Dorobek literacki Gustawa Morcinka to kilkadziesiąt powieści oraz nowele i artykuły publicystyczne. Pisał utwory społeczno-obyczajowe i psychologiczne oraz książki dla dzieci i młodzieży. Dzięki utworom poświęconym tematyce górniczej i śląskiej znalazł uznanie i trwałe miejsce w polskiej literaturze. Przeżycia wojenno-obozowe zamieścił w zbiorach listów.

Gustaw Morcinek już we wczesnej młodości był aktywny politycznie. W październiku 1918 roku, pod koniec istnienie Austro-Węgier, uczestniczył w przewrocie polskiej Rady Narodowej Księstwa Cieszyńskiego, mającym na celu przyłączenie do kraju części tego obszaru, zamieszkanej przez ludność polskojęzyczną. Brał udział w przejmowaniu garnizonu cieszyńskiego. Działał też w akcji plebiscytowej na rzecz przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski.

W październiku 1939 roku został aresztowany przez gestapo. Powodem była przedwojenna działalność antyniemiecka pisarza. Zarzucano mu między innymi odczyty propagandowe dla Polaków w Westfalii oraz to, że pies bohatera "Wyrąbanego chodnika" nazywał się Bismarck. W niemieckim obozie koncentracyjnym Gustaw Morcinek odmówił podpisania volkslisty w zamian za uwolnienie.

Po II wojnie światowej związał się politycznie ze Stronnictwem Demokratycznym. W 1952 roku został posłem na Sejm PRL I kadencji, gdzie aktywnie działał na rzecz Śląska. W latach 50. był też prezesem katowickiego oddziału Związku Literatów Polskich.

Zdaniem krytyków jego najlepsze książki powstały pod koniec życia, kiedy nauczył się walczyć z PRL-owskim redaktorami o autorską wersję swoich tekstów. Ukazały się wtedy między innymi baśnie dla dzieci "Siedem zegarków kopidoła Joachima Rybki" i powieść "Czarna Julka". Twórczość Gustawa Morcinka cieszyła się zainteresowaniem nie tylko w kraju, lecz także za granicą, jego książki tłumaczono na języki obce. O życiu pisarza opowiada fabularyzowany film dokumentalny "Siedem zegarków Gustawa albo Eremita Skoczowski Morcinek", nakręcony w 1986 roku przez Antoniego Halora.

(więcej)

Gustaw Morcinek urodził się w 25 sierpnia 1891 roku w ubogiej rodzinie w czeskim Karwinie na Śląsku Cieszyńskim, jako Augustyn Morcinek. Miał troje rodzeństwa. Gdy miał rok zginął w wypadku jego ojciec, a utrzymanie rodziny spadło na matkę. Po ukończeniu szkoły ludowej, mając 16 lat, rozpoczął pracę jako górnik. Był polewaczem, potem taczkarzem, ładowaczem i maszynistą. Gdy miał 19 lat, górnicy zebrali pieniądze na jego edukację, dzięki czemu mógł uczęszczać do Polskiego Seminarium Nauczycielskiego w Białej (obecnie część Bielska-Białej). W czasie nauki był jednak tak biedny, że musiał dorabiać, jako pucybut. Podczas I wojny światowej walczył w armii austriackiej, potem zamieszkał w Skoczowie. Pracował tam jako nauczyciel. Literacko debiutował w 1920 roku, artykułem "Wspomnienia z przewrotu w listopadzie 1918 roku", w "Dzienniku Cieszyńskim".

Napisane na przełomie lat 20. i 30. "Serce za tamą" i "Wyrąbany chodnik" przyniosły mu uznanie i sławę. Za pieniądze z nagrody literackiej kupił dom w Skoczowie. Za kolejne nagrody - między innymi za "Narodziny serca" oraz "Inżyniera Szerudę" - nabył samochód, którym podróżował po całej Europie.

Lata 1936-1939 spędził za granicą, między innymi we Francji, Włoszech, Niemczech i Danii. Przed wybuchem II wojny światowej wrócił do kraju, by 1 września 1939 roku wyjechać do Lwowa, a następnie wrócić do Skoczowa. 6 października został zatrzymany przez gestapo. Blisko sześć lat przebywał w niemieckich obozach koncentracyjnych: Skrochowicach koło Opawy w Czechach, Sachsenhausen i Dachau.

Po II wojnie podróżował po Europie - Włoszech, Francji i Belgii. W 1946 roku wrócił do kraju, zamieszkał na Śląsku i poświęcił się pracy literackiej i działalności społecznej.

Pisarzowi niesłusznie przypisuje się inicjatywę zmiany nazwy Katowic na "Stalinogród" po śmierci Józefa Stalina w 1953 roku. W rzeczywistości Katowice przemianowano uchwałą władz rządowych z 7 marca, podpisaną przez Bolesława Bieruta i Aleksandra Zawadzkiego. Natomiast sesja Sejmu, na której Gustaw Morcinek odczytał wręczoną mu kartkę z "prośbą" zmiany nazwy, odbyła się 28 kwietnia, gdy Stalinogród już funkcjonował.

Gustaw Morcinek zmarł na białaczkę, w wieku 72 lat. Został pochowany 23 grudnia 1963 roku na Cmentarzu Komunalnym w Cieszynie. W jego pogrzebie uczestniczyły tysiące osób. W Skoczowie w 1986 roku powstało muzeum biograficzne Gustawa Morcinka.