Wojska sowieckie stacjonowały w Polsce przez prawie 50 lat, od 1945 roku. Ich obecność była jednym z przejawów ograniczonej suwerenności naszego kraju i zależności od Związku Sowieckiego. Krakowskie protesty studenckie w maju 1989 roku były rozdziałem w walce o demokratyzację życia w Polsce w dobie transformacji ustrojowej. Uczestniczyli w nich uczniowie i studenci działający w Akcji Studenckiej Wolność i Pokój, Niezależnym Zrzeszeniu Studentów, Federacji Młodzieży Walczącej oraz Organizacji Młodzieżowej i Studenckiej Konfederacji Polski Niepodległej.

16 maja protest rozpoczął się od wiecu na Rynku Głównym zorganizowanego pod hasłem „Sowieci do domu” i po nim pikiety przed konsulatem radzieckim. Manifestanci obrzucili budynek monetami „na bilet powrotny”, skandowali hasła i malowali je na murach. Usiedli na chodniku, stawiając bierny opór milicji. Ta zatrzymała 45 osób. Dzień później akcja protestacyjna przybrała na sile. Władze zmobilizowały trzy bataliony operacyjne ZOMO z Krakowa, 260 milicjantów z Katowic, 24 funkcjonariuszy plutonu specjalnego, którzy po cywilnemu wmieszali w się w tłum protestujących, by obserwować i rozbić manifestację od środka. Walki trwały do wieczora. Sprzed konsulatu radzieckiego przeniosły się na Planty i Stare Miasto. Demonstranci używali kamieni i kostek brukowych, milicja odpowiadała armatkami wodnymi i gazem łzawiącym. Było wielu rannych. Zniszczono kilkanaście milicyjnych pojazdów.

Ostatniego dnia protestu - 18 maja - demonstranci zażądali dymisji komendanta Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Krakowie oraz tamtejszego I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR odpowiedzialnych za wyprowadzenie przeciw manifestantom oddziałów ZOMO i oddalenie ich z miasta. Próbowali dostać się pod Komitet Wojewódzki, ale drogę zagrodziła im milicja. Ponownie doszło do gwałtownych starć w rejonie placu Dominikańskiego i ulicy Stolarskiej. Na ulicach stanęły barykady. Protesty zakończyła interwencja Leszka Moczulskiego - lidera KPN. ZOMO wróciło do koszar, a demonstranci zakończyli protesty. Pierwsi żołnierze radzieccy zaczęli wyjeżdżać w 1991, ostatni opuścili Polskę 18 września 1993 roku.

(więcej)

Od zakończenia wojny armia sowiecka stacjonowała w Polsce jedynie na mocy decyzji Stalina, była więc de facto armią okupacyjną. Liczebność wojsk radzieckich w Polsce wynosiła bezpośrednio po wojnie od 300 do 400 tysięcy żołnierzy. Siedzibą dowództwa była Legnica, gdzie Sowieci zajęli jedną trzecią miasta. Legnicę nazywano z tego powodu Małą Moskwą. Ważniejszymi lokalizacjami były także: Świdnica, Borne Sulinowo, Przemków-Trzebień, Bagicz, Brzeg, Burzykowo, Chojna, Dębica, Żagań, Oława, Białogard i Świnoujście.

Na mocy porozumienia z 1957 roku ogólną liczbę wojsk radzieckich na terenie Polski ustalono na 62-66 tysięcy żołnierzy, w tym 40 tysięcy wojsk lądowych, 17 tysięcy żołnierzy lotnictwa oraz 7 tysięcy marynarki wojennej. Historykom do tej pory nie udało się precyzyjnie ustalić, jak duża liczba wojskowych z czerwonymi gwiazdami stacjonowała w naszym kraju przez prawie pół wieku. Wiadomo, że Rosjanie stacjonowali w 59 garnizonach w 21 ówczesnych województwach. Korzystali z 13 lotnisk, mieli bazę morską, sześć poligonów i osiem tysięcy obiektów.

W ostatniej fazie pobytu, Północna Grupa Wojsk Armii Czerwonej liczyła 53 tysiące żołnierzy oraz siedem i pół tysiąca pracowników cywilnych, którym towarzyszyło 40 tysięcy członków rodzin. Rozmowy na temat wycofania wojsk sowieckich rozpoczęły się z inicjatywy Polski w grudniu 1990 roku. 26 października kolejnego roku w Moskwie parafowano układ w tej sprawie.

Polska zrzekła się roszczeń za zniszczenia dzierżawionych przez wojska sowieckie obiektów oraz dewastację środowiska naturalnego. Rekultywacja zdegradowanego środowiska kosztowała pięć miliardów nowych złotych . Straty związane z pobytem wojsk sowieckich w Polsce oszacowano na sześć miliardów złotych.