotekę, która zgromadziła kilkanaście tysięcy woluminów.

Archiwa muzeum obejmują prawie 200 tysięcy dokumentów i ponad 50 tysięcy obiektów fotograficznych, a w zbiorach fototeki znajduje się niemal 17 tysięcy zdjęć. Archiwum Historii Mówionej utrwala relacje uczestników zrywu z 1944 roku. Nagrało do tej pory 4 200 wywiadów. Muzeum opracowuje także biogramy uczestników Powstania Warszawskiego. Ma ich w swojej bazie 52 tysiące.

Od 2010 roku w specjalnie przygotowanej sali można obejrzeć film "Miasto ruin" będący pierwszą w Polsce cyfrową rekonstrukcją miasta zniszczonego w czasie II wojny światowej wykonaną w 3D.

W okalającym budynek muzeum Parku Wolności znajduje się Mur Pamięci, na którym zostały umieszczone nazwiska ponad 11 tysięcy powstańców, poległych w walkach w sierpniu i wrześniu 1944 roku. W centralnej części muru jest zawieszony dzwon "Monter", upamiętniający generała Antoniego Chruściela, dowódcę Powstania Warszawskiego, trzykrotnego kawalera Orderu Virtuti Militari i Krzyża Walecznych. W parku odbywają się imprezy rocznicowe, a także przedstawienia, koncerty i wspólne śpiewanie powstańczych piosenek.

Poza główną trasą zwiedzania, pomiędzy budynkiem administracyjnym a murem od strony ulicy Grzybowskiej, można obejrzeć oryginalny, niemiecki schron bojowy Ringstand 58c - tak zwany tobruk. Natrafiono na niego podczas budowy biurowca w stolicy. Jest to jeden z żelbetonowych schronów zbudowanych przez Niemców w 1944 dla obrony Twierdzy Warszawa. Ich nazwa wzięła się stąd, że konstrukcja pochodziła od włoskiego schronu, wykorzystywanego podczas wojny w walkach o Tobruk w Afryce Północnej.