Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 40 lat temu rozpoczął się proces w sprawie zabójstwa…
2024-05-31, 13:00 Autor: IAR/E.Porycka/K.Koziełł/dok./w Wj

40 lat temu rozpoczął się proces w sprawie zabójstwa Grzegorza Przemyka

Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
40 lat temu, 31 maja 1984 roku, rozpoczął się proces w sprawie zabójstwa maturzysty Grzegorza Przemyka, syna poetki i działaczki opozycyjnej w PRL Barbary Sadowskiej, zaangażowanej w prace Prymasowskiego Komitetu Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom. Śmierć niespełna 19-letniego licealisty, 14 maja 1983 roku, była jedną z najgłośniejszych zbrodni aparatu władzy PRL w latach 80. Winni do dziś nie zostali ukarani.
W procesie wyreżyserowanym przez komunistyczne władze sąd uwolnił od zarzutu pobicia dwóch milicjantów, obciążył natomiast winą sanitariusza i kierowcę karetki, którzy wieźli pobitego do szpitala. W aktach sprawy zachowała się notatka ówczesnego szefa MSW generała Czesława Kiszczaka: "Ma być tylko jedna wersja śledztwa - sanitariusze". O tej tezie mówiła oficjalna propaganda, prowadzono też kampanię zniesławiającą matkę Przemyka. Rok wcześniej, 12 maja 1983 roku, Grzegorz Przemyk świętował z kolegami na warszawskiej Starówce zdaną maturę. Został zatrzymany przez milicjantów pod pretekstem braku dokumentów, następnie przewieziony na komisariat przy Jezuickiej. Tam brutalnie go pobito, otrzymał kilkadziesiąt uderzeń pałkami w plecy i kilkanaście ciosów w brzuch. Zmarł dwa dni później, wskutek obrażeń wewnętrznych.

Został pochowany na Cmentarzu Powązkowskim. Jego pogrzeb, z udziałem kilkudziesięciu tysięcy ludzi, stał się wielką manifestacją skierowaną przeciw władzom reżimu.

Proces w sprawie śmierci Przemyka trwał niespełna dwa miesiące, 16 lipca 1984 roku sąd uniewinnił milicjantów: Ireneusza Kościuka - wówczas 20-letniego zomowca i Arkadiusza Denkiewicza - dyżurnego komisariatu, który wydał polecenie: "Bijcie tak, żeby nie było śladów". W wyniku wymuszonych w śledztwie nieprawdziwych zeznań na 2 oraz 2,5 roku więzienia zostali skazani: sanitariusz Jacek Szyzdek i kierowca karetki Michał Wysocki. Wyszli na mocy amnestii.

Oskarżono też niesłusznie lekarkę pogotowia - Barbarę Makowską-Witkowską - o pobicie i okradzenie pijanego pacjenta. Sprawa ta, choć nie była związana z Przemykiem, służyła wywołaniu wrażenia, że pracownicy pogotowia ratunkowego zachowują się nieetycznie. Lekarka siedziała w więzieniu 13 miesięcy.

Pośmiertnie, w 2008 roku, Grzegorz Przemyk został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 30. rocznicę śmierci maturzysty, w 2013 roku, Senat Rzeczypospolitej przyjął uchwałę, w której potępił "sprawców oraz inicjatorów tego politycznego mordu". Zaapelował też o ponowienie próby osądzenia winnych.

W 2016 roku na domu przy ulicy Zgody 13, gdzie mieszkał Przemyk, została odsłonięta poświęcona mu tablica. Inne upamiętnienia znajdują się na budynku liceum im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, gdzie uczęszczał, oraz w Sanoku w kaplicy rektoralnej św. Maksymiliana Kolbego. Grzegorz Przemyk jest patronem ulicy na warszawskiej Pradze Południe.

