Co roku 13 czerwca formacja przypomina o swoich chlubnych tradycjach i prekursorach - Dywizjonie Karabinierów Konnych utworzonym z Korpusu Żandarmerii Królestwa Polskiego, którego atak na wojska rosyjskie w marcu 1831 roku pod miejscowością Dębe Wielkie porównuje się do szarży szwoleżerów pod Somosierrą, oraz o żandarmerii z lat 1914-1945.

Data Święta Żandarmerii Wojskowej wiąże się z utworzeniem przez generała Tomasza Łubieńskiego 13 czerwca 1831 roku Straży Polowej - pierwszych oddziałów wojskowej policji. Podczas powstania listopadowego czuwały one nad porządkiem w wojsku polskim.

Według pierwotnego zamysłu święto miało być obchodzone co dwa lata. Pierwsze obchody zostały zorganizowane w czerwcu 1936 roku w Krakowie, kolejne we Lwowie, następne w roku 1940 już się nie odbyły. Do tradycji święta "szkarłatnej formacji" powrócono w Polsce po przemianach ustrojowych, w 1994 roku. Od tego czasu jest ono obchodzone corocznie.

Żandarmeria Wojskowa działa na podstawie ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 roku o Żandarmerii Wojskowej i wojskowych organach porządkowych. Pełni w armii rolę policji. Do jej najważniejszych zadań należy zapewnienie przestrzegania dyscypliny wojskowej, ochranianie porządku publicznego na terenach i w obiektach jednostek wojskowych oraz w miejscach publicznych, a także chronienie życia i zdrowia ludzi oraz mienia wojskowego przed zamachami naruszającymi te dobra. Żołnierze Żandarmerii Wojskowej mogą brać udział w zwalczaniu klęsk żywiołowych i nadzwyczajnych zagrożeń środowiska, a także uczestniczyć w akcjach poszukiwawczych, ratowniczych i humanitarnych.

Żandarmeria Wojskowa współdziała między innymi ze Służbą Kontrwywiadu Wojskowego, Służbą Wywiadu Wojskowego, a także z Agencją Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Policją, Strażą Graniczną, organami celnymi, organami kontroli skarbowej, Biurem Ochrony Rządu i strażami ochrony kolei.

Żołnierze tej formacji pełnią także służbę poza granicami kraju, uczestnicząc w misjach pokojowych i stabilizacyjnych początkowo pod auspicjami Organizacji Narodów Zjednoczonych, później NATO i Unii Europejskiej. Byli w Afganistanie, Kosowie, Bośni i Hercegowinie oraz Republice Środkowoafrykańskiej.

Znak Żandarmerii Wojskowej przedstawia nałożone na siebie litery "ŻW", umieszczone wewnątrz koła otoczonego wieńcem laurowym. Kropka nad literą "Ż" ma kształt znicza z płomieniem. Policja wojskowa nosi szkarłatne berety.

Dowódcą formacji i przełożonym wszystkich służących w niej żołnierzy jest Komendant Główny Żandarmerii Wojskowej, który podlega bezpośrednio Ministrowi Obrony Narodowej. Od 14 lutego 2024 roku jest nim pułkownik Tomasz Kajzer.

(więcej)

Żandarmeria wojskowa funkcjonowała regularnie od 1914 roku do końca drugiej wojny światowej. W 1946 roku, gdy rząd brytyjski przejął na siebie przeprowadzenie demobilizacji Polskich Sił Zbrojnych, w stworzonym Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia utrzymał formacje żandarmerii. Miały one pomóc zapewnić porządek i dyscyplinę wśród demobilizowanych żołnierzy. W 1949 roku PKPiR został zlikwidowany. Był to koniec żandarmerii wojskowej II Rzeczypospolitej.

W okresie PRL porządku w wojsku pilnowała Wojskowa Służba Wewnętrzna, czyli WSW. Powstała ona w 1957 roku, w miejsce zlikwidowanego Głównego Zarządu Informacji MON, podlegała ministerstwu obrony. Łączyła funkcje kontrwywiadu wojskowego, utrzymania bezpieczeństwa sił zbrojnych oraz zapewnienia dyscypliny wojskowej i ścigania przestępstw. Jej zadaniem było między innymi zwalczanie działalności szpiegowskiej skierowanej przeciwko wojsku PRL i sojuszniczym siłom zbrojnym oraz dywersji politycznej, terroru, sabotażu czy zapobieganie tworzeniu nielegalnych związków w wojsku. Została zlikwidowana na początku lat 90. XX wieku.

Żandarmeria Wojskowa, po czterdziestu latach nieobecności w strukturach Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, została reaktywowana 1 września 1990 roku. Przejęła część zadań dawnej WSW.

Po raz pierwszy po transformacji ustrojowej obchodziła swoje święto w czerwcu 1994 roku.