Radio Opole » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza » Kartka z kalendarza
2023-11-19, 11:30 Autor: IAR/B.Falkowska/dok.

Kartka z kalendarza

19 listopada - Międzynarodowy Dzień Zapobiegania Przemocy wobec Dzieci.

19 listopada - Światowy Dzień Pamięci o Ofiarach Wypadków Drogowych.

19 listopada - Międzynarodowy Dzień Mężczyzn.

19 listopada - Światowy Dzień Filozofii.

19 listopada - Święto narodowe Monako.
1190 - Został założony zakon krzyżacki, jeden z trzech największych, obok joannitów i templariuszy, chrześcijańskich zakonów rycerskich, które powstały na fali krucjat w XI i XII wieku. Sprowadzony w 1228 na Mazowsze przez Konrada Mazowieckiego, by zapewnić obronę posiadłości piastowskich przed Prusami, dokonał ich podboju i chrystianizacji, opanował militarnie obszary późniejszych Prus Wschodnich oraz dzisiejszej Łotwy i Estonii tworząc z tych ziem własne państwo. Zakon podbił także niektóre tereny Polski i Litwy.

1257 - Biskup Tomasz I konsekrował kościół Świętej Elżbiety Węgierskiej we Wrocławiu. Na początku XIV wieku na miejscu kościoła została zbudowana obecna trójnawowa bazylika ufundowana przez księcia Bolesława III Rozrzutnego. Gotycki kościół z wieżą o wysokości ponad 91 metrów przy północno-zachodnim narożniku wrocławskiego rynku jest jednym z dwóch dawnych kościołów parafialnych w mieście.

1335 - Na zjeździe w Wyszehradzie na Węgrzech królowie Czech - Jan Luksemburski i Polski - Kazimierz III Wielki ratyfikowali układ z Trenczyna. W wyniku zawartego układu Jan Luksemburski zrezygnował z używania tytułu króla Polski. Uzyskał też obietnice wypłacenia 20 tysięcy kop groszy praskich. Kazimierz III Wielki zrzekł się praw do Śląska.

1539 - Urodziła się Elżbieta Ostrogska, znana jako Halszka Ostrogska lub Halszka z Ostroga. Była córką Beaty Kościeleckiej i księcia Ilii (Eliasza) Ostrogskiego, uważanego za najbogatszego możnowładcę w Rzeczypospolitej. Halszka, jako dziedziczka ogromnej fortuny padła ofiarą intryg matrymonialnych i politycznych, w które były zamieszane najbogatsze rody magnackie i rodzina królewska XVI-wiecznej Polski. Po śmierci bohaterka wielu dzieł literackich i legend ludowych, do dzisiaj też obecna w kulturze popularnej, jako duch Czarnej Halszki z zamku w Szamotułach. Zmarła w grudniu 1582 roku, dokładna data zgonu nie jest znana.

1557 - Zmarła królowa Bona, żona Zygmunta Starego, córka księcia Mediolanu i Izabeli Aragońskiej. Mecenas polskiej młodzieży, której studia wspierała. Dzięki niej na polskie stoły trafiło wiele nieznanych wcześniej warzyw, w tym tak zwana "włoszczyzna". Urodziła się 2 lutego 1494 roku.

1569 - Urodził się Piotr Zbylitowski herbu Strzemię, poeta i satyryk, dworzanin na dworach magnackich, sędzia ziemski krakowski w latach 1645-1649. Pisał satyryczne dialogi, w których krytykował szlachtę i zawierał bogate obserwacje obyczajowe. Jego najbardziej znanym dziełem jest "Rozmowa szlachcica polskiego z cudzoziemcem". Zmarł 13 października 1649 roku.

1600 - Urodził się Karol I Stuart, król Anglii i Szkocji w latach 1625-1649, syn Jakuba I Stuarta, króla Anglii i Szkocji oraz Anny, córki króla Danii Fryderyka II. Karol był jedynym brytyjskim władcą, który został obalony przez poddanych i ścięty, 30 stycznia 1649 roku.

1619 - Poświęcono odbudowaną po zniszczeniach w czasie reformacji kaplicę w Świętej Lipce. To jedno z najbardziej znanych w Polsce sanktuariów maryjnych. Początki kultu Matki Boskiej w Świętej Lipce sięgają XIV wieku. Świętolipska bazylika pod wezwaniem Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny wraz z obejściem krużgankowym i klasztorem jest jednym z najważniejszych zabytków baroku w północnej Polsce.

1711 - Urodził się Michaił Łomonosow, rosyjski przyrodnik, filozof, poeta. Niezależnie od Lavoisiera, s formułował prawo zachowania masy w reakcjach chemicznych. Skonstruował refraktometr i fotometr. Był reformatorem języka literackiego, autorem "Rosijskaja grammatika". Zmarł 15 kwietnia 1765 roku.

1714 - Zmarł Aleksander Benedykt Sobieski, syn króla Polski Jana III Sobieskiego i królowej Marysieńki. W dzieciństwie starannie wykształcony, władał kilkoma językami. W 1710 roku osiadł na stałe w Rzymie. Należał do rzymskiej akademii Arcadia, zgromadzenia pisarzy, artystów i uczonych. Pisał poezje, zrealizował w swoim teatrze kilka spektakli operowych we współpracy z kompozytorem Domenico Scarlattim i scenografem Filippo Juvarra. Urodził się 9 września 1677 roku.

1765 - Król Stanisław August Poniatowski otworzył w Warszawie pierwszą scenę publiczną, od 1807 roku nazywaną Teatrem Narodowym. W nieistniejącym dziś budynku Operalni przy ulicy Królewskiej, odbyła się premiera "Natrętów" Józefa Bielawskiego, komedii opartej na pomyśle zaczerpniętym z Moliere’a. Powołanie narodowej sceny było jednym z elementów projektowanej przez króla reformy edukacji, obyczaju i życia kulturalnego upadającej Rzeczypospolitej.

1770 - Urodził się Bertel Thorvaldsen, duński rzeźbiarz, jeden z głównych przedstawicieli klasycyzmu, autor między innymi pomników Mikołaja Kopernika i Józefa Poniatowskiego w Warszawie. Zmarł 24 marca 1844 roku.

1794 - USA i Wielka Brytania zawarły tak zwany traktat "Jaya", znany także jako "Traktat Londyński". Traktat regulował część spornych spraw, jakie pozostały po zakończeniu rewolucji amerykańskiej. Powołano też dwie komisje mające ustalić granicę pomiędzy Kanadą a USA.

1810 - Zmarł Jean-Georges Noverre, francuski tancerz i choreograf, solista scen Europy, reformator sztuki tańca, twórca europejskiego teatru baletowego, autor choreografii baletów "Śmierć Herkulesa”, "Psyche”, "Orfeusz i Eurydyka”. W uznaniu zasług Noverre’a dzień jego chrztu - 29 kwietnia - został ustanowiony przez UNESCO Międzynarodowym Dniem Tańca. Urodził się w 1927 roku.

1816 - Car Aleksander I otworzył Królewski Uniwersytet Warszawski, zwany początkowo Szkołą Główną. Tworzyło go pięć wydziałów: prawa i administracji, lekarski, filozoficzny, teologiczny, sztuk pięknych. Pomyślny rozwój uczelni przerwało powstanie listopadowe, kiedy to w ramach represji uczelnię zamknięto.

1819 - Otwarto Muzeum Prado w Madrycie. Jedno z największych muzeów na świecie zostało utworzone przez króla Hiszpanii Ferdynanda VII, by pokazać, że sztuka hiszpańska jest równie dobra, jak sztuka innych krajów Europy. W Muzeum Prado znajduje się około 7600 obrazów, tysiąca rzeźb, 4800 miedziorytów, 8200 rycin oraz niezliczona liczba rzeźb, elementów sztuki dekoracyjnej i dokumentów historycznych.

1828 - Zmarł Franciszek Schubert, austriacki kompozytor, prekursor romantyzmu w muzyce. Katalog jego dzieł obejmuje 900 pozycji, są to symfonie, utwory fortepianowe, muzyka kameralna, muzyka kościelna, a przede wszystkim pieśni, między innymi „Król olch”, „Piękna młynarka”, „Podróż zimowa”. Urodził się 31 stycznia 1797 roku. 195 rocznica

1824 - Około 10 tysięcy osób zginęło w powodzi, jaka nawiedziła Petersburg w wyniku sztormu na Bałtyku. Fale morskie doprowadziły do cofnięcia się wód rzeki Newy i podniesienia się ich poziomu o ponad cztery metry powyżej normy. Powódź zniszczyła kilkaset domów w Petersburgu.

1831 - Rozpadła się tak zwana Wielka Kolumbia, która powstała z inicjatywy Simóna Bolívara. Od 1819 roku w skład państwa wchodziły terytoria dzisiejszej Kolumbii i Wenezueli, do których dołączyły w 1821 Panama i w 1822 Ekwador. Bolívar był prezydentem republiki, a poszczególnymi krajami zarządzali wiceprezydenci. Po śmierci Bolivara kraj rozpadł się na poszczególne kraje federacji.

1833 - Urodził się Andrzej Grabowski, malarz, profesor krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych. Malował obrazy rodzajowe i historyczne, portrety arystokracji i współczesnych mu ludzi. Jego prace znajdują się w muzeach we Lwowie, Krakowie i Rapperswilu. Zmarł 2 września 1886 roku. 190 rocznica

1834 - Urodził się Georg Hermann Quincke, niemiecki fizyk. Opracował metodę mierzenia długości fal głosowych metodą interferencji za pomocą aparatu znanego współcześnie, jako rura Quinckego. Zmarł 13 stycznia 1924 roku.

1842 - Urodził się Adam Boniecki, historyk, heraldyk, jeden z pierwszych członków Polskiego Towarzystwa Heraldycznego. W 1899 roku rozpoczął wydawanie wielotomowego dzieła "Herbarz polski", przy współpracy z Arturem Reiskim. Do 1909 opracował trzynaście tomów. Zmarł 24 czerwca 1909 roku.

1849 - Urodził się Kazimierz Waliszewski, pisarz i publicysta. Zdobył uznanie, jako autor publikacji poświęconych historii Rosji, a książka o Katarzynie II została wyróżniona nagrodą Akademii Francuskiej i doczekała się licznych wydań. Zmarł w 1935 roku w Paryżu.

1850 - Francuski archeolog Auguste Mariette odnalazł w Egipcie rzeźbę "Siedzący skryba", pochodzącą z około 2620-2500 roku przed naszą erą. Nie zachował się do dziś oryginalny zapis badacza z informacjami o odkryciu, jedynie pośmiertnie opublikowano dokument dotyczący jego prac. Stąd też nie wiadomo, w którym dokładnie miejscu odnaleziono "Siedzącego skrybę". Nieznana jest też tożsamość wyrzeźbionej postaci. Rzeźba trafiła do Luwru i tam jest przechowywana.

1851 - Urodził się Wacław Nałkowski, geograf, pedagog, publicysta i działacz społeczny. Twórca teorii nieokreśloności terytorium Polski. Jako entuzjasta geografii, Nałkowski podkreślał konieczność powstania Polskiego Towarzystwa Geograficznego. Ojciec Zofii Nałkowskiej. Zmarł 29 stycznia 1911 roku.

1863 - Prezydent USA Abraham Lincoln wygłosił tak zwaną przemowę gettysburgską, w której określił sens wojny secesyjnej jako walki o przetrwanie państwa opartego na wolności i równości wszystkich obywateli. Nacisk położył głównie na zgodność tych celów z podstawowymi założeniami Deklaracji Niepodległości z 1776 roku. Wystąpienie to uważane jest za wzór amerykańskiej retoryki politycznej, czyli zwięzłej i zawierającej ważne treści. 160 rocznica

1866 - Rosyjski sąd w Irkucku skazał na karę śmierci siedmiu polskich zesłańców, przywódców powstania zabajkalskiego. Zbrojne wystąpienie miało doprowadzić do oswobodzenia Polaków zesłanych w okolice Irkucka i ich ucieczkę do Chin. Po powstaniu styczniowym za Ural, do kopalń i na osiedlenie, zesłano ponad 20 tysięcy powstańców. Spośród 683 Polaków postawionych przed sądem wojennym 255 uniewinniono, a 418 skazano. 197 powstańców miało przebywać na zesłaniu aż do śmierci.

1875 - Urodził się Michaił Kalinin, działacz komunistyczny, od 1898 roku w Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, w 1919 roku został przewodniczącym Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego. Od 1926 roku członek Biura Politycznego KC WKP(b), przewodniczący Prezydium Rady Najwyższej ZSRS w latach 1938-1946, współodpowiedzialny za czystki lat 30. XX wieku i zbrodnię katyńską. Zmarł 3 czerwca 1946 roku.

1879 - Zmarł Ryszard Wincenty Berwiński, poeta tworzący w okresie romantyzmu, związany z Wielkopolską, członek Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego we Wrocławiu, uczestnik Wiosny Ludów. Autor między innymi pieśni "Bogunka na Gople" oraz poematu "Don Juan Poznański". Urodził się 28 lutego 1819 roku.

1879 - Urodził się Józef Unszlicht, działacz komunistyczny, jeden z przywódców Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, członek Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, współorganizator Armii Czerwonej. W 1920 roku w Tymczasowym Komitecie Rewolucyjnym Polski. W latach 1921-1923 zastępca przewodniczącego WCzK, w latach 1925-1930 zastępca komisarza ludowego spraw wojskowych ZSRS. Rozstrzelany 29 lipca 1938 roku w okresie Wielkiego Terroru.

1883 - Urodził się Hjalmar Bergman, szwedzki pisarz, uznawany za odnowiciela powieści mieszczańskiej w literaturze szwedzkiej. Autor powieści „Maria”, „Jesu moder”, „Clownen Jac”. Zmarł 1 stycznia 1931 roku. 140 rocznica

1885 - Urodził się Kazimierz Sosnkowski, generał, działacz niepodległościowy, po śmierci Władysława Sikorskiego - Naczelny Wódz Wojska Polskiego. Został zdymisjonowany w 1944 roku na żądanie brytyjskiego premiera Winstona Churchilla za krytykę aliantów. Generał był miłośnikiem piłki nożnej. W latach 1928-1939 Kazimierz Sosnkowski pełnił funkcję prezesa Klubu Sportowego Polonia Warszawa, którego był zagorzałym kibicem. Zmarł 11 października 1969 roku.

1894 - Urodził się Wacław Stachiewicz, oficer Legionów Polskich, generał Wojska Polskiego, od 1935 roku szef Sztabu Głównego WP. Podczas kampanii polskiej 1939 roku szef Sztabu Naczelnego Wodza. Zmarł 12 listopada 1973 roku.

1899 - Zmarł Aleksander Brodowski, inżynier kolejowy, pracujący w Brazylii. W latach 80. XIX wieku pracował nad budową nowych odcinków kolei Mogiana, w tym górskiego odcinka przechodzącego przez Serra de Caldas. Na jego cześć nazwane zostało miasto Brodowski, położone niedaleko Ribeirao Preto w stanie Sao Paulo, które rozwinęło się właśnie dzięki linii kolejowej. Urodził się 7 stycznia 1855 roku.

1901 - Hotel Bristol w Warszawie przyjął pierwszego gościa. Była nim Emillia Finot z Paryża. Pięciogwiazdkowy hotel położony przy Krakowskim Przedmieściu nazwę zawdzięcza jednemu z pierwszych współwłaścicieli Ignacemu Paderewskiemu.

1904 - Zmarł Wojciech Eljasz-Radzikowski, malarz. Malował prawie wyłącznie obrazy o tematyce religijnej, zamówienia otrzymywał głównie z krakowskich kościołów. Wykonał między innymi: "Stygmaty świętego Franciszka" w kościele świętego Kazimierza Królewicza oraz "Jedenastu Błogosławionych Męczenników Zakonu Augustianów" w kościele świętej Katarzyny. Urodził się w 1814 roku.

1906 - W Wiedniu rozpoczął się IX Zjazd PPS, w czasie którego doszło do rozłamu na PPS-Lewicę i PPS-Frakcję Rewolucyjną.

1909 - Urodziła się Wanda Modlibowska, pilot eskadry sztabowej we wrześniu 1939 roku, pierwsza emisariuszka Rządu RP w 1940 roku, wysłana do okupowanej Polski, żołnierz AK, uczestniczka Powstania Warszawskiego. Była pionierką lotnictwa sportowego i szybownictwa. W 1937 roku ustanowiła światowy rekord kobiecy długotrwałości lotu szybowcowego z wynikiem 24 godziny 14 sekund. Zmarła 11 lipca 2001 roku.

1911 - Piłkarska drużyna Polonii Warszawa rozegrała swój pierwszy oficjalny mecz, przegrywając z Koroną Warszawa 3:4.

1919 - Rada Miejska Białegostoku podjęła uchwałę o nadaniu Józefowi Piłsudskiemu honorowego obywatelstwa miasta. Uroczystość wręczenia tytułu odbyła się 21 sierpnia 1921 roku.

1920 - Urodził się Janusz Kłosiński, aktor, występował między innymi w łódzkim Teatrze Nowym i Teatrze Narodowym w Warszawie. Zagrał w filmach "Ogniomistrz Kaleń", "Niespotykanie spokojny człowiek", "Wesołych Świąt", "Koty to dranie", a także w serialu "Czterdziestolatek". Od listopada 1961 roku kreował postać Józefa Jabłońskiego w powieści radiowej "W Jezioranach” emitowanej w Programie 1 Polskiego Radia. Zmarł 8 listopada 2017 roku.

1922 - Zmarł Heinrich Obersteiner, austriacki neurlog i neuroanatom. Napisał szereg prac na tema układu nerwowego , w tym opisał przebieg stanu epilepsyjnego - długotrwałego napadu padaczkowego, utrzymującegoo się co najmniej 30 minut. D jeg nazwiska wywdzi się nazwa granicy międzuy śrdkwym a obwodoowym układem nerwwym - linia Obersteinera- Redlicha (od nazwiska neuroanatoma Emila Redlicha) Urodził się 13 listopada 1847 roku.

1923 - Urodziła się Maria Woyczyńska, nauczycielka i psycholog, twórczyni systemu preorientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego w Łodzi. Zajmowała się pedagogiką specjalną nakierowaną na pomc dzieciom z dysfunkcjami intelektualnymi, a także poradnictwem zawodowym. Pracowała także jako psycholog. Była autorką wielu badań i publikacji z zakresu doboru kierunku kształłcenia do możliwości uczniów. Uroodziła się 2 sierpnia 1978 roku. 100 rocznica

1925 - Urodził się Zygmunt Bauman, filozof, socjolog kultury, pisarz eseista. Współtwórca koncepcji postmodernizmu i autor pojęcia "płynnej nowoczesności". Pisał między innymi o lękach związanych z sytuacją ekonomiczną, zanikiem trwałych relacji międzyludzkich i więzi społecznych oraz z poczuciem zagrożenia płynącym z przekazów medialnych. Zygmunt Bauman żył na emigracji od wydarzeń marcowych 1968 roku. Wcześniej należał do PZPR, podpisał też deklarację współpracy ze służbami bezpieczeństwa państwa. W 2007 roku w wywiadzie dla "The Guardian" Bauman uznał swoją odpowiedzialność za kolaborację z władzą komunistyczną w okresie stalinizmu, przyznając, że było to błędem. Zmarł 9 stycznia 2017 roku.

1933 - W Drugiej Republice Hiszpańskiej odbyły się pierwsze w pełni demokratyczne wybory, w których po raz pierwszy udział mogły wziąć również kobiety. Zwyciężyła konserwatywna Hiszpańska Konfederacja Prawicy Autonomicznej. 90 rocznica

1936 - Premiera filmu "Ada, to nie wypada" w reżyserii Konrada Toma. Z tej komedii pomyłek pochodzi znany szlagier 20-lecia międzywojennego "Ada to nie wypada" z muzyką Zygmunta Wiehlera i słowami Jerzego Jurandota. Główne role zagrali: Antoni Fertner, Loda Niemirzanka i Kazimierz Junosza-Stępowski.

1939 - Kilkunastu polskich literatów podpisało w okupowanym Lwowie oświadczenie popierające włączenie kresów do ZSRR. Wśród sygnatariuszy byli między innymi Adam Ważyk, Władysław Broniewski, Tadeusz Boy-Żeleński, Jerzy Borejsza, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak i Andrzej Wat. Niebawem dołączyli do nich Wanda Wasilewska, Jerzy Putrament, Julian Stryjkowski, Adolf Rudnicki, Julian Przyboś i Jan Kott. Oświadczenie zatytułowane "Pisarze polscy witają zjednoczenie Ukrainy” opublikowano w 48. numerze wydawanej we Lwowie pod egidą sowieckich władz polskojęzycznej gazety "Czerwony Sztandar”.

1939 - Urodził się Warren "Pete” Moore, amerykański piosenkarz. W 1955 roku założył zespól "Five Chimes and the Matadors", przekształcony później w "The Miracles", z którym był związany do jego rozpadu w 1978 roku. Był też autorem przebojów "The Miracles", w tym "The Tracks of My Tears", "Ooo Baby Baby", "My Girl Has Gone" oraz "Love Machine". Zmarł 19 listopada 2017 roku.

1942 - W Drohobyczu koło Lwowa został zastrzelony przez niemieckie gestapo Bruno Schulz, polski pisarz żydowskiego pochodzenia, grafik, malarz, rysownik i krytyk literacki. Jego główne dzieła to powieści "Sklepy cynamonowe" i "Sanatorium pod klepsydrą". Urodził się 12 lipca 1892 roku.

1942 - Rozpoczął się kontratak wojsk radzieckich pod Stalingradem. W wyniku operacji "Uran” ponad ćwierć miliona żołnierzy Państw Osi, głównie Niemców, zostało odciętych od źródeł zaopatrzenia w momencie rozpoczęcia się srogiej zimy. 2 lutego 1943 roku resztki 6. Armii liczącej wówczas około 90 tysięcy żołnierzy poddały się wojskom radzieckim. Rozpoczęta 23 sierpnia 1942 roku bitwa pod Stalingradem była jednym z największych starć II wojny światowej. Straty Państw Osi, czyli Niemiec, Włoch, Rumunii, Węgier i Chorwacji wyniosły 750 tysięcy zabitych, zaginionych lub rannych. Straty radzieckie to ponad 478 tysięcy zabitych lub zaginionych oraz ponad 650 tysięcy rannych.

1943 - Podczas likwidacji Obozu Janowskiego, niemieckiego obozu koncentracyjnego we Lwowie Niemcy zamordowali kilka tysięcy Żydów. Kilkudziesięciu więźniom udało się uciec i przetrwać po "aryjskiej stronie”. W lwowskim obozie, utworzonym jesienią 1941 roku, Niemcy zamordowali w sumie ponad 150 tysięcy Żydów, Polaków i Ukraińców. 80 rocznica

1946 - W Soczi rozpoczęło się spotkanie przywódców PPR i PPS ze Stalinem. Uczestniczyli w nim Władysław Gomułka, Jakub Berman, Roman Zambrowski oraz Józef Cyrankiewicz, Edward Osóbka-Morawski i Stanisław Szwalbe.

1948 - Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie wydał wyroki w pokazowym procesie działaczy Polskiej Partii Socjalistycznej - Wolność, Równość, Niepodległość, opozycyjnie nastawionych do ówczesnych władz państwowo-partyjnych. Sąd uznał ich winnych "podjęcia przygotowań do obalenia przemocą nowego ustroju powojennego Państwa Polskiego oraz działań zmierzających do usunięcia aktualnej władzy". Kazimierz Pużak i Tadeusz Szturm de Sztrem zostali skazani na 10 lat więzienia, Józef Dzięgielewski i Wiktor Krawczyk na dziewięć lat, a Ludwik Cohn i Feliks Misiorowski na pięć lat. Na mocy amnestii Cohnowi i Misiorowskiemu kary darowano, a pozostałym kary skrócono o połowę. Kazimierz Pużak zmarł w więzieniu w Rawiczu 30 kwietnia 1950 roku, a Józef Dzięgielewski 7 grudnia 1952 roku, niedługo po wyjściu na wolność. 75 roocznica

1949 - Zmarł James Sidney Ensor, belgijski malarz, grafik, pisarz i kompozytor. Uważany jest za prekursora ekspresjonizmu. Jest autorem między innymi obrazów: "Wjazd Chrystusa do Brukseli", "Intryga", "Maski i śmierć". Urodził się 13 kwietnia 1860 roku.

1954 - Urodziła się Krystyna Giżowska, piosenkarka. Do jej najpopularniejszych piosenek należą: "Złote obrączki", "Przeżyłam z tobą tyle lat" oraz "Nie było ciebie tyle lat". 1959 - Urodziła się Elżbieta Kruk, polityk, posłanka na Sejm IV, V, VI, VII i VIII kadencji, w latach 2006-2007 przewodnicząca Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, członkini Rady Mediów Narodowych. W wyborach europejskich w 2019 roku Elżbieta Kruk uzyskała mandat deputowanej do Europarlamentu IX kadencji.

1959 - Zmarł Edward Chace Tolman, amerykański psycholog, profesor uniwersytetu kalifornijskiego, przedstawiciel neobehawioryzmu. Stworzył teorię, według której celowe zachowanie jednostki determinują tak zwane zmienne niezależne, na przykład dziedziczność, stan fizjologiczny, uprzednie ćwiczenia i zmienne interwencyjne, na przykład zdolności. Urodził się 14 kwietnia 1886 roku.

1961 - Urodziła się Meg Ryan, amerykańska aktorka, znana z ról w komediach romantycznych. Grała między innymi w filmach: "Bezsenność w Seatlle", "Masz wiadomość", "Dowód życia", "Kiedy Harry poznał Sally", "Miasto aniołów". Stworzyła też kreacje dramatyczne - w "Kiedy mężczyzna kocha kobietę", gdzie grała alkoholiczkę oraz w "Szalonej odwadze". Asteroida 8353 została nazwana jej imieniem - "Megryan".

1962 - Urodziła się Jodie Foster, amerykańska aktorka, reżyserka i producentka filmowa, pierwszą dużą rolę zagrała w wieku czternastu lat w filmie „Taksówkarz” i otrzymała za nią nominację do Oscara, wystąpiła w filmach: „Alicja już tu nie mieszka”, Kontakt”, „Plan doskonały”, „Anna i król”, „Rzeź”, dwukrotnie uhonorowana Oscarami - w 1989 roku za rolę w filmie „Oskarżeni” i w 1992 roku za rolę w obrazie „Milczenie owiec”.

1965 - W 200. rocznicę powstania Teatru Narodowego oficjalnie otwarto odbudowany ze zniszczeń wojennych Teatr Wielki w Warszawie. Podczas uroczystego otwarcia gmachu wystawiono "Straszny Dwór” Stanisława Moniuszki. Zespół architektów zaprojektował od nowa wnętrza teatru. Powstała jedna z największych scen operowych na świecie o całkowitej powierzchni 1150 metrów kwadratowych i wysokości 35 metrów. Widownię w kształcie podkowy dla 1905 widzów zbudowano w miejscu, w którym wcześniej znajdowała się scena.

1965 - Urodził się Krzysztof Banasik, były muzyk i kompozytor zespołu Kult, oraz były muzyk zespołu Armia, występujący pod pseudonimem "Banan". Gra na waltorni i gitarze, instrumentach klawiszowych, harmonii, w niektórych piosenkach także śpiewał.

1969 - W swym oficjalnym 909. meczu piłkarskim słynny brazylijski zawodnik Pele strzelił tysięczną bramkę. W meczu między Santosem i Vasco da Gama na Maracanie w Rio de Janeiro wykorzystał rzut karny, a gola zadedykował biednym dzieciom z Brazylii. W swojej karierze Pele strzelił łącznie 1281 goli. W 1999 roku Międzynarodowy Komitet Olimpijski ogłosił go najlepszym sportowcem XX wieku.

1969 - Na Księżycu wylądował moduł księżycowy statku Apollo 12 z astronautami: Charlesem Conradem i Alanem Beanem na pokładzie. Był to drugi lot kosmiczny, podczas którego dwóch astronautów wylądowało na powierzchni Księżyca. Conrad był trzecim człowiekiem, który postawił stopę na Srebrnym Globie. Amerykańscy astronauci pozostali na Księżycu przez ponad 31 godzin.

1970 - Zmarł w Neapolu ksiądz Dolindo Ruotolo, włoski mistyk i stygmatyk, a także tercjarz franciszkański i kaznodzieja, autor modlitwy "Jezu, Ty się tym zajmij". Był bardzo ceniony przez świętego ojca Pio, który często odsyłał do niego penitentów. W 1997 roku rozpoczął się proces beatyfikacyjny ojca Dolindo. Przysługuje mu tytuł Sługi Bożego.

1974 - Trzej terroryści z Demokratycznego Frontu Wyzwolenia Palestyny przekroczyli w przebraniu robotników granicę jordańsko-izraelską, wtargnęli do jednego z budynków mieszkalnych w Bet Sze’an i zamordowali cztery osoby oraz zranili 20. Izraelscy żołnierze zastrzelili napastników.

1975 - Premiera filmu "Lot nad kukułczym gniazdem" w reżyserii Miloša Formana. Obraz zdobył Oscary w pięciu najważniejszych kategoriach: dla najlepszego filmu, dla najlepszego aktora pierwszoplanowego - Jack Nicholson, najlepszej aktorki pierwszoplanowej - Louise Fletcher, za reżyserię oraz dla najlepszego scenariusza adaptowanego. Film, który powstał na podstawie książki Kena Keseya pod tym samym tytułem, był nominowany jeszcze w czterech innych kategoriach.

1977 - Zmarł Władysław Hańcza, aktor teatralny i filmowy, przed wojną występował w teatrach Torunia, Łodzi i Poznania, po wojnie - głównie w teatrach Krakowa i Warszawy. Zagrał między innymi Borynę w filmowej adaptacji "Chłopów" Reymonta oraz Kargula w komedii "Sami swoi". Urodził się 18 maja 1905 roku.

1977 - 131 osób zginęło, a 33 zostały rannych w Funchal na portugalskiej Maderze w katastrofie Boeinga 727-100 linii lotniczych TAP Air Portugal. Samolot lecący z Brukseli do Funchal z międzylądowaniem w Lizbonie, rozbił się przy lądowaniu w trudnych warunkach atmosferycznych na lotnisku Madeira Airport.

1980 - Rozpoczęto wydobycie w Kopalni Węgla Brunatnego "Bełchatów”. Odkrycie węgla brunatnego w regionie bełchatowskim nastąpiło w grudniu 1960 roku. 17 stycznia 1975 roku zostało utworzone Przedsiębiorstwo Państwowe Kopalnia Węgla Brunatnego 'Bełchatów” w budowie. 6 czerwca 1977 roku rozpoczęto prace budowlane. Projektowaną zdolność wydobywczą 38,5 miliona ton węgla brunatnego rocznie, kopalnia osiągnęła w 1988 roku. 12 września 1999 roku wydobyto 500-milionową tonę węgla z Pola "Bełchatów”.

1984 - Około 600 osób zginęło, a ponad siedem tysięcy zostało rannych w wyniku serii eksplozji w terminalu skroplonego gazu propan butan w meksykańskim mieście San Juan Ixhuatepec. Do wybuchu doszło na skutek pęknięcia rury z gazem w magazynie przedsiębiorstwa Petroleos Mexicanos. Fala uderzeniowa zniszczyła setki domów w promieniu siedmiu kilometrów od miejsca wybuchu.

1985 - W Stanach Zjednoczonych utworzono Fundację "Solidarność".

1987 - Ewa Łętowska została pierwszym Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Została powołana na to stanowisko przez Sejm. Zajmowała je od 1 stycznia 1988 do 13 lutego 1992.

1989 - W trzecim dniu "aksamitnej rewolucji" w Czechosłowacji odbyła się kolejna manifestacja w Pradze. Powstał studencki komitet koordynacyjny, a w nocy z 19 na 20 listopada Forum Obywatelskie, na którego czele stanął Václav Havel.

1990 - Zmarł Tadeusz Natanson, teoretyk muzyki, kompozytor i pedagog - wykładowca Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej we Wrocławiu, profesor Uniwersytetu Śląskiego; twórca utworów na orkiestrę, koncertów fortepianowych, opery i baletu; autor książki „Wstęp do nauki o muzykoterapii”.

1990 - Instytut Fizyki Jądrowej w Krakowie otrzymał, jako pierwszy w Polsce, numer IP - 192.86.14.0, który został mu nadany przez Departament Obrony Stanów Zjednoczonych. Następnego dnia z Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN został wysłany pierwszy e-mail do Polski i odebrano go w krakowskim instytucie na komputerze microVax II.

1990 - W Paryżu państwa należące do NATO oraz Układu Warszawskiego podpisały Traktat o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych w Europie.

1995 - Druga tura wyborów prezydenckich, które wygrał Aleksander Kwaśniewski zdobywając 51,72 procent głosów i pokonując Lecha Wałęsę. Frekwencja wyniosła 68,23 procent.

1998 - Zmarł Alan Jay Pakula, amerykański reżyser, producent filmowy i scenarzysta, twórca między innymi filmów: "Klute”, "Syndykat zbrodni”, "Wszyscy ludzie prezydenta”, "Wybór Zofii”, "Raport Pelikana”, "Zdrada”, "Zabić drozda”, "Uznany za niewinnego”. Urodził się 7 kwietnia 1928 roku w Nowym Jorku, w rodzinie polsko-żydowskiej. 25 rocznica

1999 - W Szwajcarii otwarto Tunel Vereina, najdłuższy na świecie tunel kolei wąskotorowej. Ma długość 19 kilometrów 58 metrów i jest najdłuższym tunelem na liniach Rhätische Bahn/Matterhorn Gotthard Bahn. Na linii jeżdżą co godzinę pociągi regionalne pomiędzy Scuol-Tarasp i Chur. Dodatkowo kursują pociągi przewożące samochody łącząc dwie doliny po obu stronach tunelu.

1999 - Premiera filmu "Dług" w reżyserii Krzysztofa Krauze. Film, oparty na autentycznych wydarzeniach, opowiada losy dwóch młodych warszawskich biznesmenów, zastraszanych i terroryzowanych przez gangstera, który żąda od nich spłaty nieistniejącego długu. Główne role zagrali: Robert Gonera, Jacek Borcuch i Andrzej Chyra.

2004 - Wichura osiągająca w porywach 230 kilometrów na godzinę zniszczyła ponad 12 tysięcy hektarów lasu po słowackiej stronie Tatr. Żywioł pozostawił po południowej stronie Tatr 50-kilometrowy pas wykorzenionych drzew, uszkodzone drogi, tory i domy. Zginęły dwie osoby. Straty oszacowano na 300 milionów euro.

2005 - Zmarł Zbigniew Florczak, eseista, prozaika, tłumacz i krytyk literacki. Publikował w prasie emigracyjnej i krajowej, między innymi w: "Orle Białym", londyńskich "Wiadomościach", "Po prostu", "Rzeczpospolitej". W latach 1968 -1989 współpracował z paryską "Kulturą". Urodził się 27 maja 1923 roku.

2005 - Zmarł Erik Balling, duński scenarzysta i reżyser filmowy. Najbardziej znany, jako twórca popularnej serii filmowej "Gang Olsena" - 14 komedii sensacyjnych, które ukazywały się w latach 1968-1981. Urodził się 29 listopada 1924 roku.

2007 - W Paryżu zmarła Wiera Gran, piosenkarka, aktorka kabaretowa i filmowa pochodzenia żydowskiego. Oskarżana o kolaborację z niemieckim okupantem. W czasie wojny występowała w warszawskim getcie w kawiarni "Sztuka". Urodziła się 20 kwietnia 1916 roku.

2007 - Zmarła Magda Szabó, węgierska pisarka, autorka tomików poezji „Owieczka” i „Powrót do ludzi”, oraz powieści: „Freski”, „Drzwi”, „Tajemnica Abigel”, „Staroświecka historia”, wiele jej utworów krytycy zaliczyli do tak zwanej powieści kobiecej. Urodziła się 5 października 1917 roku.

2010 - Zmarł Piotr Hertel, kompozytor muzyki filmowej i teatralnej. Jest autorem muzyki między innymi do filmów: "Nowy Jork, czwarta rano”, "Akcja pod Arsenałem”, "Miś Uszatek”, "Plastusiowy pamiętnik”. Współpracował z teatrami w Łodzi, Warszawie, Katowicach, Szczecinie, Zielonej Górze, Opolu, Płocku i w byłej Jugosławii. Współpracował z takimi reżyserami, jak Jerzy Antczak, Józef Gruda, Jerzy Afanasjew, Jerzy Grzegorzewski, czy Bogdan Hussakowski. Urodził się 19 maja 1936 roku.

2013 - Zmarła Marianna Popiełuszko, matka księdza Jerzego, kapelana Solidarności, zamordowanego w 1984 roku przez SB. Po śmierci syna brała udział w spotkaniach z działaczami Solidarności i pielgrzymkach na Jasną Górę. W 2006 prezydent Lech Kaczyński, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej, odznaczył ją Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski. Urodziła się 7 listopada 1920 roku. 10 rocznica

2013 - Zmarł Frederick Sanger, angielski biochemik. Jest jedyną osobą, która dwukrotnie otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Opracował pionierską metodę zastosowaną do ustalenia struktury białek, a zwłaszcza insuliny, za co w roku 1958 otrzymał pierwszą Nagrodę Nobla. Następnie zajął się kwasami nukleinowymi. W 1975 roku opracował enzymatyczną metodę sekwencjonowania DNA zwaną "metodą Sangera” lub "metodą dideoksy”. W 1980 za tę pracę przyznano mu nagrodę Nobla po raz drugi. Urodził się 13 sierpnia 1918 roku. 10 rocznica

2014 - Zmarł Mike Nichols, właściwie Michael Igor Peschowsky, amerykański reżyser i producent filmowy pochodzenia żydowsko-niemieckiego. Jest reżyserem między innymi filmów: "Kto się boi Virginii Woolf?", "Absolwent", "Silkwood", "Pracująca dziewczyna", "Żart", "Paragraf 22", "Wojna Charliego Wilsona". Jego filmy zdobyły w sumie siedem Oscarów. Jest jednym z 15 w historii laureatów nagród EGOT: Emmy, Grammy, Oscara i Tony. Urodził się 6 listopada 1931 roku.

2017 - Zmarł Jarosław Hasiński, dziennikarz radiowy i telewizyjny, były prezes TVP Poznań, a w latach 2009-2011 - prezes Polskiego Radia. Urodził się 6 września 1957 roku.

2017 - Zmarł Warren "Pete” Moore, amerykański piosenkarz. W 1955 roku założył zespól "Five Chimes and the Matadors", przekształcony później w "The Miracles", z którym był związany do jego rozpadu w 1978 roku. Był też autorem przebojów "The Miracles", w tym "The Tracks of My Tears", "Ooo Baby Baby", "My Girl Has Gone" oraz "Love Machine". Urodził się 19 listopada 1939 roku.

2018 - Zmarł Witold Sobociński, operator filmowy, profesor w PWSTiF w Łodzi. Współpracował między innymi z Andrzejem Wajdą i Romanem Polańskim. Jest autorem zdjęć między innymi do filmów: "Smuga cienia", "Ziemia obiecana", "Frantic", "Piraci", "Trzecia część nocy", "Sanatorium pod Klepsydrą", "Śmierć prezydenta", "Alicja". Urodził się 15 października 1929 roku. 5 rocznica

2018 - Zmarł Czesław Mostek, kapitan, żołnierz Armii Krajowej. W latach 1935-1939 służył w żandarmerii, a następnie w Korpusie Ochrony Pogranicza na Wileńszczyźnie. Uczestniczył w ceremonii pogrzebowej Józefa Piłsudskiego. Był w asyście, która wiozła serce Marszałka do Wilna. Podczas wojny obronnej 1939 uczestniczył w obronie Warszawy. Podczas Powstania Warszawskiego służył w drużynie biorącej udział w natarciu na obsadzony przez Niemców Fort Bema. Po wojnie został aresztowany za działalność w Armii Krajowej i osadzony w praskiej katowni UB. Urodził się 16 kwietnia 1915 roku. 5 rocznica

2019 - Zmarł Czesław Krupa, radiotelegrafista i strzelec pokładowy we wchodzącym w skład Polskich Sił Powietrznych w Wielkiej Brytanii 305. Dywizjonie Bombowym. W marcu 1942 roku, podczas lotu bojowego, jego maszyna Wellington II, została zestrzelona pod Lubeką przez niemiecką obronę przeciwlotniczą. Cała załoga trafia do Stalag Luft 3 w Żaganiu. Urodził się 24 czerwca 1921 roku.

2019 - Zmarł Franciszek Bachleda-Księdzularz, polityk, społecznik i samorządowiec, prezes Związku Podhalan, senator. W czasie stanu wojennego był internowany. Urodził się 2 stycznia 1947 roku.

2019 - Zmarł Jan Forowicz, dziennikarz i publicysta, sprawozdawca parlamentarny. W stanie wojennym komisja weryfikacyjna pozbawiła go prawa do wykonywania zawodu. Od 1982 roku był komentatorem "Rzeczpospolitej", a potem jej redaktorem. W latach 1992-1995 pracował, jako publicysta i sprawozdawca parlamentarny miesięcznika "Polska Zbrojna". Urodził się 23 marca 1939 roku.

2020 - Zmarł Stanisław Tekieli, dziennikarz i pisarz. Autor publikacji: "Historie z dziupli" (2004), "Burdubasta albo skapcaniały osioł, czyli łacina dla snobów" (2015), "Klątwa Rabina i inne warszawskie mity"(2020) oraz wiele innych. Publikował na łamach „brulionu” oraz „Lampy i Iskry Bożej”. Spisał także zeznania polskich świadków Zagłady Żydów (zebrane w latach 2001- 2003) dla United States Holocaust Memorial Museum w Waszyngtonie. Urodził się 18 września 1965 roku.

2022 - Zmarł Jerzy Olek, artysta plastyk, profesor sztuk plastycznych, nauczyciel akademicki - wykłądał w poznańskiej ASP, a także na Politechnice Wrocławskiej i Uniwersytecie Wrocławskim. Zajmowal się fotografią i sztuką multimedialną, tworzył rozbudowane instalacje wizualne, łącząc rózne techniki, wykorzystywał rysunek, grafikę i wydruki komputerowe oraz fotografię i odbicia lustrzane. Autor książek: "Moja droga do bezwymiaru", "Umożliwianie niemożliwemu", "7 od/za/słon iluzji" i innych. Urodził się 28 maca 1943 roku. 1 rocznica

Zobacz także

2023-12-28, godz. 10:37 Kartka z kalendarza 28 grudnia - Dzień Niewinnych Dzieci Betlejemskich (inna nazwa: Świętych Młodzianków Męczenników) - święto chrześcijańskie ustanowione na pamiątkę… » więcej 2023-12-27, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 27 grudnia - Święto Świętego Jana, Apostoła i Ewangelisty. » więcej 2023-12-26, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 26 grudnia - drugi dzień świąt Bożego Narodzenia » więcej 2023-12-25, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 25 grudnia 352 - Pierwsze obchody święta Bożego Narodzenia w Cesarstwie Rzymskim. » więcej 2023-12-24, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 24 grudnia Wigilia świąt Bożego Narodzenia » więcej 2023-12-23, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 23 grudnia - Egipt obchodzi święto narodowe - Dzień Zwycięstwa. 23 grudnia - Światowy Dzień Snowboardu, obchodzony z inicjatywy Światowej Federacji Snowboardu… » więcej 2023-12-22, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 22 grudnia 1216 - W Rzymie papież Honoriusz III wydał bullę zatwierdzającą zakon dominikanów. Katolicki zakon męski został założony przez świętego… » więcej 2023-12-21, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 21 grudnia - Dzień Pamięci o Poległych i Zmarłych w Misjach i Operacjach Wojskowych poza Granicami Państwa, ustanowiony w 2015 roku. » więcej 2023-12-20, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 20 grudnia - Międzynarodowy Dzień Ludzkiej Solidarności, ustanowiony przez ONZ. 20 grudnia - Dzień Ryby, obchodzony w Polsce. » więcej 2023-12-19, godz. 07:30 Kartka z kalendarza 19 grudnia - 1741 - Zmarł Vitus Bering, duński żeglarz i odkrywca, w służbie rosyjskiej. Na polecenie cara Piotra I odbył wiele odkrywczych wypraw na Syberię… » więcej
1112131415
Ta strona używa ciasteczek (cookies), dzięki którym nasz serwis może działać lepiej. Dowiedz się więcej »