(więcej)

Do sprawy śmierci Grzegorza Przemyka wrócono dopiero po przemianach demokratycznych. Postępowanie wykazało, że poprzednie śledztwo było manipulowane. W drugim procesie w 1995 roku przed sądem stanęli uniewinnieni wcześniej milicjanci: Ireneusz Kościuk i Arkadiusz Denkiewicz oraz Kazimierz Otłowski, były szef Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO. Otłowskiemu zarzucono utrudnianie śledztwa wznowionego w 1990 roku. Dostał półtora roku więzienia w zawieszeniu na trzy lata, a później został uniewinniony.
W 1999 roku sąd utrzymał wcześniejszy wyrok wobec Denkiewicza, czyli dwa lata pozbawienia wolności, dodając zakaz pełnienia funkcji w policji przez pięć lat. Nie odbył jednak kary, ponieważ według lekarzy na skutek wyroku doznał zmian psychicznych. Do więzienia nie trafił także Kościuk, choć został skazany w 2008. Rok później bowiem sąd apelacyjny uznał, że sprawa śmiertelnego pobicia Przemyka przedawniła się 1 stycznia 2005 roku, a w 2010 Sąd Najwyższy oddalił kasację od prawomocnego wyroku sądu apelacyjnego.

Po latach ojciec Grzegorza - Leopold Przemyk złożył skargę w sprawie syna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Ten w 2013 roku orzekł, że Polska naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka przy wyjaśnianiu śmierci licealisty. Trybunał uznał, że postępowanie karne trwało zbyt długo i doszło do przedawnienia. Jednak ponownego procesu w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka nie będzie. Rodzinie zasądzono odszkodowanie.

Historii maturzysty poświęcona jest książka Cezarego Łazarewicza "Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka", wydana w 2016 roku. W 2021 powstał film Jana Pawła Matuszyńskiego "Żeby nie było śladów" nakręcony na podstawie reportażu Cezarego Łazarewicza.

Zobacz także

2024-08-02, godz. 13:00 81. rocznica zbrojnego buntu więźniów w obozie zagłady w Treblince 81 lat temu doszło do zbrojnego buntu więźniów w niemieckim nazistowskim obozie zagłady w Treblince (Treblinka II). 2 sierpnia 1943 roku podpalili oni część… » więcej 2024-08-02, godz. 11:00 80 lat temu Niemcy zamordowali 40 osób w klasztorze jezuitów przy Rakowieckiej 80 lat temu, 2 sierpnia 1944 roku, w drugim dniu Powstania Warszawskiego, w klasztorze jezuitów przy ulicy Rakowieckiej w Warszawie Niemcy zamordowali 40 osób… » więcej 2024-08-02, godz. 09:00 80 lat temu warszawscy powstańcy zdobyli Redutę PWPW 80 lat temu, 2 sierpnia 1944 roku, warszawscy powstańcy zdobyli Redutę Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych. Olbrzymi żelbetowy kompleks z podziemnymi… » więcej 2024-08-02, godz. 01:00 Kalendarium historyczne 2 sierpnia » więcej 2024-08-01, godz. 20:52 Stolica oddała hołd powstańcom warszawskim w godzinę "W" Punktualnie o godzinie 17, w godzinę "W" stolica oddała hołd powstańcom warszawskim. W 80. rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego miasto zatrzymało się… » więcej 2024-08-01, godz. 20:45 Rozmowa z uczestnikiem Powstania Warszawskiego [DŹWIĘK] - Czekaliśmy w pogotowiu kilka dni. Naszym pierwszym zadaniem było zdobycie Umschlagplatzu. I tak się zaczął pierwszy dzień - tak w specjalnym programie… » więcej 2024-08-01, godz. 20:38 Cykl podcastów "Pamięć w eterze. Powstanie Warszawskie na falach Polskiego Radia w PRL"  "Pamięć w eterze. Powstanie Warszawskie na falach Polskiego Radia w PRL" - to tytuł cyklu podcastów przygotowanych przez Informacyjną Agencję Radiową oraz… » więcej 2024-08-01, godz. 20:33 Opole uczciło pamięć bohaterów 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Dokładnie 80 lat temu, o godzinie 17:00 wybuchło Powstanie Warszawskie. Opole również oddało hołd bohaterom powstania. W uroczystościach wojewódzkich przed… » więcej 2024-08-01, godz. 13:26 Powstańcy wspominają 63 dni walk [DŹWIĘK] Mija 80 rocznica wybuchu powstania warszawskiego. Dla jego uczestników, mimo upływu lat to wciąż żywa historia. Formację w drużynach harcerskich, Szarych… » więcej 2024-08-01, godz. 11:21 Zmarła najstarsza uczestniczka powstania warszawskiego Zmarła najstarsza uczestniczka powstania warszawskiego - Barbara Sowa "Basia". Miała 106 lat. O jej odejściu poinformowała Fundacja "Nie zapomnij o nas", opiekująca… » więcej
4546474849
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »