Radio Opole » Z historycznego punktu widzenia » Felietony » Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej
2021-02-27, 07:30 Autor: Bolesław Bezeg

Pierwsza Konstytucja II Rzeczpospolitej

Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Strona tytułowa Konstytucji z 17 marca 1921 r.
Przed nami marzec, a zatem wielkimi krokami zbliżamy się do 100 rocznicy uchwalenia konstytucji marcowej. 17 marca 1921 r. Sejm Ustawodawczy Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę zasadniczą - tzw. konstytucję marcową - stanowiącą o republikańskim charakterze państwa polskiego oraz o szerokich uprawnieniach jego obywateli i władz samorządowych.
Z Historycznego Punktu Widzenia 27 lutego 2021
O ile kwestia daty uchwalenia konstytucji z 17 marca 1921 roku jest oczywista, to już kwestia obowiązywania jej zapisów jest znacznie bardziej skomplikowana. Przede wszystkim sam termin jej uchwalenia wymaga komentarza: konstytucja została przyjęta przez Sejm Ustawodawczy na trzy dni przed plebiscytem na Górnym Śląsku.

Władze Rzeczypospolitej zdawały sobie sprawę, że brak jasnych uregulowań ustrojowych w Polsce, był jednym z argumentów podnoszonych przez stronę niemiecką, która w walce propagandowej wskazywała, że nie wiadomo za jaką właściwie Polską będą głosować jej zwolennicy. Z tego też powodu zrobiono wiele, żeby przyspieszyć uchwalenie konstytucji by wybić Niemcom ten argument z ręki. Choć uczciwie trzeba przyznać, że trzy dni to trochę mało by polska propaganda przedplebiscytowa mogła w pełni sensownie ten fakt wykorzystać.

Uchwalona w marcu opublikowana w dzienniku ustaw została dopiero z datą 1 czerwca 1921 r. i od tej chwili część jej zapisów weszła w życie, ale nie wszystkie. Postanowiono, że w pełni konstytucja będzie obowiązywać dopiero od chwili wybrania przez nowe Zgromadzenie Narodowe prezydenta RP co jak wiemy nastąpiło 11 grudnia 1922 r. i ten dzień należy uważać za moment całkowitego wejścia w życie najważniejszego aktu prawnego odbudowanej Rzeczpospolitej.

Równie zagmatwana jest kwestia do kiedy obowiązywała konstytucja marcowa. Pozornie tylko uchwalenie kolejnej konstytucji w kwietniu 1935 roku kończyło okres obowiązywania przepisów ustawy zasadniczej z 1921 r., ale tak nie było, bo konstytucja kwietniowa z 1935 r. pozostawiała w mocy część zapisów konstytucji marcowej. Można uznać, że konstytucja kwietniowa, na mocy której funkcjonował rząd polski w Londynie obowiązywała do 22 grudnia 1990 r. czyli do chwili przekazania insygniów prezydenckich przez Ryszarda Kaczorowskiego Lechowi Wałęsie, który to dzień uważa się za koniec funkcjonowania polskiego rządu emigracyjnego.

Tuż po przejęciu władzy w Polsce komuniści, którzy w sferze propagandowej walczyli z sanacją, odrzucili konstytucję kwietniową i już w manifeście PKWN z 22 lipca 1944 r. odwoływali się do konstytucji marcowej, której fragmenty zawierała także tzw. Mała Konstytucja z 1947 r. A zatem Konstytucja Marcowa okazała się niezwykle trwałym aktem prawnym.

Jej rozwiązania ustrojowe były efektem kompromisu pomiędzy stronnictwami pragnącymi ograniczyć rolę prezydenta a tymi, które dążyły do marginalizacji Senatu. Największe kompetencje miał Sejm, który był jedyną instytucją mogącą występować z inicjatywą ustawodawczą. Kolejny był Senat, który posiadał prawo weta , które jednak Sejm mógł odrzucić zwykłą większością głosów. Funkcję Prezydenta mocno ograniczono w stosunku do kompetencji Naczelnika Państwa, jednakże nadal pozostawał on szefem rady ministrów.

Taki stan rzeczy wynikał przede wszystkim z chęci ograniczenia roli Józefa Piłsudskiego, który jak się spodziewano gdyby wystartował, zapewne byłby wybranym prezydentem.
Sejm i Senat wybierano co 5 lat w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, tajnych i proporcjonalnych przez wszystkich obywateli, którzy ukończyli 21 lat do Sejmu i 30 lat do Senatu. Do sejmu mógł kandydować każdy kto ukończył 25 lat, a do Senatu każdy kto ukończył 40 lat.

Prezydenta wybierało Zgromadzenie Narodowe czyli połączone izby Sejmu i Senatu, a jego kadencja trwała 7 lat. Prezydent musiał podpisać każdą ustawę, a za zgodą trzech piątych Senatu mógł rozwiązać obie izby. Prezydent był formalnie głową państwa i zwierzchnikiem sił zbrojnych na czas pokoju. Rząd był odpowiedzialny przed Sejmem, który zatwierdzał budżet państwa.

Konstytucja marcowa wprowadziła w Polsce ustrój republikański o charakterze parlamentarno-gabinetowym czyli zakładała odpowiedzialność gabinetu przed parlamentem. Wprowadziła też zasadę egalitaryzmu czyli równości wszystkich obywateli wobec prawa.

Zobacz także

2021-03-28, godz. 08:34 Janusz zwany Janem Dziś przypada 489 rocznica śmierci ostatniego opolskiego władcy z dynastii Piastów Janusza II zwanego Janem Dobrym. Książę opolski, niemodliński i strzelecki… » więcej 2021-03-27, godz. 07:33 78 lat temu - Meksyk II Wczoraj minęła 78 rocznica dokonanej przez harcerzy z Szarych Szeregów akcji Meksyk II, która przeszła do historii jako akcja pod Arsenałem. » więcej 2021-03-21, godz. 08:30 Ekonomia i gwiazdy 499 lat temu 21 marca 1522 roku podczas obrad Sejmiku Generalnego Prus Królewskich ksiądz Mikołaj Kopernik wygłosił swój słynny traktat o monecie. » więcej 2021-03-20, godz. 07:29 Henrykowskie sny o koronie Dziś przypada 783 rocznica śmierci śląskiego księcia z dynastii Piastów Henryka Brodatego, który miał ambicję, ale przede wszystkim miał największe… » więcej 2021-03-14, godz. 08:30 Zjazd ważniejszy niż inne 1021 lat temu odbył się Zjazd Gnieźnieński, było to wydarzenie które często jest niedoceniane, a które legło u podstaw przetrwania państwa polskiego. » więcej 2021-03-13, godz. 07:15 Estonia w Rzeczpospolitej Wczoraj minęła 401 rocznica ogłoszenia przez króla polskiego Zygmunta III Wazę inkorporacji Estonii do Rzeczypospolitej. Jak należało się spodziewać stało… » więcej 2021-03-07, godz. 08:28 Korona Węgier dla Jagiellończyka 575 lat temu w katedrze wawelskiej delegacja stanów węgierskich ofiarowała Władysławowi III koronę Węgier. » więcej 2021-03-06, godz. 07:25 Korpus Poniatowskiego Dokładnie 209 lat temu Napoleon Bonaparte powołał złożony z Polaków V korpus Wielkiej Armii. Dowódcą korpusu został mianowany książę Józef Poniat… » więcej 2021-02-28, godz. 08:30 Promoskiewski grzech pierworodny Smutny jest los Tatarów Krymskich pod rosyjską okupacją. Smutny, bo gdy rozpoczęła się rosyjska hybrydowa inwazja na Krym opowiedzieli się za pozostaniem… » więcej
1819202122
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »