Dokument, początkowo wzorowany na rozwiązaniach niemieckich, stał się podstawą do utworzenia polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, który w latach 30. XX wieku był jednym z nowocześniejszych w Europie.

Dekret ze stycznia 1919, powołujący między innymi kasy chorych, funkcjonował do 19 maja 1920 roku, kiedy to Sejm Ustawodawczy wydał ustawę o obowiązkowym ubezpieczeniu na wypadek choroby. Gwarantowała ona pracownikom i ich rodzinom pomoc lekarską, leczenie szpitalne i zasiłek chorobowy. W 1924 roku wprowadzono przepisy o ubezpieczeniu na wypadek braku pracy, a trzy lata później - jednolite ubezpieczenie pracowników umysłowych.

Po latach prac, 28 marca 1933 roku uchwalono usta­wę scalającą system ubezpieczeń społecznych. Wcześniej był on zróżnicowany, gdyż w dużej mierze stanowił pozostałość po trzech zaborach. Ustawa nadała jednolity charakter prawu odradzającej się Polski, obejmując wszystkie rodzaje ubezpieczeń społecznych: chorobo­we i macierzyńskie, wypadkowe przy pracy i z powodu chorób zawodowych, emerytalne robotni­ków oraz emerytalne pracowników umysło­wych, a także - od bezrobocia.

24 października 1934 roku prezydent Ignacy Mościcki powołał Zakład Ubezpieczeń Społecznych. ZUS, z siedzibą w Warszawie, powstał z połączenia kilku odrębnych instytucji. Zajmował się głównie ustalaniem prawa do świadczeń długoterminowych i ich wypłatą, a także administrował majątkiem ubezpieczenia emerytalnego i wypadkowego. Ważnym zadaniem była także popularyzacja wiedzy o ubezpieczeniach społecznych oraz lecznictwie i profilaktyce chorób zawodowych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych prowadził też działalność wydawniczą, a od 1937 roku organizował wystawy objazdowe po kraju. Poruszały one ważne tematy społeczne, między innymi edukację w zakresie higieny, promowanie sportu, przeciwdziałanie alkoholizmowi, zapobieganie epidemiom, a nawet zasady prawidłowego odpoczynku po pracy. Ponadto ZUS finansował kolonie letnie i turnusy lecznicze dla dzieci, a także budowę szpitali, sanatoriów i budynków mieszkalnych, często projektowanych przez renomowanych architektów.

(więcej)

Po wybuchu II wojny światowej rozpoczęto ewakuację Centrali ZUS na wschód. Już 3 września 1939 roku wyruszył pierwszy transport z papierami wartościowymi i gotówką, jednak 17 września, po sowieckiej agresji na Polskę, zajęli go Rosjanie. Później wyjechały jeszcze dwa transporty, z których tylko jeden dotarł do Budapesztu i został zdeponowany w Węgierskim Banku Narodowym.

Choć niemiecki okupant powołał w instytucjach ubezpieczeniowych swoich komisarzy, to na stanowisku dyrektora naczelnego pozostawił Polaka Zbigniewa Skokowskiego. Umożliwiło to prowadzenie w ZUS-ie działalności konspiracyjnej. Dzięki zaangażowaniu pracowników, przez cały okres wojny Zakład Ubezpieczeń Społecznych dawał fikcyjne zatrudnienie działaczom ruchu oporu i Polskiego Państwa Podziemnego oraz dostarczał pomoc materialną potrzebującym osobom. Poprzez wystawianie fikcyjnych zaświadczeń przez współpracujących lekarzy udało się też uchronić niektóre osoby od wysłania na roboty przymusowe do III Rzeszy.

Wskutek działań wojennych, wielu pracowników ZUS zginęło, nieruchomości zostały zniszczone, a straty finansowe sięgnęły połowy majątku instytucji i zarządzanych przez nią funduszy ubezpieczeniowych.

Po wojnie zakład odbudowano, lecz komunistyczne władze zlikwidowały go w 1955 roku. Na wzór radzieckich rozwiązań jego zadania przejęły związki zawodowe oraz ministerstwo pracy i opieki społecznej. Instytucję przywróciła ustawa z 13 kwietnia 1960 roku.