NATO zostało założone przez ęłęó10 krajów europejskich (Belgię, Francję, Holandię, Luksemburg, Wielką Brytanię, Danię, Islandię, Norwegię, Portugalię, Włochy) oraz dwa północnoamerykańskie - Stany Zjednoczone i Kanadę. Podstawę prawną utworzenia Paktu stanowi artykuł 51. Karty Narodów Zjednoczonych.

Sojusz był kilkakrotnie rozszerzany, między innymi 12 marca 1999 roku do NATO została przyjęta Polska, Czechy i Węgry. Po wybuchu pełnoskalowej wojny na Ukrainie, dwa kraje skandynawskie: Szwecja i Finlandia rozpoczęły starania o włączenie do NATO-wskich struktur. Jako ostatnia do grona sojuszników - 7 marca (2024) - została przyjęta Szwecja. Obecnie do sojuszu należą 32 kraje. Sekretarzem generalnym NATO od 2014 roku jest norweski polityk i ekonomista Jens Stoltenberg.

Początkowo celem NATO była obrona przed atakiem Związku Radzieckiego i jego satelitów. Po rozpadzie Układu Warszawskiego sojusz polityczno-wojskowy pełnił rolę stabilizacyjną w Europie, angażując się jednocześnie w zarządzanie kryzysowe w takich miejscach jak Afganistan czy Irak, a także we współpracę w dziedzinie bezpieczeństwa w Afryce czy Azji. Obecnie, kiedy na Ukrainie toczy się wojna, coraz częściej pojawiają się opinie, że - tak jak w czasach zimnej wojny - NATO powinno całkowicie skupić się na swojej pierwotnej misji, czyli obronie zbiorowej.

To właśnie obrona zbiorowa, wynikająca z artykułu 5. Traktatu Waszyngtońskiego, czyli zasady "jeden za wszystkich, wszyscy za jednego", była kluczowa w polskich dążeniach do NATO. Do tej pory tylko raz wprowadzono w życie ten zapis, po zamachu terrorystycznym na World Trade Center 11 września 2001 roku, gdy kraje Sojuszu uznały, że atak Al-Kaidy i wspierających ją talibów na USA jest zamachem na całe NATO. W sojuszu rozpoczęła się wówczas wspólna walka z terroryzmem.

Agresywna polityka Rosji względem Ukrainy i aneksja Krymu spowodowały, że na szczycie NATO w Warszawie w 2016 roku przywódcy państw sojuszu zdecydowali o wzmocnieniu swoich granic na wschodzie. Uzgodniono utworzenie czterech wielonarodowych batalionów, które stacjonują na wschodniej flance NATO - w Polsce oraz w państwach bałtyckich. Po inwazji na Ukrainę, 24 lutego 2022 roku, posłużono się artykułem 4., pozwalającym państwom członkowskim na wystąpienie z wnioskiem o konsultacje, jeśli uważają, że ich "integralność terytorialna, niezależność polityczna lub bezpieczeństwo" są zagrożone. Żądanie konsultacji ma przede wszystkim znaczenie polityczne i dyplomatyczne, ale może też skutkować krokami militarnymi. Po rosyjskiej inwazji do konsultacji wezwało co najmniej ośmiu członków Sojuszu, w tym Polska. Główną odpowiedzią NATO było uruchomienie sił szybkiego reagowania - NATO Responce Force (NRF) - i ich głównego elementu Połączonych Sił Zadaniowych Bardzo Wysokiej Gotowości - Very High Readiness Joint Task Force, których część może zostać rozmieszczona w ciągu 48 godzin. Na szczycie NATO w Madrycie w 2022 roku podjęto decyzję o zwiększeniu sił szybkiego reagowania do 300 tysięcy żołnierzy.

Podsumowując ostatni - 36. - szczyt NATO w Wilnie w lipcu 2023 roku, prezydent Andrzej Duda podkreślił, że po raz pierwszy od czasów zimnej wojny Sojusz zatwierdził plany obronne, a nie tzw. plany ewentualnościowe. Przewidują one przejście od odstraszania i odpowiedzi na agresję, do odstraszania poprzez uniemożliwienie dostępu do własnego terytorium. Prezydent wspomniał też o budowie nowych magazynów broni NATO przeznaczonych dla relokowanych na wschodnią flankę, w przypadku zagrożenia, żołnierzy innych państw NATO.

Kolejny szczyt NATO odbędzie się w lipcu (2024) w Waszyngtonie.

(więcej)

Polska została przyjęta do NATO 12 marca 1999 roku. Tego dnia w Independence w Stanach Zjednoczonych minister spraw zagranicznych Bronisław Geremek przekazał amerykańskiej sekretarz stanu Madeleine Albright dokument ratyfikacyjny Traktatu Północnoatlantyckiego. Wraz z naszym krajem do paktu zostały wówczas przyjęte Czechy i Węgry. Cztery dni później - 16 marca - w kwaterze głównej NATO w Brukseli odbyła się ceremonia przyjęcia trzech nowych krajów do Sojuszu.

Polska armia przez 25 lat obecności w sojuszu stała się zawodowa, została zmodernizowana i dostosowana do standardów Paktu Północnoatlantyckiego. Siły Zbrojne RP są w pełni interoperacyjne.

Polscy żołnierze brali i cały czas biorą udział w misjach i operacjach prowadzonych pod auspicjami sojuszu. W ciągu 25 lat służbę w nich pełniło blisko 75 tysięcy żołnierzy i pracowników wojska. Wśród najważniejszych operacji NATO należy wymienić KFOR w Kosowie od 1999 roku i Active Endeavour na Morzu Śródziemnym, będącą odpowiedzią na ataki terrorystyczne z 11 września 2001 roku. Ponadto - wieloletnią misję w Afganistanie oraz operację w Iraku. Misja ISAF w Afganistanie w latach 2007-2014 (jedna z trzech) była największą operacją wojskową poza granicami państwa, uczestniczyło w niej prawie 27 tysięcy polskich żołnierzy, 43 z nich poległo, blisko 870 zostało rannych.

Nasi żołnierze uczestniczą też w ćwiczeniach i manewrach organizowanych w kraju i poza granicami, między innymi były to Anaconda, Dragon czy rozpoczęte w styczniu 2024 manewry NATO Steadfast Defender-24, których częścią jest polskie ćwiczenie wojskowe pod kryptonimem Dragon-24. Odbywają się one głównie w Europie Środkowej, w tym także w Polsce. Bierze w nich udział 90 tysięcy żołnierzy ze wszystkich krajów NATO. Sprawdzana jest zdolność sił sojuszu do odstraszania i obrony, w tym do odparcia ataku potencjalnego przeciwnika na państwa NATO.

Polska przeznacza na obronność 4,2 procent PKB (w 2024 roku), oznacza to, że spośród państw Sojuszu wydajemy najwięcej w stosunku do naszej gospodarki.