"Sąd uznał, że w tej kwestii nadal istnieją poważne wątpliwości, które nie zostały rozstrzygnięte, grozi więc niejednolitość orzecznictwa, dlatego postanowił przedstawić zagadnienie składowi siedmiu sędziów SN" - uzasadnił taką decyzję sędzia Dariusz Pawłyszcze.

Kwestia ewentualnej wzajemności umowy kredytu hipotecznego to jedno z głównych zagadnień pojawiających się podczas rozstrzygania przez sądy spraw kredytów frankowych w sytuacji unieważnienia umowy kredytu z powodu klauzul abuzywnych.

Takie sądowe unieważnienie umowy pociąga bowiem za sobą problem rozliczenia się obu stron - po pierwsze zwrotu przez kredytodawcę rat kapitałowo-odsetkowych, a po drugie zwrotu przez kredytobiorcę wypłaconej przez bank kwoty kredytu w nominalnej wysokości. To jak rozliczenie będzie przebiegać zależy zaś m.in. od zakwalifikowania unieważnionej umowy i tego, czy uznaje się ją za wzajemną.

Zgodnie z Kodeksem cywilnym "umowa jest wzajemna, gdy obie strony zobowiązują się w taki sposób, że świadczenie jednej z nich ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej". Jednocześnie jednak, w przypadku np. unieważnienia takiej umowy, kiedy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, to każdej z nich "przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot".

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, który skierował swoje pytania do SN w grudniu 2021 r., "umowa kredytu bankowego, analizowana w kontekście współczesnych zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, powinna być zakwalifikowana jako umowa wzajemna". "Wydaje się, że w sytuacji, w której odsetki oprócz elementu waloryzacyjnego zawierają element zysku banku - niezależnie od innych opłat i prowizji - należałoby przyjąć, że oprocentowany kredyt ma charakter umowy wzajemnej" - zaznaczono wtedy w uzasadnieniu pytania tego sądu. Dodano, że sensem tej umowy nie jest bowiem wymiana kwoty pieniędzy na inną kwotę pieniędzy, lecz uzyskanie przez klienta "określonej usługi za zapłatą wynagrodzenia".

Jak zaznaczył w czwartek sędzia Pawłyszcze, liczne orzeczenia SN zapadłe w ostatnim czasie oparte są na tezie, że umowa kredytu jest umową wzajemną. "Biorąc pod uwagę ilościowo i ostatni okres, to wrażenie może być, że kwestia została już ustalona. (...) Ale do takiego wniosku można dojść biorąc pod uwagę bardzo wąski okres, gdzie być może przypadkiem złożyło się tak, że składy orzekające akurat opowiadały się za tezą o wzajemności umowy kredytu" - ocenił.

Sędzia przypomniał, że zgodnie z Kodeksem cywilnym świadczenia z umów wzajemnych co do zasady spełnia się jednocześnie. "Nie miałaby sensu umowa kredytu, jeśli tego samego dnia miałaby nastąpić wypłata kredytu i tego samego dnia miałby nastąpić jego zwrot" - wskazał sędzia Pawłyszcze.

Przed SN - na wyznaczenie terminu - czekają jeszcze dwa kolejne zagadnienia sformułowane w 2022 r. w kwestiach wzajemności umów kredytu przez Rzecznika Finansowego oraz krakowski sąd okręgowy. Sprawy te nie mają wyznaczonych terminów.

W początkach zeszłego roku SN postanowił, że te trzy zagadnienia, mimo zbliżonej tematyki, nie zostaną połączone do wspólnego rozpatrzenia i będą rozpatrywane osobno. Jak wskazywano, w pytaniach tych formalnie odwołano się do innych przepisów Kodeksu cywilnego - w pytaniu gdańskiego sądu do regulacji dotyczącej tzw. prawa zatrzymania, zaś w pytaniu krakowskiego sądu do definicji umowy wzajemnej. Oba pytania sądów także "zakładają przeciwne odpowiedzi". Natomiast pytanie Rzecznika Finansowego już wcześniej trafiło do składu siedmiu sędziów SN.

Rzecznik Finansowy ocenił w uzasadnieniu swojego pytania, że umowa kredytu jest dwustronnie zobowiązująca, ale nie wzajemna. Jak dodał "przedmiotem wzajemnych świadczeń w umowie wzajemnej nie mogą być świadczenia identyczne".

Również według uzasadnienia pytania krakowskiego sądu umowa kredytu indeksowanego nie może być wzajemną. Jego zdaniem "ryzyko walutowe skutkuje możliwością znacznego zaburzenia proporcjonalności świadczeń, do jakich strony są zobowiązane w dniu zawarcia umowy".

Oba sądy zadające pytania były jednak zgodne, że "z uwagi na autorytet SN", a także "mając na względzie masowość problemu i rozbieżność w orzecznictwie", zajęcie przez Sąd Najwyższy jednoznacznego stanowiska "pozwoli kształtować w sposób jednolity praktykę orzeczniczą sądów powszechnych w tzw. sprawach frankowych". "Odpowiedź SN na zadane pytanie wpłynie na możliwość dochodzenia roszczeń przez słabszych uczestników obrotu, konsumentów" - oceniał natomiast Rzecznik Finansowy.

Sprawy tych pytań nie miały dotychczas w SN wyznaczanych terminów m.in. w związku z oczekiwaniem na orzeczenia Trybunału Sprawiedliwości UE dotyczące kredytów frankowych. W połowie grudnia zeszłego roku przed TSUE zapadło na przykład orzeczenie odnoszące się do terminów przedawnień roszczeń klienta i banku. TSUE wskazał też wtedy, że regulacje unijne stoją na przeszkodzie powołaniu się przez bank na "prawo zatrzymania", jeśli spowodowałoby to utratę przez konsumenta prawa do odsetek za opóźnienie. (PAP)

autor: Marcin Jabłoński

mja/ lm/