13 listopada 1945 r. Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej – czyli oficjalna władza Polski Ludowej powołał Ministerstwo Ziem Odzyskanych. Funkcjonowało ono do stycznia 1949 roku.

Nowemu resortowi postawiono zadanie administrowania terenami przejętymi od Niemiec, które w roku 1939 nie należały do państwa polskiego. Administracja ta oficjalnie miała na celu przygotowanie i przeprowadzenie integracji tego obszaru z resztą kraju. Stanowisko Ministra Ziem Odzyskanych objął działacz Polskiej Partii Robotniczej Władysław Gomółka.

Głównym choć nie oficjalnym powodem powołania odrębnego ministerstwa dla Ziem Odzyskanych była jednak nie troska o sprawną ich integrację lecz chęć wydzielenia sporej części kraju poza kompetencje Ministerstwa Administracji Publicznej, którym kierował Władysław Kiernik z Polskiego Stronnictwa Ludowego.

W praktyce Ministerstwo Ziem Odzyskanych koordynowało działalność pozostałych ministerstw w zakresie spraw dotyczących rzeczonego terenu. Z kompetencji resortu wyłączono działania Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwa Żeglugi i Handlu Zagranicznego.

Dla ułatwienia sobie działania ministerstwo wprowadziło tymczasowy podział na okręgi administracyjne. Były to Śląsk Opolski, Dolny Śląsk, Pomorze Zachodnie i Prusy Wschodnie czyli Mazury. Dalej okręgi podzielono na obwody pokrywające się granicami z dawnymi niemieckimi powiatami. Analogicznie na tych terenach zamiast wojewodów i starostów funkcjonowali tzw. okręgowi i obwodowi pełnomocnicy rządu.

Z czasem zaczęto tworzyć województwa. Pierwsze powstało w roku 1945 województwo gdańskie, potem olsztyńskie, szczecińskie i wrocławskie. Opolskie utworzono wraz z ostatnią grupą województw czyli dopiero w roku 1950. Wówczas też na drodze prawnej ostatecznie zlikwidowano różnice Ziem Odzyskanych od reszty kraju.