Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » 41. rocznica śmierci Grzegorza Przemyka, maturzysty…
2024-05-14, 10:00 Autor: IAR/E.Porycka/K.Koziełł/dok.

41. rocznica śmierci Grzegorza Przemyka, maturzysty śmiertelnie pobitego przez milicjantów

Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
Grzegorz Przemyk. [fot. wikipedia/domena publiczna]
41 lat temu, 14 maja 1983 roku, w Warszawie zmarł Grzegorz Przemyk, 19-letni maturzysta śmiertelnie pobity przez milicjantów. Był synem Leopolda Przemyka i Barbary Sadowskiej, poetki i opozycjonistki w PRL, prześladowanej przez Służbę Bezpieczeństwa, działającej w Prymasowskim Komitecie Pomocy Osobom Pozbawionym Wolności i ich Rodzinom.
Śmierć licealisty była jedną z najgłośniejszych zbrodni aparatu władzy w latach 80. Sprawę kilkakrotnie rozpatrywały sądy, jednak ostatecznie w 2010 roku Sąd Najwyższy uznał ją za przedawnioną. Do dziś nikt nie odpowiedział za wydarzenia sprzed 41 lat. 12 maja 1983 roku Grzegorz świętował z kolegami na Starówce zdaną maturę. Został zatrzymany przez milicjantów pod pretekstem braku dokumentów, następne przewieziony na komisariat przy Jezuickiej. Tam brutalnie go pobito - otrzymał kilkadziesiąt uderzeń pałkami w plecy i kilkanaście ciosów w brzuch. Zmarł dwa dni później w szpitalu, wskutek obrażeń wewnętrznych.

Jego pogrzeb - 19 maja - w trakcie zawieszonego stanu wojennego w Polsce, przerodził się w wielką manifestację przeciwko władzy komunistycznej i brutalności milicji. Mszy w kościele św. Stanisława Kostki na warszawskim Żoliborzu przewodniczył biskup Władysław Miziołek. W kondukcie pogrzebowym z kościoła na Cmentarz Powązkowski, gdzie zmarły został pochowany, szły tysiące ludzi, w tym wiele młodzieży. Niektórzy nieśli transparenty z odniesieniem do zdelegalizowanej wówczas Solidarności.

Pośmiertnie, w 2008 roku, Grzegorz Przemyk został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w kraju.

Matka Grzegorza Barbara Sadowska - na dziewięć dni przed śmiertelnym pobiciem jej syna - 3 maja 1983 roku również została pobita wraz z pięcioma osobami z Prymasowskiego Komitetu Pomocy, gdy nieumundurowany oddział ZOMO wtargnął do klasztoru franciszkanek i kościoła św. Marcina. Grożono jej wówczas, że "coś złego może stać się jej synowi". W czerwcu 1983 roku Barbara Sadowska została przyjęta przez Jana Pawła II na prywatnej audiencji, podczas pielgrzymki papieża do ojczyzny. Zmarła na raka płuc w 1986 roku.

W 30. rocznicę śmierci maturzysty, w 2013 roku Senat Rzeczypospolitej przyjął uchwałę, w której potępił "sprawców oraz inicjatorów tego politycznego mordu". Zaapelował też o ponowienie próby osądzenia winnych. W 2016 roku na domu przy ulicy Zgody 13, gdzie mieszkał Przemyk, została odsłonięta poświęcona mu tablica. Inne upamiętnienia znajdują się na budynku liceum im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, gdzie uczęszczał, oraz w Sanoku w kaplicy rektoralnej św. Maksymiliana Kolbego. Grzegorz Przemyk jest patronem ulicy na warszawskiej Pradze Południe.

(więcej)

W sprawie śmierci Grzegorza Przemyka odbyło się kilka procesów. W pierwszym, zmanipulowanym przez komunistyczne władze, zakończonym w lipcu 1984 roku, sąd skazał na kary więzienia sanitariusza i kierowcę ambulansu, którym przewożono Przemyka z Jezuickiej na pogotowie. Uniewinniono natomiast milicjantów i umorzono dochodzenie wobec dwóch lekarzy. Sanitariusze zostali zwolnieni w wyniku amnestii.

Po śmierci Przemyka, w 1983 roku oskarżono inną lekarkę pogotowia Barbarę Makowską-Witkowską o pobicie i okradzenie pijanego pacjenta. Sprawa ta, choć nie była bezpośrednio związana z maturzystą, miała propagandowy wydźwięk. Chodziło o wywołanie wrażenia, że pracownicy pogotowia ratunkowego zachowują się nieetycznie. Lekarka trafiła na ponad rok do więzienia. Uniewinniono ją w PRL.

