Nazywany "czwartym wieszczem" polskim, obok romantyków - Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego, pisał dramaty symboliczne. W jego wczesnych utworach dominowała problematyka metafizyczna i nawiązania do antycznej tragedii. W późniejszej okresie rozwinął nurt filozoficznej i metafizycznej interpretacji polskich dziejów. Twórczość Wyspiańskiego do dziś zachwyca i inspiruje. Jego dramaty wciąż są wystawiane na teatralnych deskach. W dziełach poety można odkrywać nowe znaczenia i odnosić je do współczesnej kultury i wydarzeń społeczno-obyczajowych.

Wyspiański umiał znaleźć wspólny język z chłopstwem i przenieść ich ludową codzienność i mądrość do swoich dzieł. W 1900 roku wziął udział w weselu swojego przyjaciela, poety Lucjana Rydla i córki gospodarza z Bronowic Jadwigi Mikołajczykówny. Na kanwie tego wydarzenia powstał dramat "Wesele", który przyniósł artyście sławę i uznanie. Stanisław Wyspiański przedstawił w nim cały przekrój ówczesnego społeczeństwa: chłopów, inteligentów, artystów, mieszczan, szlachtę, żydów i kler. W sztuce doceniono wartość artystyczną i przesłanie dzieła. Po premierze artysta został okrzyknięty czwartym wieszczem narodowymi stał się wyrazicielem myśli narodu w okresie, kiedy kraj znajdował się pod zaborami.

W teatrze Wyspiański był pionierem nowoczesnego pojmowania adaptacji i kreacji. W latach 1898-1903 pełnił funkcję dekoratora i inscenizatora w Teatrze Miejskim w Krakowie. Zajmował się też reżyserią - jako pierwszy wystawił "Dziady" Adama Mickiewicza w 1901 roku. Projektował również kostiumy teatralne, między innymi do prapremiery "Wesela" i dla sławnej aktorki Heleny Modrzejewskiej. Na twórczość malarską Wyspiańskiego, realizowaną głównie techniką pastelu, składają się portrety, autoportrety, wizerunki dzieci, a także pejzaże i kwiaty. W jego dziełach dominuje symbolizm i stylizacja secesyjna. Tworzył też grafikę. Ważne miejsce w dorobku artysty zajmują projekty witraży i polichromii wnętrz, z charakterystycznym motywem płomienistych języków i elementów roślinnych. Wyspiański opracowywał również scenografie do własnych dramatów, projektował wnętrza, między innymi Domu Lekarskiego w Krakowie, rozpoczął prace nad koncepcją odnowy wzgórza wawelskiego.

Artysta zmarł 28 listopada 1907 roku. Został pochowany w Krypcie Zasłużonych w kościele na Skałce w Krakowie, a ceremonia pogrzebowa przerodziła się w manifestację narodową.

(więcej)

Stanisław Wyspiański urodził się 15 stycznia 1869 roku w Krakowie. Był synem rzeźbiarza. Jako siedmioletni chłopiec został osierocony przez matkę. Wychowywał się u bezdzietnego wujostwa. Studiował w krakowskiej Szkole Sztuk Pięknych oraz na Uniwersytecie Jagiellońskim. Był uczniem i współpracownikiem Jana Matejki. Po studiach związał się zawodowo z teatrem, rozwijał twórczość dramatyczną. W latach 1890-1894 mieszkał za granicą, głównie w Paryżu. Podróżował do Włoch, Szwajcarii i Niemiec.

Jego pierwsze próby sceniczne nie zakończyły się sukcesem. Dopiero "Wesele", wystawione w marcu 1901 roku, przyniosło mu sławę Po premierze dramatu Wyspiańskiego okrzyknięto czwartym wieszczem narodowym.

Artysta był związany z ruchem modernistycznym. Pod koniec lat 90. XIX wieku zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele franciszkanów, złożoną z motywów kwiatowych, heraldycznych i geometrycznych. Był twórcą witraży - błogosławionej Salomei, Świętego Franciszka oraz Boga Ojca, zatytułowanego "Stań się". Pełnił funkcję kierownika graficznego krakowskiego "Życia". Otrzymał Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z Kopcem Kościuszki.

W latach 1898-1905 pracował jako malarz-dekorator oraz inscenizator w krakowskich teatrach, między innymi w Teatrze Miejskim, w którym rozwinął także swoją twórczość dramatyczną. Od 1897 roku był członkiem Towarzystwa Artystów Polskich "Sztuka". W 1906 roku został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, zasiadał w Radzie Miejskiej.
Artysta zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie.

W Polsce znajduje się wiele upamiętnień Stanisława Wyspiańskiego. Jego imieniem nazywane są między innymi: ulice, teatry, szkoły. Wizerunek artysty widniał na banknocie o nominale 10 tysięcy złotych, który był w obiegu w latach 1987-1996, oraz na znaczku pocztowym, wydanym w 2019 roku, z okazji 150. rocznicy jego urodzin. Z kolei z okazji 100. rocznicy śmierci polskiego twórcy, decyzją Sejmu, rok 2007 został ogłoszony Rokiem Stanisława Wyspiańskiego.