Skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar o powierzchni od 125 do 146 tysięcy kilometrów kwadratowych na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji, a powstała wówczas chmura radioaktywna rozprzestrzeniła się nad znaczną częścią Europy. Wskutek skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 tysięcy osób. Strefa wokół Czarnobyla do dziś jest zamknięta.

Bezpośrednio w katastrofie zginęło 31 osób. To strażacy oraz żołnierze, którzy walcząc z pożarem elektrowni, otrzymali śmiertelne dawki promieniowania. Według różnych źródeł, liczba ofiar pośrednich, które zmarły z powodu przewlekłej choroby popromiennej może wynosić od 4 do 200 tysięcy. Była to największa katastrofa w historii energetyki jądrowej i jedna z największych katastrof przemysłowych XX wieku.

Do tragedii doszło podczas przeprowadzania zaległego testu systemów bezpieczeństwa najnowszego - czwartego - reaktora. Nastąpił w nim pożar wywołany wybuchem wodoru. Udało się go ugasić dopiero po dwóch tygodniach, kiedy spłonęła większa część grafitu wypełniającego rdzeń reaktora. Następnie zalano go betonowym sarkofagiem, a pozostałe reaktory kolejno wyłączano, ostatni w 2000 roku. W 2016 zakończono prace nad nową osłoną czwartego reaktora. Metalową konstrukcję nasunięto na stary sarkofag. Nowe zabezpieczenie ma być eksploatowane przez 100 lat, chroniąc środowisko przed radioaktywnymi materiałami. Jego budowa kosztowała półtora miliarda euro i powstała dzięki datkom ponad 40 państw, w tym Polski.

Wybuch w Czarnobylu został zakwalifikowany do siódmego, najwyższego stopnia w międzynarodowej skali zdarzeń jądrowych i radiologicznych INES. Później, w 2011 roku tak samo została zakwalifikowana katastrofa w elektrowni jądrowej Fukushima w Japonii, do której doszło w wyniku tsunami spowodowanego trzęsieniem ziemi. Katastrofa w Czarnobylu wpłynęła na bezpieczeństwo jądrowe na świecie. Wymusiła zmiany w sposobie projektowania reaktorów oraz protokołów bezpieczeństwa i działania w przypadku ich awarii.

Po inwazji na Ukrainę, 24 lutego 2022 roku, wojska rosyjskie weszły na teren elektrowni w Czarnobylu i zajmowały ją do 31 marca, przetrzymując zatrudnionych tam jako zakładników. Bezpieczeństwo obiektu znów było zagrożone, Rosjanie okupowali bowiem elektrownię i obszar największego skażenia. Przygotowali okopy w tzw. Czerwonym Lesie, czyli skażonym miejscu, gdzie zakopano radioaktywne odpady. Służba Bezpieczeństwa Ukrainy zebrała dowody wskazujące na to, że rosyjscy żołnierze naruszyli międzynarodowe konwencje, dotyczące energii nuklearnej. Rzecznik SBU Artem Dechtiarenko powiedział w lipcu 2022, że Rosjanie, którzy utworzyli w elektrowni swoją tymczasową bazę, złamali konwencję genewską, zabraniającą napadów na elektrownie atomowe w czasie konfliktów zbrojnych.

(więcej)

Po awarii w Czarnobylu na obszarze liczącym 2,5 tysiąca kilometrów kwadratowych wyznaczono zamkniętą strefę buforową i wysiedlono z niej wszystkich mieszkańców. Łącznie ewakuowano 350 tysięcy osób. W promieniu 10 kilometrów od elektrowni utworzono strefę "szczególnego zagrożenia", a w promieniu 30 - strefę "o najwyższym stopniu skażenia". Z uprawy rolnej wyłączono 100 tysięcy hektarów ziemi rolniczej. Ewakuowano także wszystkich mieszkańców Prypeci, czyli 50 tysięcy ludzi.

Strefa wokół Czarnobyla do dziś jest zamknięta. Do rosyjskiej inwazji na Ukrainę w 2022 roku, można tam było spotkać turystów, dla których organizowano wycieczki po okolicy, a w okolicznych wsiach - nielegalnych mieszkańców, utrzymujących się z rolnictwa. Wielu z nich powróciło tam już rok po wybuchu.

Świat dowiedział się o katastrofie dopiero po pewnym czasie, gdyż Związek Radziecki zastosował blokadę informacji. W Polsce 28 kwietnia w stacji w Mikołajkach odnotowano skażenie promieniotwórcze powietrza ponad 550 tysięcy razy silniejsze niż zwykle. O godzinie 9 informację przekazano do Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie, które godzinę później ogłosiło alarm. Początkowo polscy naukowcy przypuszczali, że gdzieś nastąpiła eksplozja atomowa. Jednak analiza promieniotwórczych zanieczyszczeń jednoznacznie wskazywała, że ich źródłem może być tylko pożar reaktora atomowego. Dopiero wieczorem specjaliści dowiedzieli się z radia BBC, że chodziło o Czarnobyl.

Władze wprowadziły w życie plan ochrony ludności, polegający na przyjmowaniu dużej dawki jodu w celu zablokowania wchłaniania radioaktywnego izotopu jodu 131, kumulującego się w tarczycy i mogącego doprowadzić do rozwoju nowotworu tego narządu. 29 kwietnia członkowie Biura Politycznego KC PZPR i rządu powołali Komisję Rządową, która wobec braku tabletek jodowych podjęła decyzję o podaniu płynu Lugola dzieciom i młodzieży w 11 województwach północno-wschodnich, nad którymi przeszła radioaktywna chmura. W ciągu doby jod przyjęło około 75 procent populacji dzieci w tym rejonie. W kolejnych godzinach akcję rozszerzono na cały kraj. Wstrzymano również wypas bydła na łąkach w obawie przeniknięcia radioaktywnych substancji do mleka.

Był to jeden z nielicznych przypadków w PRL, kiedy władze polskie, mimo początkowych oficjalnych zaprzeczeń strony radzieckiej, podjęły działania wbrew ich zaleceniom, w interesie własnych obywateli.