Radio Opole » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza
2024-11-05, 21:13 Autor:

Kartka z kalendarza

5 listopada - Międzynarodowy Dzień Języka Romskiego. 5 listopada - Międzynarodowy Dzień Postaci z Bajek.
1370 - Zmarł Kazimierz III Wielki, król Polski, syn Władysława Łokietka, ostatni władca z dynastii Piastów. Doprowadził do konsolidacji państwa polskiego i reformy monetarnej. Był fundatorem Akademii Krakowskiej, drugiego po Pradze uniwersytetu w Europie Środkowej. Zyskał przydomek "Króla chłopów", zaś o jego panowaniu mówi się, że "zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną". Urodził się 30 kwietnia 1310 roku.

1414 - W Konstancji rozpoczął się sobór, który zakończył tak zwaną wielką schizmę zachodnią. Był to okres, w którym prawo do tytułu głowy Kościoła katolickiego rościło sobie trzech papieży jednocześnie - Jan XXIII, Grzegorz XII i Benedykt XIII. Sobór w Konstancji sugerował wszystkim trzem urzędującym papieżom abdykację i wybór nowego. Ostatecznie schizmę zakończył 11 listopada 1417 wybór papieża Marcina V. 610 rocznica

1516 - Urodził się Martin Helwig, śląski kartograf i pedagog, autor pierwszej dokładnej mapy Śląska, która aż do XVIII wieku była wzorem dla kolejnych wydawnictw. Zmarł 26 stycznia 1574 roku.

1530 - W Niderlandach w tak zwanej powodzi Świętego Feliksa zginęło około 100 tysięcy osób. Katastrofa dotknęła część Flandrii i Zelandii. Dzień ten był później nazywany "Diabelską Sobotą".

1605 - Udaremniono tak zwany spisek prochowy, którego celem było wysadzenie budynku angielskiego parlamentu podczas obecności króla Jakuba I Stuarta. Jeden ze spiskowców - Guy Fawkes został zatrzymany z 36 beczkami prochu w podziemiach parlamentu. Śledztwo ujawniło spisek małej grupy angielskich katolików, który trwał dwa lata. Plan zakładał detonację ładunku pod Izbą Lordów w momencie otwarcia parlamentu i zabicie króla, przedstawicieli szlachty, biskupów oraz członków Izby Gmin. Po dwóch miesiącach procesu ośmiu zamachowców zostało skazanych na śmierć.

1734 - W Dzikowie pod Tarnobrzegiem została zawiązana konfederacja dzikowska. Celem konfederatów była obrona polskiego tronu dla króla elekta Stanisława Leszczyńskiego. Mieli go zabezpieczyć przed interwencją rosyjską i saską i doprowadzić do interwencji mocarstw europejskich na jego korzyść. Prowadzili aktywną działalność dyplomatyczną, wysyłając posłów do Szwecji, Francji, Turcji i Rzymu. Bezskutecznie zwracali się o poparcie do narodów - czeskiego i węgierskiego oraz do mieszkańców Śląska. Wojska konfederackie próbowały przebić się przez Wielkopolskę, by uderzyć na Saksonię. Zostały jednak rozbite w wielu bitwach przez Sasów i Rosjan. 290 rocznica

1758 - Zmarł Hans Egede, norweski misjonarz luterański, nazywany Apostołem Grenlandii. Pierwszy badacz kultury Inuitów - grupy rdzennych ludów obszarów arktycznych i subarktycznych Grenlandii, Kanady, Alaski i Syberii. Egede stał się narodowym grenlandzkim "świętym”, a miasto Aasiaat upamiętnia jego postać w duńskiej wersji swej nazwy "Egedesminde”. Urodził się 10 lutego 1686 roku.

1794 - Kapitulacja Warszawy w czasie Insurekcji Kościuszkowskiej. Po rzezi Pragi przeprowadzonej przez wojska generała Suworowa, Warszawa poddała się, co przesądziło o klęsce powstania. Ziemie objęte walkami zostały zajęte przez wojska pruskie, austriackie i rosyjskie. Carska armia uroczyście wkroczyła do Warszawy 9 listopada. Na Syberię zesłano około 20 tysięcy powstańców. Generałowie rosyjscy w nagrodę za stłumienie powstania obdarzeni zostali dobrami w polskich ekonomiach lub zostały im nadane ziemie skonfiskowane uczestnikom powstania. 230 rocznicca

1810 - Urodził się Franciszek Jan Smolka, prawnik, polityk liberalny, działacz społeczny, prezydent parlamentu austriackiego, twórca Kopca Unii Lubelskiej we Lwowie. Członek tajnych organizacji - Węglarstwo Polskie, a później Stowarzyszenia Ludu Polskiego, za co kilka lat spędził w więzieniu. Zmarł 5 listopada 1899 roku.

1830 - Fryderyk Chopin na zawsze opuścił Polskę. Udał się do Drezna, Monachium i w końcu dotarł do Paryża. Podczas tej podróży powstał "Dziennik Stuttgarcki", jedyny taki dokument, w którym kompozytor dzielił się refleksjami na temat pokonywanej trasy i wydarzeń historycznych tego okresu. Pisał o swojej rozpaczy na wieść o klęsce Powstania Listopadowego. Miał wówczas skomponować szkice do "Etiudy Rewolucyjnej”. W dojrzałym okresie swojej twórczości przebywał stale za granicą. Zmarł 17 października 1849 w Paryżu. Został pochowany na Cmentarzu Pere-Lachaise. W 1850 roku, zgodnie z życzeniem kompozytora, do Warszawy wróciło jego serce. Zostało powierzone pod opiekę misjonarzom w kościele Świętego Krzyża. Relikwia była umieszczona w zakrystii, później trafiła do krypty grobowej świątyni, a w 1879 została wmurowana w filar kościoła świętego Krzyża. Podczas Powstania Warszawskiego urna z sercem Fryderyka Chopina była przechowywana w Milanówku, a w 1945 wróciła na swoje miejsce.

1849 - W Nowym Ermitażu w Petersburgu umieszczono ważącą 20 ton tak zwaną Carycę Waz. To największa na świecie waza z jednego półszlachetnego kamienia - jaspisu - wyrzeźbiona według projektu Mielnikowa w szlifierni kamieni w Koływani w latach 1829-1843. Wraz z podstawą ma ponad 2,5 metra wysokości, większa średnica eliptycznej czaszy wynosi 504 centymetry, mniejsza średnica - 322 centymetry. 175 rocznica

1854 - Urodził się Paul Sabatier, francuski chemik, profesor Uniwersytetu w Tuluzie. Prowadził prace badawcze nad katalizą, głównie uwodorniania związków węgla w obecności rozdrobnionych metali oraz kondensacji i izomeryzacji przez tlenki i chlorki. Opracował teorię procesów katalitycznych. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie chemii, w 1912 roku. Zmarł 14 sierpnia 1941 roku. 170 rocznica

1867 - Urodził się George Andrew Reisner, jeden z najwybitniejszych archeologów pierwszej połowy XX wieku, współtwórca nowoczesnej egiptologii. Wielkie zasługi położył w poznawaniu tajemnic starożytnej Nubii oraz podczas eksploracji Gizy, gdzie zdobył sławę, jako kierownik wyprawy archeologicznej, prowadzącej rozległe prace w kompleksie piramid. Do jego najsłynniejszych osiągnięć naukowych należą: opublikowanie kopii Papirusu Medycznego Hearst, odkrycie grobu Hetepheres I, znalezienie w zespole grobowym Menkaure słynnych czterech triad, odnalezienie, również w kompleksie grobowym Menkaure, warsztatu rzeźbiarskiego z rzeźbami. Zmarł 6 czerwca 1942 roku.

1870 - Zmarł Julian Bartoszewicz, historyk, kustosz Biblioteki Szkoły Głównej, współredaktor 28-tomowej "Encyklopedii powszechnej" Samuela Orgelbranda. Zajmował się badaniami słowiańszczyzny, polskiego średniowiecza, oraz XVIII wieku. Duża część jego pracy naukowej była poświęcona badaniom biograficznym. Urodził się 17 stycznia 1821 roku.

1876 - Urodził się Raymond Duchamp-Villion, francuski rzeźbiarz, przedstawiciel kubizmu i futuryzmu. Jego prace cechuje silne uproszczenie, czyste linie oraz zgeometryzowane i zdynamizowane rozczłonkowane formy. Dążył do przeniesienia zagadnień kubizmu na obszar architektury. Zmarł 9 października 1918 roku.

1879 - Zmarł James Clerk Maxwell, szkocki fizyk i matematyk. Udowodnił, że elektryczność i magnetyzm są dwoma rodzajami tego samego zjawiska - elektromagnetyzmu. Autor prac z zakresu elektrodynamiki, kinetycznej teorii gazów, optyki i teorii barw. Na jego cześć jednostkę strumienia magnetycznego nazwano makswelem. W 1861 roku wykonał pierwszą barwną fotografię. Urodził się 13 czerwca 1831 roku. 145 rocznica

1885 - Urodził się Edmund Bartłomiejczyk, grafik, ilustrator książek, malarz, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie. W 1932 jego drzeworyt "Narciarze" został zgłoszony do Olimpijskiego Konkursu Sztuki i Literatury na igrzyskach w Los Angeles. Zmarł 2 września 1950 roku.

1892 - Urodził się John Burdon Sanderson Haldane, angielski genetyk i biolog, jeden z twórców genetyki populacyjnej. Badał zjawisko dziedziczenia genów w populacjach i ich zmienności w toku ewolucji, selekcji naturalnej, mutacji oraz działania "dryfu genetycznego". W czasie I wojny światowej służył w prestiżowym 42. Pułku Królewskiej Piechoty Szkockiej, tak zwanej "Czarnej Gwardii". Zmarł 1 grudnia 1964 roku.

1892 - Urodził się John Alcock, angielski lotnik, znany z pierwszego przelotu przez Atlantyk bez lądowania, w 1919 roku, z Arthurem Whittenem Brownem. Zginął w katastrofie lotniczej 18 grudnia 1919 roku. Jego samolot rozbił się we mgle podczas lotu Alcocka na pierwszy powojenny salon lotniczy w Paryżu.

1895 - Urodził się Witold Zachariasz Wolfram, kapitan administracji Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej. Walczył w wojnie polsko-bolszewickiej, za swoje czyny został odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. Pod koniec 1939 roku dostał się do niewoli sowieckiej i w 1940 roku został zamordowany przez NKWD w Charkowie i pochowany w bezimiennej mogile zbiorowej. Obecnie jego szczątki spoczywają w Piatichatkach na Cmentarzu Ofiar Totalitaryzmu w Charkowie.

1899 - Zmarł Franciszek Jan Smolka, prawnik, członek tajnych organizacji niepodległościowych, aresztowany przez władze austriackie w 1841 roku, skazany na śmierć, następnie ułaskawiony. W 1848 przywódca polskiego ruchu narodowego w Galicji i prezes austriackiej Rady Państwa; poseł na galicyjski Sejm Krajowy. W latach 1881-1893 stał na czele austriackiej Izby Poselskiej. Urodził się 5 listopada 1810 roku. 125 rocznica

1899 - Zakończyła się Belgijska Wyprawa Antarktyczna na statku "Belgica" z udziałem między innymi Henryka Arctowskiego i Antoniego Bolesława Dobrowolskiego. Wyprawę uznaje się za jeden z kamieni milowych w historii ekspedycji antarktycznych. Po raz pierwszy udowodniono, bowiem, że człowiek może przetrwać antarktyczną zimę wraz z towarzyszącą jej nocą polarną. Dzięki całorocznym obserwacjom, zebranym próbkom geologicznym i zbiorom flory i fauny, mapom i fotografiom, zgromadzono szczegółową wiedzę, która była przełomowa dla dalszych badań antarktycznych. 125 rocznica

1901 - W nowo wybudowanym gmachu rozpoczęła działalność Filharmonia Warszawska. Podczas koncertu inauguracyjnego orkiestrą dyrygował współzałożyciel filharmonii, jej pierwszy dyrektor muzyczny i dyrygent Emil Młynarski, a jako solista wystąpił Ignacy Jan Paderewski, kompozytor i pianista, jeden z fundatorów Filharmonii i przyszły mąż stanu. Wykonał swój Koncert fortepianowy a-moll oraz utwory solowe Fryderyka Chopina. W programie koncertu znalazły się także dzieła Stanisława Moniuszki.

1906 - 38-letnia Maria Skłodowska-Curie wygłosiła swój pierwszy wykład z fizyki na paryskiej Sorbonie. Była pierwszą kobietą profesorem, wykładającą na tej uczelni.

1910 - W Warszawie ukazało się pierwsze wydanie żydowskiego dziennika w języku jidysz "Der Moment”. Redaktorem naczelnym gazety był polityk, adwokat i dziennikarz Noach Pryłuck. Gazeta ukazywała się w nakładzie 40-60 tysięcy egzemplarzy, a w piątki nawet 90 tysięcy. Główną tematyką były wydarzenia ze świata polityki i gospodarki. Sporą część artykułów zajmowały także informacje o charakterze sensacyjnym, o których informowano czytelników dużymi tytułami na pierwszej stronie dziennika.

1911 - Urodził się Roy Rogers, amerykański aktor, piosenkarz i gitarzysta. Znany z ról w westernach, w których występował, jako śpiewający kowboj. Posiada trzy gwiazdy na Hollywoodzkiej Alei Gwiazd. Zmarł 6 lipca 1998 roku.

1913 - Urodziła się Vivien Leigh, aktorka angielska, odtwórczyni prawie wszystkich bohaterek szekspirowskich, zagrała Scarlet O'Harę w "Przeminęło z wiatrem". Dwukrotnie otrzymała Oscara, za role w filmach "Przeminęło z wiatrem” i "Tramwaj zwany pożądaniem”. Zmarła 8 lipca 1967 roku. 1914 - Zmarł August Weismann, niemiecki zoolog, prekursor chromosomowej teorii dziedziczności, czyli teorii ciągłości plazmy zarodkowej, główny przedstawiciel neodarwinizmu. Był nominowany do Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny. Urodził się 17 stycznia 1834 roku. 110 rocznica

1915 - W wyniku ran odniesionych w bitwie pod Kamieniuchą zmarł porucznik Tadeusz Józef Żuliński, lekarz, członek Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego, oficer Legionów Polskich, pierwszy komendant główny Polskiej Organizacji Wojskowej. Urodził się 28 maja 1889 roku.

1916 - Akt 5 listopada: proklamacja cesarzy Niemiec i Austro-Węgier w sprawie polskiej, zapowiadająca utworzenie z ziem byłego Królestwa Polskiego "państwa samodzielnego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem”, związanego z państwami centralnymi. Ogłoszenie aktu 5 listopada nie dawało bezpośrednich skutków, ale było wstępem do starań o uznanie prawa Polaków do niepodległości.

1918 - Polska Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego i czeski Národný výbor pro Slezsko zawarły porozumienie o tymczasowym poddziale Śląska Cieszyńskiego według zasady etnograficznej. Ostateczne decyzje miały podjąć rządy Polski i Czechosłowacji. Jednak już niemal trzy miesiące później, 23 stycznia 1919 roku wojska czechosłowackie złamały umowę, dążąc do zbrojnego opanowania całego Śląska Cieszyńskiego. Pod koniec stycznia toczyły się zaciekłe walki pod Skoczowem. W Stonawie doszło do zbrodni wojennej - żołnierze czechosłowaccy zamordowali polskich jeńców. Na początku lutego 1919 roku, pod naciskiem mocarstw Ententy, podjęto decyzje dotyczące nowego tymczasowego rozgraniczenia Śląska Cieszyńskiego.

1918 - Zmarł Andrzej Battaglia, pseudonim "Bitwa”, legionista, pierwszy Polak poległy w obronie Lwowa w 1918 roku. Gdy wybuchła I wojna światowa, wstąpił do Legionów Polskich. Po kryzysie przysięgowym został wcielony do Armii Austro-Węgier. Służył na froncie włoskim, a następnie we Lwowie. W czasie obrony miasta, w nocy z 31 października na 1 listopada 1918 roku, udał się do koszar wroga. Miał przeprowadzić wywiad w związku z zatrzymaniem przez Ukraińców 30 legionistów. Został postrzelony w brzuch i zmarł w wyniku odniesionych obrażeń. Urodził się 19 września 1895 roku.

1920 - Urodził się Douglas North, amerykański ekonomista i historyk, laureat Nagrody Nobla w 1993 roku, w dziedzinie ekonomii, za wkład w odnowę historii gospodarczej, poprzez zastosowanie teorii ekonomicznych. Razem z nim wyróżnienie otrzymał Robert Fogel, amerykański historyk. Zmarł 23 listopada 2015 roku.

1921 - Urodził się Krzysztof Jerzy Grabowski, lotnik i żeglarz, pierwszy Polak, który samotnie przepłynął Atlantyk, kawaler Virtuti Militari. W czasie II wojny światowej służył w RAF, w polskim dywizjonie bombowców 301. Za udział w misjach bojowych był odznaczony orderem Virtuti Militari, trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz Medalem Lotniczym i Srebrnym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Po wojnie zamieszkał z rodziną w Afryce Północnej i zajął się żeglarstwem. Zaginął w rejonie Trójkąta Bermudzkiego płynąc na jachcie "Enchantress”, 13 stycznia 1964 roku. W 2012 roku rodzina żeglarza wydała pamiętnik "Casting Off”.

1922 - Wybory do Sejmu RP I kadencji. Na postawie Małej Konstytucji przeprowadzono wybory "pięcioprzymiotnikowe": bezpośrednie, powszechne, równe, proporcjonalne, w głosowaniu tajnym. Marszałkiem izby został Maciej Rataj. Posłowie i senatorowie I kadencji, jako Zgromadzenie Narodowe, wybrali kolejno trzech prezydentów Rzeczypospolitej: Gabriela Narutowicza, Stanisława Wojciechowskiego i Ignacego Mościckiego.

1922 - Urodził się Czesław Petelski, reżyser filmów: "Baza ludzi umarłych", "Kamienne niebo", "Ogniomistrz Kaleń", "Kazimierz Wielki", "Gorzka miłość", "Kopernik" i "Kamienne niebo". Odznaczony Krzyżem Komandorskim i Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Zmarł 19 września 1996 roku.

1923 - Urodził się Rudolf Augstein, niemiecki dziennikarz, twórca i wydawca najpopularniejszego niemieckiego magazynu politycznego - „Der Spiegel”. Zmarł 7 listopada 2002 roku.

1926 - Urodził się Zygmunt Chychła, bokser, członek legendarnej drużyny Feliksa Stamma. W 1952 roku na igrzyskach w Helsinkach zdobył dla Polski pierwszy po II wojnie światowej złoty medal olimpijski. Dwukrotnie został mistrzem Europy. Czterokrotnie był mistrzem Polski. Zmarł 26 września 2009 roku.

1928 - Urodził się Marek Adam Jaworski, dziennikarz, poeta, publicysta. Jako poeta debiutował w czasopiśmie "Światło" w 1946 roku. W 1959 wydał zbiór poetycki "Wisła w Kazimierzu". Jest też autorem powieści dla młodzieży "Drewniane szable". Zajmował się publicystyką, w tym satyryczną, drukując swe prace w wielu pismach. Zmarł 26 czerwca 2015 roku.

1930 - Zmarł Christiaan Eijkman, holenderski lekarz. Prowadził prace nad chorobą beri-beri, był prekursorem badań nad witaminami oraz awitaminozami. Laureat Nagrody Nobla w 1929 roku, w dziedzinie medycyny, za odkrycie witaminy B1. Urodził się 11 sierpnia 1858 roku.

1931 - Urodził się Leonard Duszeńko, leśniczy, działacz opozycji w PRL, współpracownik Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela oraz NSZZ "Solidarność” Rolników Indywidualnych. Uznany przez służby bezpieczeństwa PRL za wroga systemu, był w czasie stanu wojennego internowany. Zmarł 10 grudnia 2007 roku.

1935 - Amerykańska firma Parker Brothers wprowadziło na rynek grę planszową "Monopoly". Ta klasyczna gra polega na handlu nieruchomościami. Daje graczom szansę obracania wielkimi pieniędzmi i szybkiego wzbogacenia się. Została wymyślona w Stanach Zjednoczonych w okresie Wielkiego Kryzysu przez Elizabeth Magie.

1937 - Zmarł Bolesław Leśmian, poeta i prozaik, czołowy przedstawiciel literatury dwudziestolecia międzywojennego, krytyk literacki. Uznany za najbardziej nowatorską, najoryginalniejszą i najbardziej skrajną indywidualność twórczą literatury polskiej XX wiek. Twórca nowego typu ballady. Od jego nazwiska pochodzi termin określający specyficzną grupę neologizmów - leśmianizmy. Autor baśni pisanych prozą i erotyków silnie nacechowanych egzystencjalizmem oraz filozofią. Urodził się 22 stycznia 1877 roku.

1938 - Premiera filmu "Zapomniana melodia”, w reżyserii Konrada Toma i Jana Fethke. Z tego obrazu pochodzą znane do dziś piosenki "Już nie zapomnisz mnie” i "Ach, jak przyjemnie”, autorstwa Ludwika Starskiego, do muzyki Henryka Warsa. Film bił rekordy kasowe w kinach. Główne role zagrali: Helena Grossówna, Aleksander Żabczyński i Antoni Fertner.

1939 - Ukazał się pierwszy numer konspiracyjnego tygodnika "Biuletynu Informacyjnego", od wiosny 1941 roku centralnego organu prasowego Związku Walki Zbrojnej - Armii Krajowej. Nakład pierwszego numeru wynosił 90 egzemplarzy. W latach 1939-1944 pismo było wydawane w Warszawie, a później przez rok w Krakowie. W czasie Powstania Warszawskiego Biuletyn Informacyjny wychodził, jako dziennik w nakładzie około 20 tysięcy egzemplarzy. Łącznie ukazało się 317 numerów. 85 rocznica

1939 - Urodził się Jan Nowicki, aktor. Zagrał prawie 200 ról w filmie i w teatrze telewizji, w tym w "Niepochowanym”, "Wielkim Szu”, "Magnacie” i "Sanatorium pod Klepsydrą”. Przez ponad 30 lat jego teatralną kolebką był Stary Teatr w Krakowie, gdzie zagrał dziesiątki ról, a kreacje: Stawrogina w "Biesach”, Rogożyna w "Nastazji Filipownej”, Artura w "Tangu” czy księcia Konstantego w "Nocy listopadowej" przeszły do historii polskiego teatru. Jest też autorem kilku książek, wierszy, tekstów piosenek i kolęd. 85 rocznica 1940 - Brytyjczycy przekazali polskiej Marynarce Wojennej niszczyciel ORP "Piorun” w zamian za utracony pod Narwikiem niszczyciel ORP "Grom”. Podczas bitwy o Atlantyk uczestniczył w eskortowaniu 81 konwojów. W maju 1941 roku wziął udział w operacji przeciw pancernikowi "Bismarck” - w nocy z 26 na 27 maja przez ponad godzinę utrzymywał kontakt bojowy z niemieckim okrętem liniowym i pod ogniem przeciwnika naprowadził nań pozostałe okręty alianckie. W 1946 roku został zwrócony brytyjskiej marynarce wojennej, w której do 1955 roku służył pod nazwą HMS "Noble”.

1941 - Urodził się Włodzimierz Nahorny, muzyk jazzowy, pianista, saksofonista, kompozytor i aranżer muzyki jazzowej, rozrywkowej, filmowej i teatralnej Spod jego pióra wyszły znane tematy jazzowe i popularne piosenki: "Jej portret”, "Na drugim brzegu tęczy”, "Ich portret”. Nagrał serię płyt "Fantazja Polska” z jazzową interpretacją twórczości Karola Szymanowskiego, Fryderyka Chopina i Mieczysława Karłowicza.

1944 - Zmarł Alexis Carrel, francuski chirurg, filozof i moralista. Prowadził badania nad zszywaniem naczyń krwionośnych, przeszczepami narządów i hodowlą tkanek poza organizmem. Pionier transplantologii i torakochirurgii. Zwolennik eugeniki. Laureat Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny, w 1912 roku. Urodził się 28 czerwca 1873 roku. 80 rocznica

1945 - Władze komunistyczne aresztowały pułkownika Jana Rzepeckiego, komendanta Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Pod wpływem zapewnień śledczych resortu Bezpieczeństwa Publicznego o tym, że nie będzie prześladowań - ujawnił swoich współtowarzyszy i wezwał do ujawnienia się pozostałych członków WiN. Oddał też majątek AK - liczący ponad milion dolarów oraz drukarnie, archiwa i radiostacje. Informacje zdobyte od Jana Rzepeckiego doprowadziły do kolejnych zatrzymań członków podziemia. Po procesie, który zakończył się wyrokiem skazującym na osiem lat więzienia - został ułaskawiony przez Bolesława Bieruta. Jan Rzepecki urodził się 29 września 1899, a zmarł 28 kwietnia 1983 roku.

1946 - Zmarł Zygmunt Stojowski, pianista i kompozytor, autor kantaty "Modlitwa za Polskę", do tekstu Zygmunta Krasińskiego, II koncertu fortepianowego, suit, symfonii. Od 1905 roku mieszkał w Stanach Zjednoczonych. Jego utwory skrzypcowe wykonywali między innymi Paweł Kochański i Georges Enesco, wiolonczelowe - Pablo Casals, fortepianowe zaś Ignacy Paderewski, Ignacy Friedman i Olga Samaroff. Urodził się 8 kwietnia 1870 roku.

1948 - Początek procesu kierownictwa podziemnej Polskiej Partia Socjalistycznej - Wolność - Równość - Niepodległość. Przez wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie stanęli Kazimierz Pużak, Tadeusz Szturm de Sztrem, Józef Dzięgielewski, Feliks Misiorowski, Ludwik Cohn i Wiktor Krawczyk. Oskarżeni zostali o zamiar obalenia przemocą ustroju "ludowo- demokratycznego” i współpracę z wywiadami państw zachodnich. Skazano ich na kary od pięciu do dziesięciu lat więzienia i utratę praw obywatelskich. Kazimierza Pużaka zmarł w więzieniu w Rawiczu w 1950 roku. Wszyscy skazani zostali zrehabilitowani 19 czerwca 1988 roku.

1948 - Urodził się William Daniel Phillips, amerykański fizyk, laureat Nagrody Nobla w 1997 roku, w dziedzinie fizyki, współtwórca metody spowalniania i ochładzania atomów za pomocą światła laserowego.

1952 - Uroczyście otwarto pierwszą linię tramwajową łączącą Nową Hutę z Krakowem.

1955 - Zmarł Maurice Utrillo, francuski malarz i grafik, twórca pejzaży miejskich, portretów i martwej natury. Najbardziej ceniony jest okres jego twórczości tak zwany biały. Malował wówczas głównie pejzaże miejskie, z białymi budynkami, w nastroju zimowym lub jesiennym. Na niektórych obrazach pojawiały się postacie kobiet, widzialnych "plecami do widza". Później był okres tak zwany barwny, przez krytyków uważany za gorszy. Utrillo malował też portrety i martwe natury. Urodził się 25 grudnia 1883 roku.

1956 - Urodził się Rob Fisher, brytyjski kompozytor i klawiszowiec. Najbardziej znany z działalności w duecie Climie Fisher, który współtworzył z Simonem Climie. W latach 80. grupa nagrała kilka dużych przebojów, z których najbardziej znane to - "Rise to the Occasion" oraz "Love Changes (Everything)". Zmarł 25 sierpnia 1999 roku.

1961 - Zginęła w wypadku samochodowym Ludmiła Jakubczak, piosenkarka i tancerka. Mimo krótkiej kariery wokalistki pozostawiła po sobie wiele znanych piosenek, jak: "Alibaba”, "Gdy mi ciebie zabraknie”, "Szeptem”, "Wakacje z deszczem”, czy "Dwie szklaneczki wina”. Kompozytorem większości utworów artystki był jej mąż - Jerzy Abratowski. Urodziła się 17 czerwca 1939 roku w Tokio.

1963 - Urodziła się Tatum O'Neal, amerykańska aktorka filmowa, która w 1974 roku przeszła do historii kina, jako najmłodsza laureatka Oscara, za rolę drugoplanową w filmie "Papierowy księżyc". Miała wówczas 10 lat. W latach 70. cieszyła się dużą popularnością, jako aktorka dziecięca, później występowała zdecydowanie rzadziej. 1963 - Urodził się Zygmunt "Muniek" Staszczyk, wokalista, autor tekstów, producent muzyczny, lider zespołu T.Love. Znany także z innych projektów muzycznych, między innymi: Szwagierkolaska czy Yugopolis.

1964 - Zmarł Leon Rzewuski, urodzony jako Leon hr. Beydo-Rzewuski herbu Krzywda - pianista i kompozytor piosenek, oficer Wojska Polskiego II RP. Uczestnik wojny polsko - bolszewickiej a następnie obrony Warszawy w 1939 roku. W czasie wojny trafił do obozów jenieckich. Od 1940 do 1944 roku przebywał w Oflagu II C w Woldenbergu. Po wojnie zajął się muzyką. Autor piosenek: "Jutro o piątej", "Kraków śpi", "Trzy gwiazdki" i innych. Urodził się 10 stycznia 1902 roku. 60 rocznica

1965 - Zmarł Jan Chmurowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 roku dowodził obroną Przemyśla. Urodził się 31 grudnia 1887 roku.

1967 - Urodziła się Kayah, Katarzyna Szczot, piosenkarka popowa i autorka tekstów, znana z wyjątkowego głosu. Debiutowała podczas festiwalu w Opolu, utworem "Córeczko". Nagrała też album z bałkańskim muzykiem Goranem Bregoviciem, z przebojami "Śpij kochanie, śpij", "Prawy do lewego". Wydała dotąd 13 płyt. Prowadzi działalność charytatywną i społeczną, została ambasadorką Światowego Funduszu na rzecz Przyrody.

1967 - Premiera serialu animowanego dla dzieci "Rozbójnik Rumcajs”. Zrealizowany według cyklu powieści Václava Čtvrtka, serial liczył 39 odcinków. Opowiadał o perypetiach rozbójnika Rumcajsa z rzaholeckiego lasu i jego rodziny - żony Hanki i syna Cypiska.

1968 - Richard Nixon wygrał wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych. Był republikaninem, stał na czele USA w latach "zimnej wojny. Jeden z bardziej znaczących amerykańskich polityków XX wieku i jedna z bardziej kontrowersyjnych postaci amerykańskiej sceny politycznej. Pierwszy i jedyny prezydent Stanów Zjednoczonych zmuszony do ustąpienia ze stanowiska w 1974 roku po aferze podsłuchowej "Watergate". Objął kierownictwo nad państwem w 1969 roku, gdy narastał sprzeciw wobec interwencji Stanów Zjednoczonych w Wietnamie. Zapoczątkował politykę "odprężenia” w stosunkach Wschód-Zachód, zawarł z ZSRR układ SALT I, dotyczący ograniczenia zbrojeń strategicznych. W czasie sprawowania władzy unormował też stosunki z Chinami. Dążył także do definitywnego wycofania sił amerykańskich z Wietnamu.

1974 - Premiera polsko-radzieckiego dramatu psychologicznego "Zapamiętaj imię swoje" w reżyserii Siergieja Kołosowa. Akcja filmu rozgrywa się w 1943 w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau. Główne role zagrali: Ludmiła Kasatkina, Ryszarda Hanin oraz Tadeusz Borowski. 50 rocznica

1975 - Zmarł Edward Lawrie Tatum, amerykański mikrobiolog i biochemik, który odkrył rekombinacje genetyczne u bakterii. W 1958 roku otrzymał Nagrodę Nobla, wraz z Joshuą Lederbergiem, w dziedzinie fizjologii i medycyny, za badania nad "neurospora crassa”, które doprowadziły do stworzenia hipotezy "jeden gen - jeden enzym”. Urodził się 14 grudnia 1909 roku.

1977 - Zmarł René Goscinny, francuski rysownik, jeden z największych twórców komiksu europejskiego, twórca serii o Luckym Luke'u, opowieści o Indianinie Umpapie i Asteriksie. Jest także autorem serii humorystycznych książek o Mikołajku, które ilustrował Jean-Jacques Sempé. Urodził się 14 sierpnia 1926 roku.

1981 - Zmarł Stanisław Mazur, matematyk, poseł na Sejm PRL I kadencji, z ramienia Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, profesor uniwersytetów - Lwowskiego i Warszawskiego, członek Polskiej Akademii Nauk. Wprowadził i rozwinął metody geometryczne w analizie funkcjonalnej, a w 1938 roku zapoczątkował ogólną teorię przestrzeni liniowo-topologicznych. Urodził się 1 stycznia 1905 roku.

1985 - Zespół profesora Zbigniewa Religi przeprowadził pierwszą w Polsce udaną transplantację serca w Wojewódzkim Ośrodku Kardiologii w Zabrzu. Dawcą był człowiek w stanie śpiączki, ofiara wypadku samochodowego. Po orzeczeniu śmierci mózgowej lekarze pobrali narząd, który przewieziono karetką z Warszawy do Zabrza. Biorcą był 62-letni rolnik z Krzepic pod Częstochową. Po operacji przeżył dwa miesiące. Przyczyną śmierci była sepsa. Do zakażenia doszło w następstwie przyjmowania dużych dawek leków, zapobiegających odrzuceniu przeszczepu przez organizm, a jednocześnie obniżających odporność. Mimo to, sam zabieg uznano za udany. Jak wspominali członkowie zespołu uczestniczącego w przeszczepie, pod względem chirurgicznym został on wykonany perfekcyjnie. Pojawiły się natomiast problemy z krwawieniem pooperacyjnym, co wynikało z zaburzeń krzepnięcia.

1985 - Na zamku w Beczowie nad Ciepłą w Czechach odnaleziono XIII-wieczny relikwiarz świętego Maura, ukryty w zamkowej kaplicy w 1945 roku. Mocno uszkodzony po 40 latach przebywania w ziemi, został odrestaurowany i udostępniony zwiedzającym na zamku w Beczowie w 2002 roku, Uznawany jest za drugi najcenniejszy zabytek czeski, po czeskich klejnotach koronacyjnych. Zawiera szczątki świętych: Maura, Jana Chrzciciela i Tymoteusza.

1987 - W Warszawie otwarto Muzeum Kolekcji Porczyńskich imienia Jana Pawła II, zbiór sztuki zachodnioeuropejskiej, liczący blisko 400 obrazów i rzeźb, pochodzących od prywatnych darczyńców. Najstarsze obrazy pochodzą z XIV wieku, najnowsze powstały w XX wieku. Ekspozycja mieści się w sześciu salach tematycznych.

1989 - Zmarł Vladimir Horowitz, amerykański pianista, pochodzenia rosyjsko-żydowskiego. Rozpoczęta w 1924 roku kariera wirtuoza przyniosła mu opinię jednego z największych pianistów współczesnych. Był też jednym z pierwszych muzyków, którzy zwrócili uwagę na zapomnianą twórczość kompozytorską Muzio Clementiego. Od 1928 roku przebywał w Stanach Zjednoczonych, a Związek Radziecki odwiedził dopiero w 1986 roku, po ponad 60-letniej przerwie. Urodził się 1 października 1903 roku. 35 rocznica

1995 - Pierwsza tura wyborów prezydenckich. Największe poparcie uzyskali w niej: Aleksander Kwaśniewski - 35,11 procent i urzędujący prezydent Lech Wałęsa 33,11 procent. Frekwencja wyniosła 64,7 procent. Wybory w drugiej turze - przeprowadzonej 19 listopada - wygrał Aleksander Kwaśniewski.

2004 - Zmarł Jerzy Duda-Gracz, malarz, rysownik, scenograf, publicysta, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Europejskiej Akademii Sztuki w Warszawie oraz Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Obserwował otoczenie okiem satyryka, przedstawiając ludzi o karykaturalnie zdeformowanych ciałach oraz używając czytelnych symboli - obnażał ludzkie wady: głupotę, nietolerancję, zakłamanie, chamstwo, lenistwo, ślepą fascynację pieniądzem. Jeden z najwybitniejszych polskich malarzy współczesnych. Urodził się 20 marca 1941 roku. 20 rocznica

2005 - Zmarł John Fowles, brytyjski pisarz i eseista. Autor powieści: "Kochanica Francuza", "Kolekcjoner", "Daniel Martin" i "Mag". Dwie pierwsze z nich zostały zekranizowane. Urodził się 31 marca 1926 roku. 2005 - Zmarła Maria Grodecka, pisarka i filozof, w latach 80. zafascynowała ją idea wegetarianizmu. Pisała na ten temat artykuły i książki, w których propagowała ideę niejedzenia mięsa. Brała udział w Powstaniu Warszawskim. Urodziła się 31 stycznia 1926 roku.

2006 - Zmarł Bülent Ecevit, turecki polityk, czterokrotny premier Turcji, poeta i tłumacz. W 1974 roku został pierwszym lewicowym premierem Turcji. Po inspirowanym przez Grecję zamachu stanu na Cyprze, zadecydował o wysłaniu wojsk tureckich na wyspę, co doprowadziło do trwającego po dziś dzień jej podziału na część grecką oraz turecką. Urodził się 28 maja 1925 roku.

2007 - Zmarł Tadeusz Zimecki, pisarz, dziennikarz, autor utworów dla młodzieży, przez 30 lat dziennikarz Polskiego Radia - redaktor audycji "Warszawska fala” oraz "Muzyka i aktualności”. Z Polskiego Radia został zwolniony po ogłoszeniu stanu wojennego. Napisał między innymi książki: "Niemaszchleba", "Dwoje w buszu", "Dobra noc na szczupaka" i "Ja, Franek...". Urodził się 7 sierpnia 1929 roku.

2008 - Zmarł Andrzej Piwowarczyk, scenograf i reżyser teatralny, twórca Teatru Enigmatic Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Powstał w latach 80, kiedy reżyser na terenie uczelni zaczął organizować spotkania młodzieży studenckiej, zainteresowanej działalnością teatralną. Pod obecną nazwą teatr funkcjonuje od 2004 roku. Andrzej Piwowarczyk wyreżyserował między innymi "Wybrzeża pełne ciszy" Karola Wojtyły. Urodził się w 1954 roku.

2010 - Zmarła Shirley Verrett, amerykańska śpiewaczka operowa o niezwykłej skali głosu, która wykonywała zarówno partie sopranowe jak i mezzosopranowe. W połowie lat 90. zakończyła karierę i zajęła się pracą pedagogiczną. Opublikowała autobiografię, w której opisała trudności, z jakimi spotykała się w początkach kariery, będąc jedną z nielicznych czarnoskórych śpiewaczek klasycznych. Urodziła się 31 maja 1931 roku.

2010 - W Warszawie otwarto Centrum Nauki Kopernik. Jego celem jest promowanie i popularyzacja komunikacji naukowej. Zwiedzający mogą poznawać między innymi prawa przyrody poprzez samodzielne przeprowadzanie doświadczeń na interaktywnych wystawach. Centrum jest instytucją powołaną i finansowaną przez miasto stołeczne Warszawa, ministerstwa: nauki i szkolnictwa wyższego oraz edukacji narodowej.

2012 - Zmarł Elliott Carter, amerykański kompozytor, jeden z uczniów Nadii Boulanger, wykładowca wielu amerykańskich uczelni muzycznych. Jego wczesne kompozycje utrzymane były w stylu neoklasycznym. W 1950 roku napisał pierwszy kwartet smyczkowy, stanowiący punkt zwrotny w jego twórczości. Dwukrotny laureat Nagrody Pulitzera, w latach 1960 i 1973. Urodził się 11 grudnia 1908 roku.

2013 - Zmarł Zdzisław Hellwig, ekonomista. Przez wiele lat pełnił funkcję dyrektora Instytutu Cybernetyki Ekonomicznej, był inicjatorem utworzenia Wydziału Zarządzania i Informatyki. Twórca szkoły naukowej statystyki, ekonometrii i cybernetyki. W statystyce opracował między innymi metodę Hellwiga. Autor kilkuset publikacji i prac naukowych. Był także ekspertem UNESCO w Paryżu w latach 1968-1974. Wykładał na uniwersytetach w Nigerii i Japonii. Urodził się 26 maja 1925 roku.

2014 - Jeden z ostatnich obrazów Vincenta van Gogha "Spokojne Życie, Waza ze Stokrotkami i Makami" został sprzedany na aukcji w Nowym Jorku za 61,8 miliona dolarów. 10 rocznica

2015 - Zmarł Czesław Kiszczak, generał broni i działacz komunistyczny, były minister spraw wewnętrznych. W latach 1979-1981 kierował wywiadem i kontrwywiadem wojskowym, był członkiem Biura Politycznego Komitetu Centralnego PZPR. Bliski współpracownik Wojciecha Jaruzelskiego. Należał do Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego. Był obciążany odpowiedzialnością za śmierć zastrzelonych dziewięciu górników w kopalni Wujek w grudniu 1981 roku oraz za wprowadzenie wraz z Jaruzelskim stanu wojennego. Zaangażowany w tuszowanie morderstw Grzegorza Przemyka, księdza Jerzego Popiełuszki oraz innych naruszeń praw człowieka przez SB. Urodził się 19 października 1925 roku.

2017 - Zmarł Walery Pisarek, językoznawca i prasoznawca, specjalista w dziedzinie komunikowania masowego i socjolingwistyki. Inicjator Ustawy o języku polskim, uchwalonej w 1999 roku. Przewodniczący jury i autor większości tekstów konkursu ortograficznego Ogólnopolskie Dyktando, od początku jego istnienia. Urodził się 31 maja 1931 roku.