Do sprawy Przemyka wrócono po przemianach demokratycznych. Postępowanie wykazało, że poprzednie śledztwo było manipulowane. W drugim procesie w 1995 roku przed sądem stanęli uniewinnieni wcześniej milicjanci: Ireneusz Kościuk i Arkadiusz Denkiewicz oraz Kazimierz Otłowski, były szef Biura Dochodzeniowo-Śledczego Komendy Głównej MO. Otłowskiemu zarzucono utrudnianie śledztwa wznowionego w 1990 roku. Dostał półtora roku więzienia w zawieszeniu na 3 lata, a później został uniewinniony. W 1999 roku sąd utrzymał wcześniejszy wyrok wobec Denkiewicza, czyli 2 lata pozbawienia wolności, dodając zakaz pełnienia funkcji w policji przez 5 lat. Nie odbył jednak kary, ponieważ według lekarzy, na skutek wyroku doznał zmian psychicznych. Do więzienia nie trafił także Kościuk, skazany w 2008. Rok później sąd apelacyjny uznał, że sprawa śmiertelnego pobicia Grzegorza Przemyka przedawniła się 1 stycznia 2005.

Po latach ojciec Grzegorza - Leopold Przemyk złożył skargę w sprawie syna do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Ten w 2013 roku orzekł, że Polska naruszyła Europejską Konwencję Praw Człowieka, ponieważ postępowanie karne trwało zbyt długo i dlatego doszło do przedawnienia. Jednak ponownego procesu w sprawie śmierci Grzegorza Przemyka nie będzie. Rodzinie zasądzono odszkodowanie.

Historii maturzysty jest poświęcona książka Cezarego Łazarewicza "Żeby nie było śladów. Sprawa Grzegorza Przemyka" z 2016 roku. W 2021 powstał film Jana P. Matuszyńskiego "Żeby nie było śladów" nakręcony na podstawie reportażu Cezarego Łazarewicza.

Zobacz także

2024-10-29, godz. 19:08 W Zwoli upamiętniono J. Sucheckiego i J. Wolskiego [DŹWIĘK] W Zwoli w powiecie kozienickim Instytut Pileckiego upamiętnił kolejnych Polaków zamordowanych przez Niemców za pomoc Żydom w czasie II wojny światowej. Uroczystość… » więcej 2024-10-29, godz. 13:00 "Przyszła pora na Melchiora” - 60 lat temu zaczął się proces Wańkowicza Proces, w którym oskarżono Melchiora Wańkowicza o "propagowanie materiałów oczerniających i poniżających PRL", przeszedł do historii jako - jeden z nielicznych… » więcej 2024-10-29, godz. 11:30 W Zwoli Instytut Pileckiego upamiętni kolejnych Polaków zamordowanych przez Niemców za pomoc Żydom W Zwoli w powiecie kozienickim na Mazowszu Instytut Pileckiego upamiętni kolejnych Polaków zamordowanych przez Niemców za pomoc Żydom w czasie II wojny światowej… » więcej 2024-10-29, godz. 10:53 80 lat temu żołnierze gen. Stanisława Maczka wyzwolili Bredę 80 lat temu, 29 października 1944 roku, żołnierze 1. Dywizji Pancernej generała Stanisława Maczka wyzwolili Bredę, miasto i ważny węzeł komunikacyjny… » więcej 2024-10-29, godz. 01:00 Kalendarium historyczne 29 października » więcej 2024-10-28, godz. 21:40 Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki laureatami Nagrody POLIN 2024 Laureatami głównej Nagrody POLIN 2024 zostali Ewa Teleżyńska-Sawicka i Paweł Sawicki. Nagrodę Specjalną POLIN Kultura i Media odebrał ksiądz Adam Boniecki… » więcej 2024-10-28, godz. 13:00 Polskie miejsca pamięci na szlaku zesłańców - Azja Centralna, Iran i Afryka W Azji Centralnej, na terytoriach państw powstałych po rozpadzie ZSRR, znajduje się wiele polskich cmentarzy, gdzie spoczywają żołnierze armii gen. Władysława… » więcej 2024-10-28, godz. 11:00 Wieczorem wyłonieni zostaną laureaci nagrody POLIN Chronią pamięć o polsko-żydowskiej historii oraz kształtują wzajemne zrozumienie i szacunek - tym zajmują się osoby nominowane do nagrody POLIN. Zostaną… » więcej 2024-10-28, godz. 09:00 Znicze na grobach Polaków niosącym pomoc więźniom Auschwitz Znicze na mogiłach Polaków, którzy narażając życie pomagali więźniom niemieckiego obozu Auschwitz, składają przed świętem 1 listopada pracownicy Muzeum… » więcej 2024-10-28, godz. 01:00 Kalendarium historyczne 28 października » więcej
12345
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »