Radio Opole » Aktualności historyczne » Aktualności historyczne » Mija 103. rocznica wybuchu III powstania śląsk…
2024-05-03, 11:00 Autor: IAR/E.Porycka/K.Koziełł/dok.

Mija 103. rocznica wybuchu III powstania śląskiego

Powstańczy oddział w Rybniku [Nieznany fotograf - https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/63215/ III powstanie śląskie - pododdział powstańczy w Rybniku. Widoczni ochotnicy z karabinami.]
Powstańczy oddział w Rybniku [Nieznany fotograf - https://audiovis.nac.gov.pl/obraz/63215/ III powstanie śląskie - pododdział powstańczy w Rybniku. Widoczni ochotnicy z karabinami.]
103 lata temu, w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku, wybuchło III powstanie śląskie. Tak jak dwa poprzednie zrywy, miało na celu przyłączenie Górnego Śląska do Polski. Trwało ponad dwa miesiące - do 5 lipca, i zakończyło się sukcesem. Skutkiem powstania był nowy podział Śląska, Polska otrzymała jedną trzecią spornego obszaru. Przyłączenie części Górnego Śląska do Rzeczypospolitej ostatecznie nastąpiło w 1922 roku.
Losy tego regionu, zamieszkanego przez ludność polską i niemiecką, ważyły się od uzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku. W latach 1919-1921 wybuchły tam trzy powstania, spowodowane rozczarowaniem ludności polskiej plebiscytem w sprawie granic Górnego Śląska, zarządzonym w traktacie wersalskim, kończącym I wojnę światową.
Główną przyczyną wybuchu III powstania był podział Śląska, o którym zdecydowała Komisja Międzysojusznicza po plebiscycie z 20 marca 1921 roku, przyznając prawie cały obszar Niemcom. Nasz kraj miał otrzymać tylko powiaty pszczyński i rybnicki. Do głosowania dopuszczono jednak osoby, które wcześniej opuściły Śląsk. Z Niemiec sprowadzono blisko 200 tysięcy emigrantów, wskutek tego głosujący za przynależnością do Polski okazali się mniejszością - stanowili zaledwie 40,3 procent.

Na czele III powstania śląskiego stanął Wojciech Korfanty, działacz chrześcijańskiej demokracji, a wcześniej komisarz plebiscytowy. "Zwycięstwo osiągniemy za wszelka cenę i nie ma takiego mocarza na świecie, który by mógł nas okuć ponownie w kajdany germańskie" - pisał 3 maja w odezwie do rodaków. W walkach wzięło udział około 60 tysięcy Polaków, poległo około dwóch tysięcy. Powstańcy zdołali opanować prawie cały obszar plebiscytowy, i bronić go później przed siłami niemieckimi. Najbardziej zacięte walki rozegrano o Górę Świętej Anny. Ciężkie boje - nawet wręcz - toczyły się o Leśnicę, a także w rejonie Januszkowic, Krasowej, Łąk Kozielskich oraz o węzeł kolejowy w Kędzierzynie. Mimo sukcesów, Niemcy nie zdołali jednak rozerwać frontu powstańczego.

III powstanie było organizowane w porozumieniu z polskim rządem, który wprawdzie nie mógł działać jawnie, by nie naruszyć postanowień traktatu wersalskiego, ale udzielił powstańcom znacznej pomocy. Choć gabinet Wincentego Witosa oficjalnie potępił akcję zbrojną, to w rzeczywistości działania pod względem strategicznym były przygotowane przez oficerów Wojska Polskiego, a Polacy spoza Górnego Śląska pełnili większość funkcji dowódczych. W czasie walk rząd wysłał na Śląsk transporty ludzi i sprzętu wojskowego, w tym słynne pociągi pancerne, a także dostawy żywności i leków. Po ustaniu walk Rada Ambasadorów zdecydowała o korzystniejszym dla Polski podziale Śląska. Z obszaru plebiscytowego, zamieszkanego przez ponad 2 miliony ludzi, do Polski przyłączono 29 procent terenu z 46 procentami ludności. Przyznano nam teren lepiej uprzemysłowiony, na którym znajdowała się większość kopalń i hut, a to miało ogromne znaczenie dla rozwoju II Rzeczypospolitej. U nas znalazły się między innymi Katowice, Świętochłowice, Królewska Huta, czyli dzisiejszy Chorzów, a także Rybnik, Tarnowskie Góry i Pszczyna. 15 maja 1922 roku został podpisany polsko-niemiecki układ potwierdzający podział Górnego Śląska, a 16 lipca tego samego roku w Katowicach odbyła się uroczystość zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przez symboliczne przejęcie ziemi śląskiej przez rząd RP. Podpisano wówczas Akt Objęcia Górnego Śląska przez Polskę.

(więcej)

III powstanie śląskie było jedną z pięciu polskich insurekcji zakończonych sukcesem. Wraz z dwoma powstaniami wielkopolskimi: z 1806 roku i z lat 1918-1919, powstaniem sejneńskim z 1919 roku oraz II powstaniem śląskim z 1920 roku jest zaliczane do zwycięskich powstań narodowych w historii Polski. W 2022 roku po raz pierwszy był obchodzony - 20 czerwca - Narodowy Dzień Powstań Śląskich, ustanowiony przez Sejm specjalną ustawą, z inicjatywy prezydenta Andrzeja Dudy. W ustawie napisano, że to święto "ku czci bohaterów - uczestników trzech Powstań Śląskich, którzy w latach 1919-1921 wywalczyli przyłączenie części Górnego Śląska do odrodzonej Rzeczypospolitej". Po zakończeniu I wojny światowej, w okresie kształtowania się granic Polski, Górny Śląsk, po latach zaborów i przynależności do Prus, zamieszkiwała ludność polska i niemiecka. Zapisy traktatu wersalskiego, kończącego wojnę, nie satysfakcjonowały żadnej ze stron. Polacy postanowili wziąć sprawy we własne ręce. I tak, I powstanie śląskie wybuchło spontanicznie, w sierpniu 1919 roku. Jego bezpośrednią przyczyną było oburzenie wywołane otwarciem ognia przez niemiecką straż graniczną do polskich robotników i ich rodzin w kopalni Mysłowice. Upadło po 10 dniach, przygotowało jednak grunt do następnych zrywów. Do wybuchu II powstania w sierpniu 1920 roku doprowadziła próba zbrojnego opanowania przez niemieckie bojówki terenu plebiscytowego i napady na polskie lokale wyborcze. Ostatnie - III powstanie śląskie - poprzedzone strajkiem generalnym, wybuchło w maju 1921 roku, po plebiscycie, gdy wysunięto projekt przyznania Niemcom prawie całego obszaru plebiscytowego. Wskutek zrywu, na przyłączonym do Polski, bogatym gospodarczo terenie, znalazły się 53 z 67 istniejących kopalni, 22 z 37 wielkich pieców oraz 9 z 14 stalowni.

Zobacz także

2024-05-31, godz. 15:00 Dyskusja panelowa „Transformacja ustrojowa w krajach Europy Środkowo-Wschodniej – bilans doświadczeń” W ramach obchodów 35. rocznicy częściowo wolnych wyborów parlamentarnych z 4 czerwca 1989 roku Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej organizuje… » więcej 2024-05-31, godz. 13:00 40 lat temu rozpoczął się proces w sprawie zabójstwa Grzegorza Przemyka 40 lat temu, 31 maja 1984 roku, rozpoczął się proces w sprawie zabójstwa maturzysty Grzegorza Przemyka, syna poetki i działaczki opozycyjnej w PRL Barbary… » więcej 2024-05-31, godz. 11:00 80 lat temu Polacy zatopili w Wiśle okręt "Tannenberg" z niemieckimi żołnierzami 80 lat temu, 31 maja 1944 roku Polacy zatopili w Wiśle okręt "Tannenberg" z niemieckimi żołnierzami na pokładzie. Jednostka była wykorzystywana przez okupanta… » więcej 2024-05-31, godz. 09:00 Rekrutacja wolontariuszy na rocznicę wybuchu Powstania Warszawskiego Stołeczny ratusz poszukuje wolontariuszy gotowych pomóc w obsłudze zbliżających się obchodów 80. rocznicy wybuchu Powstania Warszawskiego. Głównym zadaniem… » więcej 2024-05-31, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 31 maja » więcej 2024-05-30, godz. 11:00 Pogrzeb Ludwiki Wujec Rodzina, przyjaciele, przedstawiciele władz państwowych i samorządowych oraz byli opozycjoniści pożegnali na warszawskich Powązkach Wojskowych Ludwikę Wujec… » więcej 2024-05-30, godz. 09:00 Uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa 30 maja przypada uroczystość Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa, znana powszechnie w Polsce jako Boże Ciało. Jest to jedno z najważniejszych świąt… » więcej 2024-05-30, godz. 07:00 Kalendarium historyczne 30 maja » więcej 2024-05-29, godz. 15:30 ŻIH wydał Encyklopedię getta warszawskiego Ponad 2 tysiące haseł w internecie i 50 haseł w wersji papierowej - publikacją "Encyklopedii getta warszawskiego" zakończył się wieloletni projekt naukowy… » więcej 2024-05-29, godz. 11:00 Dzień Weterana Działań poza Granicami Państwa 29 maja jest obchodzony Dzień Weterana Działań poza Granicami Państwa, ustanowiony przez Sejm w 2011 roku. Jest to święto żołnierzy i funkcjonariuszy służb… » więcej
89101112
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »