W czwartek Senat przyjął ustawę zmieniającą ustawę o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Za zagłosowało 59 senatorów, przeciw było 28, nikt nie wstrzymał się od głosu.

W marcu do Sejmu wniesiono poselski projekt ustawy o uchyleniu ustawy z dnia 13 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Pod projektem podpisana jest grupa posłów: Polskiego Stronnictwa Ludowego - Trzeciej Drogi, Koalicji Obywatelskiej, Polski 2050 i niezrzeszonych.

Celem nowelizacji 13 lipca 2023 r. miało być m.in. zwiększenie bezpieczeństwa dziedzictwa kulturowego poprzez wyłączenie z amatorskich poszukiwań miejsc pozostających pod ochroną konserwatorską ale też zliberalizowanie przepisów regulujących prowadzenie poszukiwań ukrytych lub porzuconych zabytków przy użyciu urządzeń technicznych i elektronicznych. W praktyce chodzi głównie o osoby posługujące się detektorami metali, poszukujące znajdujących się pod ziemią (lub pod wodą) metalowych zabytków oraz broni pochodzącej z różnych epok historycznych.

Krytycy nowelizacji z lipca 2023 roku uważają, że w efekcie państwo straci jakąkolwiek kontrolę nad tego typu działalnością - nie byłoby już konieczne uzyskiwanie zezwolenia konserwatorskiego na prowadzenie poszukiwań, natomiast obowiązkowe stałoby się zainstalowanie specjalnej aplikacji, za której pośrednictwem każdorazowo musielibyśmy zgłosić wojewódzkiemu konserwatorowi zabytków fakt rozpoczęcia prowadzenia poszukiwań. Wymagana byłaby jedynie zgoda właściciela gruntu. Z amatorskich poszukiwań wyłączone byłyby jedynie miejsca pozostające pod ochroną konserwatorską, pochówków, kaźni i pomników historii. Natomiast w momencie znalezienia istotnego przedmiotu konieczne byłoby przesłanie jego zdjęcia.

Zdaniem przeciwników nowelizacji z lipca 2023 roku sytuacja ta stanowi realne zagrożenie dla dziedzictwa kulturowego, a liczne nieścisłości w treści przepisów, utrudniają ich zastosowanie w praktyce. "Amatorskie poszukiwania zabytków to zjawisko globalne, które może wspomagać i nierzadko wspomaga z powodzeniem badania naukowe. Aktywność ta musi jednak pozostawać pod ścisłą kontrolą urzędów konserwatorskich, w przeciwnym razie stanowić będzie realne zagrożenie dla zabytków" – dodano w uzasadnieniu nowelizacji nowelizacji. Podkreślono też, że "dziedzictwo archeologiczne ma nieodnawialny charakter. Jego niszczenie i rabowanie pozbawiają możliwości prowadzenia badań naukowych, uszczupla bezpowrotnie dziedzictwo narodowe. Przyjęte nowelizacją z 13 lipca 2023 r. zmiany ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w żaden sposób nie służą eliminacji sygnalizowanych przez autorów nowelizacji błędów i braków".

Ostatecznie nowelizacji z lipca 2023 roku nie uchylono, wprowadzono natomiast roczne vacatio legis, aby poprawić przepisy.

"Wobec tych wszystkich rzeczy, które zostały przedstawione, a jednocześnie woli do tego, aby wypracować kompromis pomiędzy środowiskiem naukowym, które jasno wskazywało na artykuł 5. Konstytucji, że państwo zobowiązane jest dbać o swoje dziedzictwo, a tutaj zachodzi jednak duża obawa, że niektóre z tych eksploracji mogłyby naruszać to dziedzictwo, dlatego jest potrzebny ten vacatio legis po to, aby właśnie wypracować ten kompromis. Jest determinacja, jest wola zarówno środowiska eksploratorów, jak i też naukowców, aby to w ciągu tego roku osiągnąć i miejmy nadzieję, że taki właśnie kompromis uda się wypracować, dlatego sejm prosi państwa również o to, żeby ten czas dać właśnie na to" - zaznaczył w wystąpieniu poseł Jarosław Rzepa, przedstawiciel wnioskodawców.(PAP)

Autorka: Zuzanna Piwek

zzp/ aszw/