Radio Opole » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza
2023-11-24, 07:30 Autor: IAR/B.Falkowska/dok.

Kartka z kalendarza

24 listopada - Katarzynki: w polskich zwyczajach ludowych wieczór wróżb, obchodzony przez kawalerów, odpowiednik Andrzejek.
1227 - Zginął Leszek Biały z dynastii Piastów, zamordowany na zjeździe książąt polskich w Gąsawie, książę sandomierski i krakowski, ojciec Bolesława Wstydliwego. Jego śmierć oznaczała upadek zasady pryncypatu, wprowadzonej testamentem Bolesława Krzywoustego. Urodził się w 1184 lub 1185 roku.

1632 - Urodził się Baruch de Spinoza, niderlandzki filozof. Jego filozofię cechowały racjonalizm, indywidualizm, determinizm oraz tendencje panteistyczne i materialistyczne. Stworzył system filozoficzny oparty na pojęciu jednej, wiecznej i wszechogarniającej substancji, zwanej naturą lub bogiem. W etyce głosił moralność autonomiczną. Jego głównymi dziełami są: "Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona”, "Traktat o poprawie umysłu” i "Traktat krótki o Bogu, człowieku i jego szczęśliwości”. Zmarł 21 lutego 1677 roku.

1642 - Niderlandzki żeglarz Abel Tasman odkrył wyspę położoną przy południowo-wschodnich wybrzeżach Australii, którą dla upamiętnienia odkrywcy nazwano Tasmanią.

1644 - W Warszawie uroczyście odsłonięto kolumnę króla Zygmunta III Wazy. Monument, według projektu Augustyna Locciego i Constantino Tencalli, został zniszczony przez Niemców we wrześniu 1944 roku i zrekonstruowany w latach 1948-1949. Uroczyste odsłonięcie monumentu nastąpiło w dniu oddania do użytku Trasy W-Z - 22 lipca 1949. W 1965 roku pomnik został wpisany do rejestru zabytków.

1713 - Urodził się Laurence Sterne, angielski pisarz, duchowny anglikański, twórca nurtu literackiego zwanego sentymentalizmem. Wywarł ogromny wpływ na rozwój struktury powieści nowożytnej. Znany przede wszystkim, jako autor dwóch powieści: "Życie i myśli Tristrama Shandy’ego” oraz "Podróż sentymentalna przez Francję i Włochy”. Autor kazań i wspomnień. Jeden z największych pisarzy angielskich. Zmarł 18 marca 1768 roku. 310 rocznica

1729 - Urodził się Aleksandr Suworow, rosyjski generał, dowódca i teoretyk wojskowy. Uznawany za jednego z najwybitniejszych wodzów swojej epoki. Dowodził rosyjską armią, między innymi w walkach z konfederatami barskimi i insurekcją kościuszkowską, stłumił powstanie Pugaczowa na Powołżu, zwyciężył w kilku bitwach z Turkami w czasie wojny rosyjsko-tureckiej. Odpowiedzialny za rzeź ludności cywilnej w Izmaile i rzeź warszawskiej Pragi. Zmarł 18 maja 1800 roku.

1768 - Urodził się Jerzy Samuel Bandtkie, bibliotekarz, historyk, filolog, badacz kultury śląskiej, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego. Opublikował wiele rozpraw naukowych dotyczących historii Śląska, a zwłaszcza jego związków językowych z Polską. Jako kierownik Biblioteki Jagiellońskiej dokonał częściowego skatalogowania zbiorów i otworzył dostępną dla wszystkich czytelnię. Zmarł 11 czerwca 1835 roku. 255 rocznica

1806 - Urodził się William Webb Ellis, pastor anglikański, legendarny twórca gry w rugby. Jego imię nosi trofeum przyznawane zwycięzcom Pucharu Świata w rugby. Zmarł 24 stycznia 1872 roku.

1822 - Zmarła Zofia Potocka, arystokratka po mężu, stambulska kurtyzana, pochodzenia greckiego. Według legendy, była niewolnicą sułtana, słynną metresą wielu osobistości i szpiegiem. Ulubienica europejskich salonów, jedna z najbarwniejszych postaci polskiej historii, do której przeszła, jako kobieta słynąca z wyjątkowej urody, intelektu i licznych romansów. Pamiątką po niej jest Sofiówka, jeden z piękniejszych w Europie parków, założony dla niej przez męża Stanisława Szczęsnego Potockiego. Urodziła się 12 stycznia 1760 roku.

1826 - Urodził się Carlo Collodi, włoski pisarz i dziennikarz. Napisał wiele powieści i komedii, jednak najbardziej jest znany jako twórca postaci Pinokia. Zmarł 26 października 1890 roku.

1827 - Urodził się Julius Hainauer, właściciel największego wydawnictwa muzycznego we Wrocławiu, wydawca dzieł Fryderyka Chopina i Józefa Hoffmanna. Zmarł 28 grudnia 1897 roku.

1838 - W Paryżu powstała Biblioteka Polska, założona przez Adama Jerzego Czartoryskiego, Juliana Ursyna Niemcewicza i Karola Sienkiewicza. Miała za zadanie zbierać książki, archiwa oraz pamiątki narodowe i udostępniać je czytelnikom. Jest najstarszą instytucją polską poza granicami kraju. Od 1853 roku ma swoją stałą siedzibę w kamienicy na Wyspie świętego Ludwika. Księgozbiór i zasoby biblioteki stale się powiększały - w 1845 było tam 15 tysięcy tomów, a w czasie II wojny światowej w zbiorach Biblioteki Polskiej było już 145 tysięcy książek, tysiąc rękopisów, 12 tysięcy rycin, 2800 atlasów i map oraz 20 tysięcy kopii dokumentów dotyczących historii Polski z archiwów angielskich i francuskich. W 1989 księgozbiór wynosił około 220 tysięcy książek. W 2013 roku UNESCO wpisało Bibliotekę, Towarzystwo Historyczno-Literackie i Muzeum Adama Mickiewicza do Rejestru Pamięci Świata UNESCO. 185 rocznica

1849 - Urodziła się Frances Hodgson Burnett, angielska pisarka, której powieści i dramaty poruszały problematykę społeczną. Rozgłos i powodzenie przyniosły jej przede wszystkim książki dla dzieci: "Mały lord”, "Tajemniczy ogród” i "Mała księżniczka”. Burnett napisała 39 powieści, a także wspomnienia z młodości "Leśna boginka". Zmarła 29 października 1924 roku.

1857 - W Warszawie została założona Księgarnia Gebethnera i Wolffa. Wydawnictwo działało do 1950 roku, kiedy zostało zlikwidowane przez komunistyczne władze. Rozwijało się bardzo dynamicznie, w 1937 roku miało wydanych około siedmiu tysięcy książek w nakładzie 45 milionów egzemplarzy i ponad siedem tysięcy sto pozycji nut. Publikowało głównie klasykę literatury polskiej - utwory Władysława Reymonta, Elizy Orzeszkowej, Marii Konopnickiej czy Henryka Sienkiewicza oraz czasopisma, takie jak: "Kurier Warszawski", "Tygodnik Ilustrowany" i "Kurier Codzienny".

1859 - Angielski przyrodnik Karol Darwin opublikował słynną pracę "O powstaniu gatunków drogą doboru naturalnego", w której ogłosił, że to właśnie dobór naturalny jest podstawowym czynnikiem nadającym kierunek ewolucji gatunków. Ta teoria ewolucji, choć w znacznie zmienionej formie, jest podstawą współczesnej biologii. Polskie tłumaczenie zatytułowane "O powstawaniu gatunków drogą naturalnego doboru, czyli o utrzymywaniu się doskonalszych ras istot organicznych w walce o byt" Wacława Mayzla ukazało się w Warszawie w 1873 roku.

1859 - Urodził się Cass Gilbert, amerykański architekt. Był jednym z pierwszych twórców drapaczy chmur, takich, jak zaprojektowany przez niego Woolworth Building. W momencie ukończenia był to najwyższy budynek na świecie. Zmarł 17 maja 1934 roku.

1861 - Urodził się Józef Kallenbach, historyk literatury polskiej, profesor uniwersytetów - Lwowskiego i Jagiellońskiego, dyrektor Muzeum i Biblioteki Czartoryskich w Krakowie. Jego prace dotyczące literatury staropolskiej są po dziś dzień cennym źródłem historycznym. Zmarł 12 września 1929 roku.

1864 - Urodził się Henri de Toulouse-Lautrec, francuski malarz i grafik, przedstawiciel postimpresjonizmu, twórca obrazów i litografii, na których uwiecznił życie bohemy XIX-wiecznego Paryża: "Moulin Rouge- La Goulue”, "Tańcząca Jane Avril”, "Toaleta”, "Dżokej”. Twórca dekoracji ściennych, ilustracji do pism i książek. Wywarł wielki wpływ na rozwój nowoczesnego plakatu. W Albi, miejscu urodzenia artysty, znajduje się muzeum poświęcone jego twórczości. Zmarł 9 września 1901 roku.

1868 - Urodził się Scott Joplin, murzyński pianista i kompozytor, zwany "Królem ragtimów". Jego przebój "The Entertainer" wykorzystano w filmie "Żądło". Zasłynął, jako twórca pierwszej opery afroamerykańskiej - "A Guest of Honor". Zmarł 1 kwietnia 1917 roku.

1871 - Urodził się Jan Czernecki, literat, fotograf, księgarz i wydawca, między innymi albumów w serii "Współczesne malarstwo polskie". Wykonał dokumentację fotograficzną zabytkowych komór i kaplic, wyposażenia technicznego i urządzeń transportowych oraz górników podczas pracy w kopalni soli w Wieliczce. Był mecenasem wielu młodopolskich artystów, najbliższa przyjaźń łączyła go z Włodzimierzem Tetmajerem. Malarstwo rozpowszechniał w formie kolorowych pocztówek i albumów. Opublikował około 400 wzorów pocztówek - reprodukcji dzieł ponad 49 najlepszych, polskich malarzy. Zmarł 10 marca 1955 roku.

1871 - Urodził się Josef Friedrich Schmidt, niemiecki przedsiębiorca, twórca oraz wydawca gry planszowej "Mensch ärgere dich nicht", w Polsce znanej pod nazwą "Chińczyk". Począwszy od pierwszego wydania w 1914 roku, na całym świecie sprzedano ponad 70 milionów egzemplarzy, a jej zasady pozostają niezmienione do dziś. Zmarł 28 września 1948 roku.

1875 - Urodził się Xawery Dunikowski, rzeźbiarz, malarz, pedagog. Autor rzeźb, pomników i obrazów. Stworzył również portal kościoła jezuitów w Krakowie. W okresie międzywojennym otrzymał wiele prestiżowych nagród, wykonał setki realizacji, które przyniosły mu międzynarodową sławę. Przez większą część okupacji był więźniem niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie trafił po aresztowaniu w 1940. Zmarł 26 stycznia 1964 roku.

1878 - Urodził się Józef Poznański, prawnik, twórca podstaw polskiego prawodawstwa morskiego, współautor projektu ustawy sejmowej o budowie portu morskiego w Gdyni, inicjator budowy linii kolejowej Puck-Hel. Zmarł 16 listopada 1956 roku.

1891 - Urodziła się Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, poetka, dramatopisarka. Była córką Wojciecha Kossaka. Związana z grupą poetycką "Skamander", tworzyła subtelne liryki, głównie miłosne. Wydała zbiory wierszy: "Niebieskie migdały", "Pocałunki", "Baba-dziwo". We wrześniu 1939 roku, po wystawieniu sztuki "Baba-Dziwo", będącej ostrym atakiem na hitlerowski totalitaryzm, wyjechała do Francji, a później do Anglii, gdzie zmarła po ciężkiej chorobie, 9 lipca 1945 roku. Na jej cześć nazwano jedną z planetoid - Jasnorzewska.

1894 - Urodził się Stefan Tyszkiewicz, arystokrata, uczestnik dwóch wojen światowych, wynalazca w dziedzinie motoryzacji, ale także autor projektów różnych innych urządzeń - w tym wózka inwalidzkiego zdolnego do jeżdżenia po schodach. W latach 20. XX wieku skonstruował samochód, który nazwano "Stetysz", przystosowany do pokonywania trudności na polskich drogach. W czasie II wojny światowej działał w Armii Andersa, był oficerem łącznikowym II Korpusu Polskiego, organizował Polski Czerwony Krzyż we Włoszech. W maju 1944, w czasie bitwy o Monte Cassino, wynalazł i skonstruował urządzenie pozwalające wykrywać i niszczyć niemagnetyczne w obudowie drewnianej miny przeciwpiechotne. Po wojnie pozostał na emigracji, zmarł w Londynie 6 lutego 1976 roku.

1896 - Szachista Jan Taubenhaus rozegrał pierwszą w Warszawie symultanę z 23 przeciwnikami. Początkowo władze carskie odmówiły zgody na grę, ale ostatecznie doszła ona do skutku. W gmachu Teatru Polskiego z Taubenhausem, w obecności 150 kibiców i wielu przedstawicieli prasy, zmierzyło się 23 szachistów; Taubenhaus wygral jedenaście partii, siedem zremisował, a pięć przegrał. Jak zauważył komentator "Tygodnika Ilustrowanego”, szachista miał do czynienia z rywalizacją "drużynową”, gdyż słabsi gracze łączyli swoje siły i wspólnie naradzali się nad kolejnymi posunięciami.

1899 - Urodził się Jan Adam Maklakiewicz, kompozytor, pedagog, krytyk i publicysta muzyczny, dyrektor Filharmonii w Krakowie, później Filharmonii Warszawskiej. Autor baletu "Złota kaczka", poematu symfonicznego "Grunwald", licznych symfonii, koncertów i kantat, również muzyki do filmów: "Wiatr od morza”, "Barbara Radziwiłłówna”, "Dom na pustkowiu”. Od 1947 roku wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Warszawie. Zmarł 8 lutego 1954 roku.

1903 - Urodził się Bronisław Dąbrowski, aktor, reżyser teatralny, wieloletni dyrektor krakowskiego Teatru imienia Juliusza Słowackiego. Wykładowca w krakowskiej Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej. Autor publikacji "Poznałem ich w teatrze”. Zmarł 10 kwietnia 1992 roku.

1904 - W Warszawie przy ulicy Rakowieckiej władze carskie uruchomiły więzienie karne. W czasie okupacji niemieckiej oraz w latach stalinizmu więziono, torturowano oraz mordowano w nim przywódców Polskiego Państwa Podziemnego i działaczy niepodległościowych.

1906 - Zmarł Florian Stablewski, arcybiskup poznański i gnieźnieński, prymas Polski w latach 1891-1906. W swojej działalności na pierwsze miejsce wysuwał sprawy Kościoła. Propagował w archidiecezji tak zwany ruch patronacki, przedstawiony w encyklice "Rerum novarum" papieża Leona XIII. Założył pismo "Przewodnik Katolicki” oraz Drukarnię i Księgarnię świętego Wojciecha w Poznaniu. Poszukiwał kompromisu w kwestii polskich spraw narodowościowych, w okresie strajków szkolnych w latach 1901-1906, łagodził napięcia petycjami do cesarza niemieckiego. Jednocześnie ugodowość wobec zaborcy naraziła go na krytykę części społeczeństwa. Urodził się 16 października 1841 roku.

1908 - Urodziła się Maria Jarema, rzeźbiarka, malarka, scenograf. Tworzyła obrazy abstrakcyjne, a głównym tematem jej twórczości była fascynacja ekspresją tańca i efektami ruchu w przestrzeni. Współpracowała z teatrami Cricot, Cricot 2. Zmarła 1 listopada 1958 roku.

1908 - Urodził się Aleksander Ford, reżyser filmowy. Debiutował w 1928 roku, jako reżyser filmów krótkometrażowych. W 1943 roku zorganizował w ZSRR Czołówkę Filmową Wojska Polskiego, dla której reżyserował filmy dokumentalne. W latach 1945-1947 był dyrektorem naczelnym wytwórni Film Polski. Do jego najważniejszych filmów należą: "Krzyżacy", "Ulica Graniczna", "Piątka z ulicy Barskiej" oraz "Młodość Chopina". Zmarł na emigracji, 4 kwietnia 1980 roku.

1909 - Urodził się Jerzy Toeplitz, historyk filmu, krytyk filmowy, pedagog, twórca i wieloletni rektor Łódzkiej Szkoły Filmowej, autor pionierskiej pracy "Historia sztuki filmowej”. Po wydarzeniach marcowych z 1968 roku wyjechał do Australii, gdzie był twórcą "australijskiej szkoły filmowej”. Profesor Uniwersytetu w Melbourne. Zmarł 24 lipca 1995 roku.

1913 - Urodziła się Geraldine Fitzgerald, amerykańska aktorka, pochodzenia irlandzkiego. Zagrała w filmach: "Mroczna przemoc”, "Więzy krwi”, "Echa pewnego lata” i "Mroczne zwycięstwo”. Była nominowana do Oscara za rolę drugoplanową w filmie "Wichrowe Wzgórza". Zmarła 17 lipca 2005 roku.

1914 - Urodził się Agostino Casaroli, włoski duchowny, kardynał, sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej. Był architektem nowej polityki Watykanu wobec państw bloku komunistycznego, dzięki temu zyskał przydomek "Kardynał Pieriestrojka". Brał udział w pierwszej pielgrzymce Jana Pawła II do Polski. Zmarł 9 czerwca 1998 roku.

1916 - Urodził się Forrest James Ackerman, amerykański pisarz i redaktor fantastyki naukowej, także aktor i producent filmowy, popularyzator fantastyki naukowej. Jako pierwszy użył skrótu "sci-fi” na oznaczenie tego gatunku. Nazywany był fanem fantastyki numer 1. Zagrał w przeszło 50 filmach. Zmarł 4 grudnia 2008 roku.

1920 - Urodził się Janusz Pawlak, architekt i konserwator zabytków autor wielu projektów rewaloryzacyjnych zabytków w Wielkopolsce, nauczyciel akademicki. Nauczał w Szkole Inżynierskiej w Poznaniu, Politechnice Poznańskiej oraz w Państwowej Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Poznaniu. Zaprojektował wiele szkół, zajmował się także modernizacją wnętrz Teatru Nowego w Poznaniu, ale także rewaloryzacją pałaców w Dłoni i Czempiniu oraz zamku w Żarach. Zmarł 17 maja 2005 roku.

1922 - Urodziła się Danuta Zofia Mancewicz - aktorka teatralna i głosowa, nauczycielka dykcji. Jej głos znały miliony dzieci w PRL-u, z czytanej przez nią dobranocki "Gąska Balbinka". Wystąpiła też w filmie "O dwóch takich, co ukradli księżyc", wcielając się w rolę jednego z bohaterów. Użyczyła głosu także Bolkowi w "Wielkiej Podróży Bolka i Lolka". Zmarła 6 stycznia 2008 roaku.

1925 - Urodził się Simon van der Meer, holenderski fizyk. Pod koniec lat 70. opracował teorię chłodzenia stochastycznego, która umożliwiła budowę wielkiego akceleratora protonowo-antyprotonowego. Akcelerator pozwolił na uzyskanie zwartych wiązek antycząsteczek koniecznych do utworzenia bozonów W i Z. Laureat Nagrody Nobla w 1984 roku, w dziedzinie fizyki, wraz z Carlem Rubbią. Zmarł 4 marca 2011 roku.

1928 - Urodził się Lech Ordon, aktor teatrów warszawskich. Wystąpił między innymi w obrazach: "Sprawa do załatwienia”, "Jak rozpętałem II wojnę światową”, "Kariera Nikodema Dyzmy” oraz ”Szatan z siódmej klasy”. Był też znanym aktorem dubbingowym. Użyczył swego głosu w filmach: "Pinokio”, "Cudowna podróż”, "Gumisie” i "Trzy życzenia”. W latach 1951-2009 brał udział w słuchowiskach Teatru Polskiego Radia. Zmarł 21 października 2017 roku. 95 rocznica

1929 - Zmarł Georges Benjamin Clemenceau, francuski pisarz, lekarz i polityk, dwukrotny premier Francji w latach 1906-1909 i 1917-1920. Jeden z autorów traktatu wersalskiego po zakończeniu I wojny światowej. Bezwzględność w realizowaniu planów politycznych i brutalność wobec przeciwników zyskały mu przydomek "Tygrys". Urodził się 28 września 1841 roku.

1932 - Urodził się Andrzej Kurylewicz, kompozytor, pianista, trębacz, dyrygent, pionier muzyki jazzowej w Polsce. W 1954 roku usunięty z uczelni za uprawianie zakazanego wówczas jazzu. Autor muzyki do filmów: "Lalka", "Polskie drogi" i "Nad Niemnem". Ponad 30 lat prowadził w Warszawie, wraz z żoną Wandą Warską, Piwnicę Artystyczną Kurylewiczów. Od 1980 roku komponował głównie muzykę poważną. Zmarł 12 kwietnia 2007 roku.

1938 - Ustanowiono Polską Sekcję Radia Watykańskiego. Przez długi czas była jedyną rozgłośnią katolicką, której programy można było odbierać w Polsce. Radio było też jedynym źródłem wiadomości o życiu i działalności papieża, Kościoła powszechnego i Kościoła polskiego w okresie PRL. Przekazywało audycje z dziedziny teologii, nauki społecznej i historii Kościoła. Były też nadawane katechezy papieskie, w tym słowa otuchy Jana Pawła II do Polaków w czasie stanu wojennego. 85 rocznica

1940 - Słowacja przystąpiła do "paktu trzech” mocarstw - Niemcy, Włochy, Japonia. Wzięła udział w ataku na Polskę w 1939 roku, jako sojusznik III Rzeszy. Słowackie wojsko walczyło również w wojnie niemiecko-sowieckiej w latach 1941-45.

1941 - W czeskiej twierdzy Terezin Niemcy utworzyli obóz koncentracyjny. Przeszło przez niego około 140 tysięcy więźniów, z których od 35 do 60 tysięcy zostało zamordowanych lub zmarło z powodu skrajnie trudnych warunków życia. Komendant obozu, Austriak, SS-man Karl Rahm, został uznany przez czechosłowacki sąd za winnego zbrodni przeciwko ludzkości, skazany na śmierć i stracony w 1947 roku.

1943 - Zginął rozstrzelany przez hitlerowców Jerzy Antoni Lewiński, pseudonim "Jurek”, oficer Wojska Polskiego, uczestnik wojny obronnej w 1939 roku, organizator oddziałów saperów Związku Walki Zbrojnej, następnie Armii Krajowej, komendant Kedywu Okręgu Warszawskiego AK. Urodził się 14 czerwca 1908 roku. 80 rocznica

1944 - W Barwałdzie Średnim koło Wadowic doszło do katastrofy kolejowej, w wyniku której zginęło około 130 osób, a ponad 100 zostało rannych. Zderzyły się pociąg osobowy Zakopane - Kraków z niemieckim składem towarowym. Dyżurny ruchu w tym samym dniu doraźnym wyrokiem sądu został uznany za winnego spowodowania wypadku i skazany na śmierć. Wyrok wykonano następnego dnia.

1944 - Wojna na Pacyfiku: amerykańskie lotnictwo zbombardowało Tokio. Miasto zaatakowało 88 samolotów United States Army Air Forces. Ponieważ jednak bomby zrzucano z wysokości 10 kilometrów, tylko 10 procent z nich trafiło w zaplanowane cele.

1947 - Przed Najwyższym Trybunałem Narodowym w Krakowie rozpoczął się pierwszy proces zbrodniarzy oświęcimskich. Na ławie oskarżonych zasiadło 40 członków załogi obozu, w tym były komendant KL Auschwitz Arthur Liebehenschel, szef obozowego gestapo Maks Grabner, zastępca komendanta Hans Aumeier. Oskarżono także komendantkę obozu kobiecego w Birkenau Marię Mandl i kierownika krematoriów Ericha Muhsfeldta. Sąd wydał 23 wyroki śmierci, z których dwa zostały zmienione na dożywocie, sześciu z oskarżonych zostało skazanych na dożywotnie więzienie, jedna osoba została uniewinniona, pozostali otrzymali kary od 3 do 15 lat więzienia.

1948 - Zmarł Raul Koczalski, pianista, kompozytor, twórca oper, symfonii, poematów symfonicznych, koncertów fortepianowych i skrzypcowych, znakomity wykonawca utworów Fryderyka Chopina. Twórczość kompozytorska Koczalskiego obejmuje blisko 200 dzieł. Urodził się 3 stycznia 1885 roku. 75 rocznica

1951 - Zainaugurował działalność Miejski Teatr Zielonogórski, w którym występowały przede wszystkim dwa zespoły - "Teatr Kolejarza” i "Nowa Reduta”. Uroczyste otwarcie uświetniono sztuką "Zemsta" Aleksandra Fredry.

1954 - Urodził się Emir Kusturica, serbski reżyser filmowy, scenarzysta, muzyk, autor filmów: "Underground”, "Czarny kot, biały kot”, "Arizona Dream”, "Obiecaj mi!”, "Życie jest cudem”, "Czas Cyganów”, "Ojciec w podróży służbowej”. Uważany za jednego z najbardziej oryginalnych europejskich twórców filmowych końca XX wieku. Emir Kusturica jest także muzykiem, gra na gitarze w zespole No Smoking Orchestra.

1955 - Zmarł Roman Kobendza, botanik, profesor Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego, zaangażowany w ochronę Puszczy Kampinoskiej i inicjator utworzenia Kampinoskiego Parku Narodowego. Autor wielu prac naukowych z dziedziny dendrologii, fitosocjologii i florystyki. Urodził się 15 lutego 1886 roku.

1957 - Zmarł Diego Rivera, meksykański malarz i grafik, współtwórca programu narodowej sztuki meksykańskiej, nawiązującej do tradycji prekolumbijskich. Malował mozaiki, murale i obrazy, przedstawiające głównie sceny z życia ludu meksykańskiego i historii Meksyku. Urodził się 8 grudnia 1886 roku.

1960 - W Londynie zmarł Ferdynand Goetel, prozaik, dramaturg, publicysta. Autor powieści "Serce lodów", zbiorów opowiadań "Nie warto być małym", dramatu "Samuel Zborowski", a także wspomnień "Czas wojny”. W 1943, za wiedzą Delegatury Rządu na Kraj, wziął udział z ramienia Czerwonego Krzyża w misji niemieckiej, która badała groby polskich oficerów w Katyniu. Po wojnie był dla Sowietów jednym z najbardziej niewygodnych świadków zbrodni katyńskiej. Został przez władze komunistyczne oskarżony o kolaborację z Niemcami i ścigany listami gończymi. W PRL komunistyczne władze obłożyły jego twórczość całkowitą cenzurą. Przez 45 lat nie drukowano jego książek, a całą jego twórczość wycofano z bibliotek. Urodził się 15 maja 1890 roku.

1960 - Wilt Chamberlain ustanowił rekord ligi NBA uzyskując 55 zbiórek w jednym meczu. Był także jedynym zawodnikiem, który zdobył 100 punktów w jednym meczu NBA.

1961 - Urodził się Kuba Sienkiewicz, lekarz neurolog - doktor nauk medycznych, piosenkarz, lider formacji Elektryczne Gitary, autor muzyki i tekstów piosenek. Przewodniczący Rady Polskiej Fundacji Muzycznej. W latach 80. działacz Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Jest autorem "Poradnika dla osób z chorobą Parkinsona".

1961 - Dziewięciu górników zginęło w wyniku wybuchu w KWK "Polska” w Świętochłowicach.

1963 - Zginął Lee Harvey Oswald, domniemany zabójca prezydenta Kennedy'ego. Kiedy został prowadzony do aresztu zastrzelił go Jack Ruby, właściciel klubu nocnego i gangster. Urodził się 18 października 1939 roku. 60 rocznica

1966 - 82 osoby zginęły w katastrofie bułgarskiego Iła-18, który uderzył w zbocze góry krótko po starcie z lotniska w Bratysławie.

1967 - Zmarł Juliusz Żórawski, architekt i teoretyk architektury, profesor Politechniki Krakowskiej, projektant reprezentacyjnych budynków mieszkalnych w Warszawie, w tym domu Wedla przy Puławskiej, Szklanego Domu dla Państwowego Zakładu Ubezpieczeń Wzajemnych Pracowników Umysłowych, Kina Atlantic. Autor pracy "O budowie formy architektonicznej". Urodził się 2 października 1898 roku.

1971 - Mężczyzna znany jako D.B. Cooper porwał Boeinga 727 z 42 osobami na pokładzie, lecącego z Portland do Seattle. Po otrzymaniu 200 tysięcy dolarów okupu zwolnił zakładników, a następnie wyskoczył ze spadochronem nad górskim terenem stanu Waszyngton. Porywacza nie udało się ująć. Mimo setek tropów w ciągu wielu lat, żaden dowód nie pozwolił odkryć prawdziwej tożsamości ani miejsca pobytu Coopera, a większość pieniędzy nigdy nie została odzyskana. FBI uważa, że porywacz nie przeżył skoku ze spadochronem. Sprawa D.B. Coopera jest jedynym nierozwiązanym przypadkiem porwania samolotu w USA.

1974 - W Etiopii odkryto pochodzący sprzed ponad trzech milionów lat fragment szkieletu samicy australopiteka znanej, jako Lucy. Zachowało się 47 z 207 kości. Swoją nazwę zawdzięcza piosence "Lucy in the Sky with Diamonds” zespołu The Beatles, która była przebojem w obozie odkrywców. Wiek kości określono na podstawie zawartości w nich izotopów argonu i potasu. Lucy była istotą dwunożną, o małym mózgu i dużej twarzy. Miała około metra wysokości i ważyła 30 kilogramów. Zmarła w wieku około 25 lat.

1982 - Stan wojenny: Sąd Wojewódzki we Wrocławiu skazał Władysława Frasyniuka, działacza podziemnej Solidarności, na sześć lat więzienia.

1984 - W Bytomiu utworzono Ogólnopolskie Porozumienie Związków Zawodowych. Przewodniczącym został Alfred Miodowicz. Powstało na mocy ustawy o związkach zawodowych z 1982 roku, tej samej, która delegalizowała Niezależny Samorządny Związek Zawodowy "Solidarność”. Do 1990 OPZZ było podporządkowane Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Po przemianach ustrojowych i likwidacji PZPR związek zawodowy współtworzył w latach 1991-1997 koalicję wyborczą z SLD.

1985 - Zmarł László Bíró, węgierski wynalazca i dziennikarz. Razem ze swoim bratem, chemikiem, skonstruował nowy rodzaj przyboru do pisania - długopis w dzisiejszej formie. Wynalazek opatentowali w 1938 roku, a w 1943 roku założyli w Argentynie fabrykę produkującą długopisy. Urodził się 29 września 1899 roku.

1986 - Premiera filmu "Kronika wypadków miłosnych" w reżyserii Andrzeja Wajdy. Miejscem akcji jest Wilno i jego okolice, zaś czas to przeddzień wybuchu II wojny światowej. Film opowiada w poetycki i nostalgiczny sposób historię wchodzenia w dorosłość grupy młodych ludzi. Główne role zagrali: Paulina Młynarska, Piotr Wawrzyńczak i Magdalena Wójcik. Film powstał na podstawie książki Tadeusza Konwickiego, pod tym samym tytułem.

1987 - Zmarł Karol Bunsch, pisarz historyczny, tłumacz literatury niemieckiej i angielskiej. Jego głównym osiągnięciem literackim był wielotomowy cykl powieściowy z czasów piastowskich znany, jako "Powieści piastowskie", cieszący się popularnością już od wydania pierwszej książki. Opublikował ponadto trylogię o Aleksandrze Wielkim i powieści rozgrywające się w czasach Jagiellonów. Urodził się 22 lutego 1898 roku.

1989 - Powołano do życia organizację Konfederacja Pracodawców Polskich, która od 2011 roku nosi nazwę Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej. Skupia 19 5 tysięcy przedsiębiorstw zatrudniających pięć milionów pracowników. 85 procent członków organizacji to prywatne przedsiębiorstwa.

1989 - W Moskwie premier Tadeusz Mazowiecki spotkał się z sekretarzem generalnym KC KPZR Michaiłem Gorbaczowem. Polski premier zapewniał przywódcę Związku Sowieckiego, że chciałby utrzymać dobre stosunki na linii Warszawa-Moskwa i zamierza przestrzegać zobowiązań w ramach Układu Warszawskiego.

1989 - Kierownictwo Komunistycznej Partii Czechosłowacji z sekretarzem generalnym Milošem Jakešem na czele zostało odsunięte od władzy. Nowym sekretarzem generalnym wybrano Karela Urbánka. Jeszcze trzy dni wcześniej w wystąpieniu telewizyjnym Jakeš wykluczył możliwość dialogu z opozycją i potępił protesty w ramach "aksamitnej rewolucji".

1991 - Zmarł Freddie Mercury, brytyjski muzyk, piosenkarz rockowy i autor tekstów, wokalista brytyjskiej grupy Queen. Wielokrotnie wyróżniany tytułem jednego z najlepszych wokalistów w historii muzyki popularnej, autor przebojów, takich jak między innymi: "Bohemian Rhapsody”, "We Are the Champions”, czy "Killer Queen”. 25 listopada 2019 roku w warszawskim Ujazdowie otwarto Aleję Freddiego Mercury’ego. Urodził się 5 września 1946 roku.

1994 - Podczas koncertu grupy Golden Life w hali Stoczni Gdańskiej wybuchł pożar, w wyniku którego zginęło siedem osób, a ponad 300 odniosło obrażenia. Przyczyną pożaru było podpalenie, sprawcy do dziś nie ustalono. Na dwa lata więzienia w zawieszeniu został skazany ówczesny kierownik hali stoczniowej. Trzy inne osoby zostały uniewinnione.

1994 - Rada Ministrów wydała rozporządzenie o utworzeniu Magurskiego Parku Narodowego. Leży na granicy województw: małopolskiego i podkarpackiego w samym sercu Beskidu Niskiego. Swoim zasięgiem obejmuje górne dorzecze Wisłoki oraz pasmo Magury Wątkowskiej. Tereny Magurskiego Parku Narodowego pełnią kluczową rolę ekologiczną, stanowiąc pomost pomiędzy innymi chronionymi obszarami polskich Karpat Zachodnich i Karpat Wschodnich.

1995 - Zmarł Wojciech Wiesiołłowski, tancerz, choreograf, pedagog, solista baletu Opery w Warszawie, solista Baletu XX Wieku Maurice Bejarta w Brukseli, pod koniec lat 70. - nauczyciel tancerzy między innymi w Królewskim Balecie Flandrii. W 1979 roku zakończył karierę solisty i rozpoczął pracę pedagogiczną. Urodził się 11 października 1939 roku.

1995 - Zmarła Bohdana Majda, aktorka teatralna i filmowa. Współtwórczyni oraz wieloletnia aktorka Teatru Nowego w Łodzi. Przez wiele lat występowała również w Teatrze Narodowym w Warszawie. Zagrała w filmach: "Krzyż walecznych”, "Dom wariatów”, "Kronika wypadków miłosnych”, "Kobieta samotna” oraz "Pogranicze w ogniu”. Urodziła się 3 maja 1924 roku.

1996 - Na Białorusi przeprowadzono sfałszowane referendum umacniające władzę Alaksandra Łukaszenki. W głosowaniu zadano obywatelom siedem pytań. Celem referendum była głęboka transformacja systemu politycznego Białorusi, sprowadzająca się do jego zdominowania przez prezydenta, zalegalizowanie przedłużenia kadencji Alaksandra Łukaszenki, rozszerzenie jego uprawnień oraz przywrócenie na Białorusi symboliki z czasów ZSRR.

1998 - Zmarł John Chadwick, brytyjski lingwista i filolog klasyczny. Wraz z Michaelem Ventrisem odczytał w 1952 roku mykeńskie pismo linearne B. Urodził się 21 maja 1920 roku. 25 rocznica

1999 - Zmarła Alicja Karłowska-Kamzowa, historyk sztuki i mediewistka, wicedyrektor Instytutu Historii Sztuki. W pracy naukowej zajmowała się badaniami średniowiecznej sztuki polskiej, szczególnie malarstwa ściennego i malarstwa miniaturowego, włoską ikonografią kręgu franciszkańskiego, średniowiecznymi freskami serbskimi. Autorka ponad 300 publikacji naukowych. Pierwsza w historii kobieta sprawująca funkcję prezesa Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Urodziła się 6 kwietnia 1935 roku.

2002 - Zmarł John Rawls, amerykański filozof, twórca koncepcji sprawiedliwego państwa i roli jednostki w tym państwie, autor "Teorii sprawiedliwości". Sformułował dwie zasady sprawiedliwości. Urodził się 21 lutego 1921 roku.

2005 - Zmarła Barbara Szlachetka, lekkoatletka, rekordzistka kraju we wszystkich biegach wielogodzinnych. Była dwukrotnie wpisana do księgi rekordów Guinnessa - za pokonanie 52 maratonów w roku i 100 w czasie roku, 11 miesięcy i dziewięciu dni. Urodziła się 17 maja 1956 roku.

2005 - Zmarł Alfred Gauda, muzealnik i etnograf, który swoją pracę badawczą i popularyzatorską skoncentrował na sztuce ludowej Lubelszczyzny i kulturze wsi, grafik, twórca i kolekcjoner ekslibrisów. Przez 30 lat wykonał około 360 ekslibrisów w technikach linorytu, drzeworytu, cynkotypii i technikach własnych. Urodził się 7 grudnia 1940 roku.

