NZS, który powstał kilka miesięcy wcześniej - 22 września 1980 roku, skupiał młodych ludzi dążących do demokratyzacji życia akademickiego i struktur uczelnianych. Został powołany po fali ogólnopolskich strajków robotniczych, gdy podpisano słynne Porozumienia Sierpniowe, umożliwiające powstanie pierwszego wolnego, niezależnego związku zawodowego "Solidarność". Jednak komunistyczne władze zwlekały z oficjalnym uznaniem zrzeszenia. Gdy 13 listopada sąd odrzucił wniosek o jego rejestrację, w odpowiedzi rozpoczęły się akcje protestacyjne na uczelniach. Po zerwaniu rozmów studentów z delegacją ministerstwa nauki, 21 stycznia 1981 roku został ogłoszony strajk okupacyjny na Uniwersytecie Łódzkim.

W akcji strajkowej uczestniczyli też między innymi studenci Politechniki Łódzkiej, Akademii Medycznej, Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej oraz łódzkiej filmówki. Protestujących wspierali nauczyciele akademiccy i pracownicy administracyjni, a także mieszkańcy Łodzi, którzy przynosili ciepłe posiłki i koce. Później strajki solidarnościowe wybuchły na innych uczelniach w kraju, jak Akademia Medyczna w Poznaniu, Uniwersytet Jagielloński czy Uniwersytet Warszawski.

Protestujący zgłosili 47 postulatów, przede wszystkim - rejestracji NZS, autonomii uczelni, zerwania z obowiązkowym studiowaniem przedmiotów "politycznych", zniesienia przymusu nauczania języka rosyjskiego, reformy studium wojskowego i wydłużenia czasu studiów z 4 do 5 lat. Domagano się też zakazania wstępu na teren uczelni milicji i bezpieki, wolności słowa, przygotowania nowych niezafałszowanych podręczników historii, prawa do swobodnego świętowania rocznic patriotycznych, zwolnienia więźniów politycznych oraz ukarania winnych nadużyć funkcjonariuszy MO i SB.

Strajk zakończył się sukcesem, 17 lutego 1981 roku władze uznały NZS. Następnego dnia podpisano Porozumienie Łódzkie, zapewniające spełnienie pozostałych postulatów. Strajk został rozwiązany.

40. rocznicę rejestracji NZS, przypadającą w 2021 roku, upamiętnił Sejm RP specjalną uchwałą. Posłowie napisali w niej, że organizacja jest "symbolem walki o wolność - o wartość ponadczasową i niezbywalną".


(więcej)

Od początku NZS był organizacją jednoczącą środowisko studenckie w walce z komunizmem. Nazwa "Niezależne Zrzeszenie Studentów" została demokratycznie wybrana podczas spotkania 60 grup założycielskich z uczelni w całym kraju, na Politechnice Warszawskiej, między 18 a 19 września 1980 roku.

Po strajkach okupacyjnych, które wymusiły na władzach rejestrację zrzeszenia w lutym 1981 roku, funkcjonowało ono do stanu wojennego, kiedy to zostało zdelegalizowane. Poza działaniami na rzecz studentów, domagało się przestrzegania podstawowych swobód politycznych w kraju oraz praw człowieka, a także szanowania polskich tradycji niepodległościowych i patriotycznych. Wspierało też działania "Solidarności" w wymiarze politycznym.

Po 13 grudnia 1981 roku NZS został zdelegalizowany, a wielu jego działaczy aresztowano. Organizacja działała w podziemiu. Ponownie została zarejestrowana 22 września 1989 roku, po ogólnopolskiej akcji strajkowej. Wcześniej bowiem podczas Okrągłego Stołu ustalono prawo o stowarzyszeniach, które nie przewidywało prawa do strajku. Tymczasem NZS miał taki zapis w swoim statucie, i dopiero po protestach, w tym wielu okupacyjnych, dokonano jego rejestracji.

Po przemianach demokratycznych, organizacja stopniowo ęłęózmieniała profil działalności, ograniczając inicjatywy polityczne na rzecz reprezentowania interesów studentów. Obecnie zajmuje się ochroną praw oraz kwestiami dotyczącymi nauki, kultury czy turystyki. Zrzesza trzy tysiące członków i sympatyków w 25 uczelnianych organizacjach.