2017 - Zmarł Roman Bratny, pisarz, poeta, autor sztuk scenicznych. W powieściach opisywał walkę i powojenne losy swojego pokolenia. Od jego książki "Kolumbowie. Rocznik 20" pochodzi nazwa generacji literatów urodzonych około 1920 roku. Walczył w Powstaniu Warszawskim, a później przebywał w obozach jenieckich. Po wyzwoleniu z niewoli służył w Polskich Siłach Zbrojnych we Francji. Pochowany w Panteonie Żołnierzy Walczących na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Urodził się 5 sierpnia 1921 roku.

2018 - Zmarła Irena Dziedzic, dziennikarka i prezenterka telewizyjna, twórczyni pierwszego polskiego talk-show "Tele-Echo", nadawanego w latach 1956-1981. W latach 2002-2006 co tydzień można było słuchać jej publicystycznych felietonów "Punkt widzenia" w Programie I Polskiego Radia. Jest autorką książki "Teraz ja... 99 pytań do mistrzyni telewizyjnego wywiadu". Urodziła się 20 czerwca 1925 roku.

2019 - Zmarł Józef Smaga, rusycysta, historyk literatury i kultury rosyjskiej XIX i XX wieku, historyk ZSRR i Rosji. Profesor emeritus Uniwersytetu Pedagogicznego imienia KEN w Krakowie. Główne obszary jego badań historycznoliterackich to proza rosyjska I połowy XIX wieku, twórczość Fiodora Dostojewskiego, modernizm w Rosji oraz ideologia i historia ZSRR. Syntetyczne opracowanie dziejów porewolucyjnej Rosji wydał w drugim obiegu w 1984 roku. W 1956 wziął udział w demonstracji poparcia dla Powstania Węgierskiego. W marcu 1968 uczestniczył w strajku studenckim. W 1980 zaangażował się w "Solidarność”. Po wprowadzeniu stanu wojennego włączył się w działalność konspiracyjną. Urodził się 9 lutego 1937 roku. 5 rocznica

2021- Zginęła w katastrofie lotniczej Marília Dias Mendonça, brazylijska piosenkarka, autorka tekstów. W 2015 wydała swoją debiutancką płytę, jednak zyskała rozgłos dopiero po wydaniu pierwszego tytułowego albumu koncertowego, w 2016, który otrzymał potrójną platynową płytę z nakładem 240 tysięcy sprzedanych egzemplarzy. "Infiel”, utwór zawarty na albumie, stał się jednym z najczęściej granych utworów w Brazylii. Kolejny album także stał się potrójnie platynowy, a artystka dostała za niego Latin Grammy. Zginęła tragicznie wraz z czterema innymi osobami na pokładzie samolotu, którym leciała do miasta Caratinga w Brazylii, gdzie miała wystąpić na koncercie. Urodziła się 22 lipca 1995 roku.

2022 - Zmarła Gabriela Cwojdzińska, pianistka i pedagog, a także działaczka społeczna i opozycjonistka w okresie PRL, po przemianach ustrojowych była senatorem I kadencji. Od 1964 roku nauczała w szkołach muzycznych w Lublinie, a później w Koszalinie, była także pianistką w Filharmonii Koszalińskiej im. Stanisława Moniuszki. Uczyła też (wraz z mężem, dyrygentem Andrzejem Cwojdzińskim) przyszłych organistów w Wyższym Seminarium Duchownym Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie. Była w zespole Koszalińskiego Trio Fortepianowego. W latach 80-tych zaangażowała się w działalność opozycyjną. Należała do Klubu Inteligancji Katolickiej a także do "Solidarności". W czasie stanu wojennego przez kilka miesięcy była internowana. W 1990 uczestniczyła w zakładaniu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”. Urodziła się 21 lutego 1928 roku.

Zobacz także

2024-12-06, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 6 grudnia - Święto niepodległości obchodzi Finlandia. 6 grudnia - W Hiszpanii obchodzony jest Dzień Konstytucji. » więcej 2024-12-05, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 5 grudnia - Międzynarodowy Dzień Wolontariusza, ogłoszony w 1985 roku, z inicjatywy Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych, a obchodzony od 1986 roku. 5… » więcej 2024-12-04, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 4 grudnia - Barbórka - Dzień Górnika. 4 grudnia - Święto Wojsk Rakietowych i Artylerii. 4 grudnia - Międzynarodowy Dzień Geparda. » więcej 2024-12-03, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 3 grudnia - Międzynarodowy Dzień Osób Niepełnosprawnych, ogłoszony przez ONZ. 3 grudnia - Dzień Naftowca i Gazownika, obchodzony w Polsce. 3 grudnia… » więcej 2024-12-02, godz. 13:08 Kartka z kalendarza 2023 - Zmarł Henryk Mandera, kierowca wyścigowy i rajdowy. 25-krotnie zdobył tytuł mistrza Polski w rajdach i wyścigach. Był laureatem odznaczenia Mistrza… » więcej 2024-11-19, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 19 listopada - Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Przemocy wobec Dzieci. 19 listopada - Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Wypadków Drogowych. 19 listopada… » więcej 2024-11-18, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 18 listopada - Święto narodowe Łotwy, obchodzony w rocznicę proklamowania niepodległości w 1918 roku. 18 listopada - Polska - Dzień Kolejarza. 18… » więcej 2024-11-17, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 17 listopada - Międzynarodowy Dzień Studenta, obchodzony od 1941 roku dla uczczenia pamięci czeskich studentów prześladowanych w 1939 roku przez hitlerowców. 17… » więcej 2024-11-16, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 16 listopada - Międzynarodowy Dzień Tolerancji, święto ustanowione przez Zgromadzenie Ogólne ONZ rezolucją z 12 grudnia 1995 roku z inicjatywy UNESCO. 16… » więcej 2024-11-15, godz. 00:01 Kartka z kalendarza 15 listopada - Dzień Uwięzionego Pisarza, ustanowiony w 1984 roku przez PEN Club. 15 listopada - Światowy Dzień Przewlekłej Obturacyjnej Choroby Płuc… » więcej
12345
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »