Mikołaj Rej położył wielkie zasługi na rzecz rozwoju polszczyzny. To on jest autorem słynnego powiedzenia: "A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają". W epoce odrodzenia, kiedy dominowała jeszcze łacina, świadomie realizował postulat rozwoju języka narodowego.

Jego celem było ukazywanie harmonii człowieka i natury. Propagował życie w prawości, szlachetności, podnosił potrzebę kształcenia umysłu i charakteru.

Mikołaj Rej jest uważany za mistrza opisu literackiego. Z powodu wyjątkowej wyobraźni malarskiej bywa nazwany "Brueglem polskiej literatury". Często porównuje się go do humanistów i filozofów takich, jak: Erazm z Rotterdamu, François Rabelais i Michel de Montaigne.

W czasach współczesnych Mikołajowi Rejowi, chętnie wydawano jego dzieła i polemizowano z zawartymi w nich poglądami. Poeta, który był kalwinem, jako gorliwy zwolennik reformacji angażował się też aktywnie w szerzenie swojej wiary, zakładał sobory i szkoły.

Zmarł między 8 września a 5 października 1569 roku. Został uwieczniony na obrazie Jana Matejki "Rzeczpospolita Babińska".

(więcej)

Mikołaj Rej urodził się w Żurawnie pod Haliczem na Rusi Czerwonej. Wywodził się z rodziny szlacheckiej, osiadłej na Rusi, gdzie jego ojciec przeniósł się z Nagłowic. Od tej właśnie wsi pochodzi przydomek poety - "z Nagłowic".

Nauki pobierał w Skalbmierzu i Lwowie. Przez rok studiował też w Akademii Krakowskiej, choć głównie był samoukiem. Lata młodzieńcze spędził na wsi. W 1525 roku ojciec wysłał go na dwór Andrzeja Tęczyńskiego, wojewody sandomierskiego, gdzie został sekretarzem magnata. Mikołaj Rej niebawem opuścił dwór i powrócił na Ruś. W 1531 roku ożenił się z Zofią Kościeniówną z Sędziszowa, siostrzenicą arcybiskupa lwowskiego. Był zwolennikiem idei reformacji, między rokiem 1541 a 1548 przeszedł na kalwinizm. Prowadził bogate życie polityczne, kilkakrotnie piastował urząd poselski. Utrzymywał kontakty z dworem królewskim Zygmunta I Starego, a potem Zygmunta II Augusta. Otrzymał w dożywocie wieś, między innymi jako nagrodę za wkład w rozwój kultury polskiej.

Wybitnie przyczynił się do rozwoju rodzimego języka biblijno-teologicznego, wcześniej zarezerwowanego dla łaciny. W 1546 roku wydał "Psałterz Dawidów", przekład prozą z języka łacińskiego. "Postylla", tom kazań, który ukazał się w 1557, zdobył ogromną popularność i był wielokrotnie wznawiany. Podobnie - "Apocalypsis, to jest Dziwna sprawa skrytych tajemnic Pańskich", utwór wydany w 1565 roku i zawierający rozważania religijne oraz komentarze do Biblii.

Jego utwory chętnie czytała szlachta, ponieważ wiele w nich było aluzji do ówczesnych stosunków społecznych, politycznych i obyczajowych, na przykład w jednym z najbardziej znanych utworów "Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem". W "Krótkiej rozprawie (...)" po raz pierwszy na karty literatury polskiej wprowadzona została tak zwana mowa potoczna.

Poeta zmarł w wieku 64 lat, prawdopodobnie w założonym przez siebie Rejowcu w Chełmskiem. Miejsce pochówku Mikołaja Reja pozostaje nieznane.