Po raz pierwszy stanął na czele rządu w lipcu 1920 roku, w trudnym czasie wojny polsko-bolszewickiej. Po raz drugi w maju 1923. Utworzył wówczas koalicję z partiami prawicowymi, nazywaną Chjeno-Piastem od nazwy głównych partii wchodzących w jej skład (Polskiego Stronnictwa Ludowego „Piast” i Chrześcijańskiego Związku Jedności Narodowej, zwanego Chjeną). Wincenty Witos zapowiadał reformę walutową i parcelację ziemi, jednak jego popularność szybko malała z uwagi na panującą w Polsce hiperinflację. Funkcjonowało wówczas powiedzenie: "Za rządów Witosa Polska głodna i bosa". Po raz trzeci objął tekę premiera 10 maja 1926 roku, tuż przed zamachem majowym (12-15 maja 1926), w czasie którego wystąpił przeciwko niemu marszałek Józef Piłsudski. 14 maja Wincenty Witos złożył dymisję rządu. Tym samym doprowadził do przerwania bratobójczych walk i zapobiegł przerodzeniu się ich w wojnę domową.

Przeciwny rządom sanacji, w 1929 roku był jednym z twórców Centrolewu - opozycyjnego ugrupowania złożonego z partii centrum i lewicy. Na rozkaz Józefa Piłsudskiego osoby związane z Centrolewem, w tym Witos, zostały aresztowane. Chłopski przywódca był jednym z głównych oskarżonych w politycznym "procesie brzeskim". Politykom zarzucono udział w spisku mającym na celu obalenie przemocą rządu. Skazujące wyroki sądów - okręgowego i apelacyjnego - zapadły w latach 1932-33. Witos został skazany na półtora roku więzienia. Zanim wyrok stał się prawomocny, udał się na polityczną emigrację do Czechosłowacji, nadal jednak stał na czele polskiego ruchu chłopskiego.

W maju ubiegłego (2023) roku Sąd Najwyższy uniewinnił Wincentego Witosa i innych polityków skazanych w "procesie brzeskim". Kasację w sprawie w 2020 roku złożył poprzedni Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar. O pełne uniewinnienie skazanych apelowało wielokrotnie współczesne PSL. Do Polski Wincenty Witos wrócił kilka miesięcy przed wybuchem II wojny światowej. We wrześniu 1939 roku został aresztowany przez Niemców. Odmówił współpracy przy próbach powołania kolaboracyjnego rządu. Zwolniony z więzienia dwa lata później, przebywał w areszcie domowym pod stałym nadzorem gestapo.

Po wojnie władze komunistyczne chciały go skłonić do współpracy, jednak Witos odmówił. W sierpniu 1945 roku objął funkcję prezesa PSL. Zmarł niedługo potem - 31 października tego samego roku. Pochowano go na cmentarzu w Wierzchosławicach, gdzie znajdowało się jego rodzinne gospodarstwo, i gdzie przez ponad 20 lat był wójtem. Dziś mieści się tam poświęcone mu muzeum. Wincenty Witos zawsze podkreślał swoje chłopskie pochodzenie - nosił sukmanę, buty z cholewami, nie zakładał krawata.

(więcej)

Urodził się 21 stycznia 1874 roku w Wierzchosławicach. Ukończył cztery klasy szkoły powszechnej, potem był drwalem, a następnie służył w armii austriackiej. Działalność polityczną rozpoczął w połowie lat 90. XIX wieku, kiedy to związał się z ruchem ludowym w Galicji. W 1903 roku wybrano go do Rady Naczelnej PSL, a pięć lat później został posłem do galicyjskiego Sejmu Krajowego we Lwowie. Ponownie zasiadł w nim dziesięć lat później. W latach 1908-1931 pełnił funkcję wójta Wierzchosławic.

Po rozłamie w PSL i powołaniu PSL "Piast", w lutym 1914 roku został wybrany jego wiceprezesem.

Podczas I wojny światowej był zwolennikiem utworzenia niepodległego państwa z ziem wszystkich zaborów. W 1918 roku przewodniczył Polskiej Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, która przejęła władzę w zachodniej Małopolsce. Został także prezesem PSL "Piast". Funkcję tę pełnił do 1931. W 1919 roku zasiadł w Sejmie Ustawodawczym RP, gdzie przewodniczył Klubowi Parlamentarnemu PSL "Piast". W następnych latach wybierany na kolejne kadencje.

W 1931 stanął na czele Rady Naczelnej nowo utworzonego Stronnictwa Ludowego. W 1935 roku został wybrany prezesem Naczelnego Komitetu Wykonawczego tego ugrupowania. Przed wybuchem II wojny światowej, w maju 1939 roku, objął funkcję prezesa PSL.

Po wojnie nowe władze chciały wykorzystać popularność i autorytet Witosa. Wbrew jego woli został w 1945 roku wybrany na prezydenta Krajowej Rady Narodowej, jednak nie podjął obowiązków. Od sierpnia 1945 ponownie stał na czele PSL.

Zmarł 31 października 1945 roku w Krakowie. Uroczystości pogrzebowe trwały pięć dni - od 2 do 6 listopada. Kondukt pogrzebowy z ciałem chłopskiego przywódcy przez cztery dni pieszo pokonywał 88-kilometrową trasę z Krakowa do Wierzchosławic. Na całej trasie konduktowi towarzyszyły tłumy.

W 1921 roku Wincenty Witos został odznaczony Orderem Orła Białego.

Polskie Radio przygotowało specjalny serwis poświęcony Wincentemu Witosowi. Jest on dostępny pod adresem: witos.polskieradio.pl.