2007 - Zmarł Jerzy Ofierski, aktor, pisarz i dziennikarz, w czasie okupacji w partyzanckich oddziałach NSZ i Batalionach Chłopskich. Twórca słynnej postaci sołtysa Kierdziołka z Chlapkowic z "Podwieczorku przy mikrofonie", zaczynającego swoje monologi od sformułowania „Cie choroba!”. Blisko 60 lat działał na polskiej estradzie, w teatrach rewiowych, radiu i telewizji. Związany z Teatrem Satyryków w Poznaniu, później z teatrami stołecznymi - Komedia, Buffo i Syrena. Urodził się 11 stycznia 1926 roku.

2008 - Zmarł Jerzy Goliński aktor, reżyser i pedagog. Był wykładowcą krakowskiej PWST, dwukrotnie zajmował stanowisko dziekana Wydziału Reżyserii Dramatu. Był związany z Krakowem, między innymi pracował w Teatrze im. Juliusza Słowackiego, był jego dyrektorem naczelnym i artystycznym w latach 1990-1992. Urodził się 19 listopada 1928 roku. 15 rocznica

2009 - Zmarł Toni Keczer, piosenkarz, muzyk, wokalista zespołu Czerwono-Czarni. Współpracował z: Katarzyną Gaertner, Ryszardem Poznakowskim, Piotrem Figlem. Popularność przyniosły mu piosenki: "Siedemnaście milionów”, "Ten pierwszy dzień” i "Zielony kraj”. Urodził się 3 lutego 1935 roku.

2011 - Zmarł Andrzej Mandalian, poeta, scenarzysta filmowy, tłumacz literatury rosyjskiej i ormiańskiej, redaktor tygodnika "Nowa Kultura”. W okresie stalinowskim jeden z czołowych poetów socrealizmu. Jego utwory, jak "Pieśń o walce klasowej”, należały do stałego repertuaru oficjalnych akademii. W latach 70. związany z opozycją demokratyczną. W 1976 roku podpisał protest przeciwko zmianom w konstytucji. Urodził się 6 grudnia 1926 roku w Szanghaju.

2017 - Zmarł Kazimierz Gawęda, aktor filmowy i teatralny. Był aktorem Teatru Żydowskiego w Warszawie. Zagrał między innymi w filmach "Dobosz" i "Komedianci". Urodził się 21 lutego 1934 roku.

2019 - 12-letnia Wiktoria Gabor, śpiewając piosenkę "Superhero", wygrała 17. Konkurs Piosenki Eurowizji dla Dzieci, który odbył się w Arenie Gliwice.

2020 - Zmarł Andrzej Maria Marczewski, reżyser teatralny, dramaturg, scenarzysta, producent, dyrektor teatrów Warszawie, Wałbrzychu, Płocku, Koszalinie, i Bydgoszczy. W 1985 wyjechał na rok do Jugosławii, gdzie reżyserował w teatrach w Belgradzie, Splicie, Dubrowniku, Mostarze i Sarajewie. Urodził się 15 lutego 1947 roku.

2020 - Zmarła Maria Zuchowicz, wybitna prawniczka i działaczka ruchu olimpijskiego, sędzia łyżwiarstwa figurowego i komentatorka telewizyjna. Jej specjalizacjami zawodowymi były prawo cywilne, rodzinne, gospodarcze i sportowe. Odznaczona Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski za "wybitne zasługi w działalności na rzecz przestrzegania prawa sportowego, za osiągnięcia dla polskiego ruchu olimpijskiego". Urodziła się 2 lutego 1930 roku.

2022 - Zmarł Marcin Kudełka, aktor i lektor. Występował głównie w dubbingu i reklamach. Jako aktor telewizyjny wystąpił między innymi w serialu "Dom", w roli Gienka Popiołka. Artysta także śpiewał i grał w zespole Varsovia Manta. Urodził się 5 października 1963 roku. 1. rocznica

Zobacz także

2023-12-28, godz. 10:37 Kartka z kalendarza 28 grudnia - Dzień Niewinnych Dzieci Betlejemskich (inna nazwa: Świętych Młodzianków Męczenników) - święto chrześcijańskie ustanowione na pamiątkę… » więcej 2023-12-27, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 27 grudnia - Święto Świętego Jana, Apostoła i Ewangelisty. » więcej 2023-12-26, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 26 grudnia - drugi dzień świąt Bożego Narodzenia » więcej 2023-12-25, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 25 grudnia 352 - Pierwsze obchody święta Bożego Narodzenia w Cesarstwie Rzymskim. » więcej 2023-12-24, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 24 grudnia Wigilia świąt Bożego Narodzenia » więcej 2023-12-23, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 23 grudnia - Egipt obchodzi święto narodowe - Dzień Zwycięstwa. 23 grudnia - Światowy Dzień Snowboardu, obchodzony z inicjatywy Światowej Federacji Snowboardu… » więcej 2023-12-22, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 22 grudnia 1216 - W Rzymie papież Honoriusz III wydał bullę zatwierdzającą zakon dominikanów. Katolicki zakon męski został założony przez świętego… » więcej 2023-12-21, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 21 grudnia - Dzień Pamięci o Poległych i Zmarłych w Misjach i Operacjach Wojskowych poza Granicami Państwa, ustanowiony w 2015 roku. » więcej 2023-12-20, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 20 grudnia - Międzynarodowy Dzień Ludzkiej Solidarności, ustanowiony przez ONZ. 20 grudnia - Dzień Ryby, obchodzony w Polsce. » więcej 2023-12-19, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 19 grudnia - 1741 - Zmarł Vitus Bering, duński żeglarz i odkrywca, w służbie rosyjskiej. Na polecenie cara Piotra I odbył wiele odkrywczych wypraw na Syberię… » więcej
1112131415
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »