„Pisarz legenda, który z winy wydawców poszedł w zapomnienie” – napisał w artykule pt. „Jerzy Pertek – piewca historii marynarki wojennej” („Morze”, 2017) Mariusz Borowiak, dziennikarz i pisarz marynista.

Całkiem niedawno jeszcze „zainteresowanie wojennymi przygodami marynarzy było ogromne, a w prawie każdym domu znajdowała się publikacja tego pisarza” - powiedział Annie Kruszyńskiej z PAP (2023) Adam Kupaj, aktor oraz popularyzator historii Polskiej Marynarki Wojennej i dorobku twórczego Jerzego Pertka.

„Żaden inny pisarz marynistyczny w naszym kraju nie zdobył tak ogromnej popularności i nie cieszył się szacunkiem tysięcy czytelników” – przypomniał Mariusz Borowiak. „Każda kolejna nowa jego książka, chociaż nie był historykiem z profesji, ale stał się nim z miłości do morza, była wydarzeniem wydawniczym” - podkreślił. „Były to czasy, gdy +Pertka+ kupowało się w księgarni spod lady lub można było nabyć za wielokrotność ceny woluminu w antykwariacie. Książki Pertka kupowali ludzie młodzi i starsi, zawodowi historycy oraz ci, którzy żyli +z morza i dla morza+” – wyjaśnił Mariusz Borowiak.

Jerzy Pertek urodził się 26 marca 1920 r. w Czersku k. Chojnic (Pomorskie); od 1922 r. mieszkał w Poznaniu. Ukończył Gimnazjum im. Adama Mickiewicza i podjął studia na Akademii Handlowej. Z powodu wady wzroku nie mógł zostać marynarzem, o czym marzył jako dziecko - swoją pasję realizował w pisaniu na „morskie” tematy - robił to konsekwentnie przez ponad 40 lat.

„To dzięki książkom tego pisarza ze stolicy Wielkopolski – nie będzie przesadą nazywać go +morskim Sienkiewiczem+ – setki, a może nawet tysiące młodych ludzi rozpoczęło służbę lub pracę na morzu” – napisał Borowiak.

W 2019 roku w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu - w 30-lecie śmierci pisarza - otwarto wystawę pt. „Jerzy Pertek – morski Sienkiewicz”.

W 1946 roku w Wydawnictwie Zachodnim Jerzy Pertek zadebiutował książką pt. „Wielkie dni małej floty”.

„+Wielkie dni małej floty+ to chyba najważniejsze dzieło w dorobku wybitnego polskiego pisarza marynisty Jerzego Pertka. Jest ona próbą ujęcia całokształtu działań Polskiej Marynarki Wojennej na Zachodzie podczas II wojny światowej" – powiedział Annie Kruszyńskiej Adam Kupaj. Podkreślił, że ta „książka jest biblią dla każdego pasjonata marynistyki”.

Publikacja przypomina działania Polskiej Marynarki Wojennej na Zachodzie podczas II wojny światowej.

„Gdy wybuchła II wojna światowa, Polska nie była morską potęgą. Nasza flota nie mogła powstrzymać hitlerowskiej agresji, ale wielokrotnie dowiodła swej wartości. Wyszkolenie i hart ducha marynarzy oraz odwaga dowódców zadziwiały sojuszników, a wrogów wprawiały w osłupienie” – przypomniano na stronie wydawnictwa Znak. „Polscy marynarze walczyli o wolność ojczyzny na morzach, oceanach i rzekach, a kiedy było trzeba - na lądzie jak zwykła piechota. Polskie okręty zwalczały wroga na niemal wszystkich frontach. Broniły Westerplatte i Helu przed niemiecką inwazją w 1939 roku. Walczyły w bitwie o Atlantyk. Wzięły udział w inwazji aliantów w Afryce, Włoszech i Francji. Patrolowały wyznaczone rejony, chroniły konwoje, tropiły niemieckie pancerniki, torpedowały wrogie okręty. Swoją służbę pełniły wiernie do końca, do kapitulacji III Rzeszy w 1945 roku” – dodano.

„Jerzy Pertek z kronikarską dokładnością przybliża czytelnikowi nastrój panujący w przededniu wojny. To bardzo sugestywny wstęp pozwalający nam odczuć napięcie, jakie towarzyszyło Polakom przed 1 września 1939 roku” – mówił PAP Adam Kupaj. „W jego książkach pojawiają się – dzięki wspomnieniom marynarzy – sceny z przeszłości, przypominające do złudzenia scenariusz filmowy. Z perspektywy aktora mogę powiedzieć, że jest to gotowy materiał na scenariusz filmowy” – ocenił. „Historie, które opisywał w swoich książkach, czerpał z pierwszej ręki od uczestników opisywanych wydarzeń” – opowiadał Kupaj Annie Kruszyńskiej.

Jerzy Pertek opublikował ok. 2 tys. artykułów w prasie i czasopismach, periodykach fachowych i historycznych, a także ponad 50 książek i broszur o łącznym nakładzie ponad 2,5 mln egzemplarzy. Był redaktorem Wydawnictw Ligi Morskiej w Sopocie, Wydawnictwa Morskiego i działu wydawniczego Towarzystwa Przyjaciół Nauki i Sztuki w Gdańsku i – niestety - członkiem Rady Krajowej Patriotycznego Ruchu Odrodzenia Narodowego (1983).

„Pracował niezwykle ciężko, z benedyktyńską cierpliwością. To recepta na sukces, ponieważ przyświecały mu wartości, które są jego gwarantem: pracowitość, ogromna wiedza, a nade wszystko pasja” – mówił PAP Adam Kupaj. „Pertek swą fascynacją Polską Marynarką Wojenną chciał zarazić jak najwięcej osób” - dodał.

Najważniejsze książki Jerzego Pertka to m.in. „Wielkie dni małej floty” (1946), „Druga mała flota” (1959) i „Pod obcymi banderami” (1963). Na podstawie jego powieści „Dzieje ORP Orzeł” (1961) powstał film pt. „Orzeł. Ostatni patrol” (2022) w reżyserii Jacka Bławuta, w którym Adam Kupaj zagrał technika bosmanmata Aleksandra Kameckiego.

„Na początku 1983 r. jako młody badacz dziejów polskiej MW w latach 1918-1945, nawiązałem kontakt listowy z największym autorytetem w tej dziedzinie” – przypomniał Mariusz Borowiak, wówczas założyciel i redaktor „Ilustrowanego Kwartalnika Morskiego. Morze, mity, legendy i rzeczywistość” – „Nie spodziewałem się, że nasza znajomość, która przetrwała do śmierci poznańskiego pisarza, będzie tak serdeczna i owocna” – dodał marynista.

„Po śmierci pisarza rodzina przekazała spuściznę Bibliotece Raczyńskich. Kolekcja zbierana przez Jerzego Pertka od wczesnej młodości liczy ok. 3800 książek i 870 woluminów specjalistycznych czasopism morskich. Najciekawszą część spuścizny stanowi korespondencja pisarza oraz kilka tysięcy fotografii, przedstawiających ludzi morza i okręty Polskiej Marynarki Wojennej w okresie II wojny światowej” – napisał Mariusz Słodownik (wodnapolska.pl, 2024).

Jerzy Pertek zmarł 8 lipca 1989 roku. Miał 69 lat. Jest pochowany na Cmentarzu Junikowskim w Poznaniu. (PAP)

Paweł Tomczyk

top/ dki/