Jego wspomnienie przypada według kalendarza gregoriańskiego 6 grudnia, natomiast według kalendarza juliańskiego - 19 grudnia. Święty Mikołaj, żyjący na przełomie III i IV wieku, jest otaczany czcią przez wiernych Kościoła katolickiego i prawosławnego. Był biskupem Miry, portowego miasta w dzisiejszej Turcji.

Znana jest historia o niesprawiedliwie uwięzionych oficerach uwolnionych za jego wstawiennictwem czy o trzech ubogich pannach wydanych za mąż dzięki ofiarowanym przez niego posagom. Według innej opowieści Mikołaj pod osłoną nocy potajemnie wrzucał mieszki pełne monet córkom swego sąsiada, który popadł w długi. To tylko niektóre legendy, które krążyły za jego życia. Biskup Miry był uwielbiany przez wiernych za swoją bogobojność, dobroć i wielkie oddanie ludziom.

Święty Mikołaj zmarł 6 grudnia między 345 a 352 rokiem. Jego relikwie znajdują się w największym sanktuarium świętego w Bari we Włoszech. Przywieźli je z Miry w 1087 roku włoscy marynarze, chroniąc przed muzułmanami. Przez wiele wieków św. Mikołaj był jednym z najbardziej czczonych świętych na Zachodzie i Wschodzie. W ikonografii jest przedstawiany tradycyjnie w stroju biskupim, z trzema złotymi kulami symbolizującymi dary.

Współczesne mikołajki łączą tradycję chrześcijańską ze świecką. Mikołaj w XIX i XX wieku zmienił się w baśniową postać, wykorzystywaną w kulturze masowej. Jego wizerunek - starszego mężczyzny w czerwonym kożuchu i z długą białą brodą - ma stosunkowo krótką historię, która sięga lat 30. XX wieku. Został stworzony przez amerykańskiego rysownika Huddona Sundbloma do reklam koncernu Coca-Cola. Najbardziej charakterystyczny element stroju Mikołaja - czerwona czapka z białym pomponem - stał się jednym z komercyjnych symboli świąt Bożego Narodzenia.

W Polsce jest blisko 330 kościołów pod wezwaniem Świętego Mikołaja. Najokazalsze z nich znajdują się w Gdańsku i Elblągu. Z kolei największe polskie sanktuarium św. Mikołaja zbudowano w Pierśćcu na Śląsku Cieszyńskim. W ołtarzu umieszczono relikwie świętego, które w latach 60. ubiegłego wieku przywiózł z Bari kardynał Bolesław Kominek.