Wystawa poświęcona dziejom 2. Korpusu Polskiego zbiega się z 80 rocznicą obecności jego żołnierzy w Palestynie oraz 75 rocznicą uzyskania niepodległości przez Izrael. Jak zauważył dyrektor Centrum Dziedzictwa im. Menachema Begina, Herzl Makov, wystawa jest przypomnieniem, że II wojna światowa była traumatycznym doświadczeniem dla obu narodów – polskiego i żydowskiego – które to doświadczenie wydawało się także przestrogą dla całego świata. „Jednak 70 lat później widzimy nową wojnę w Europie, której nikt się nie spodziewał” – podkreślił. Dodał, że „wciąż musimy uczyć się na nowo uczyć się z takich wystaw, kto był agresorem, kto ofiarą”.

Prezentując przygotowaną przez IPN wystawę dr Karol Nawrocki powiedział, że jej celem jest m.in. uzmysłowienie w Izraelu, czym była okupacja sowiecka i współpraca dwóch zbrodniczych totalitaryzmów. Przypomniał, że ich skutkami była Zbrodnia Katyńska, której ofiarami padli także obywatele polscy pochodzenia żydowskiego oraz zesłanie setek tysięcy Polaków i Żydów w głąb Związku Sowieckiego. Przypomniał, że po ewakuacji z „nieludzkiej ziemi” przed Żydami stanęło trudne pytanie - o który kraj mają walczyć i wielu z nich zdecydowało się na pozostanie w Palestynie, aby tu tworzyć kadry przyszłej armii Izraela. Dodał, że wśród nich był Menachem Begin. „Niech ta wystawa przypomina, że pomimo nieporozumień pomiędzy niektórymi członkami naszych społeczności, możemy zgodnie współpracować” – podkreślił.

„Marzenia o wolności były podstawą działań żołnierzy 2. Korpusu Polskiego” - powiedział wiceminister spraw zagranicznych Paweł Jabłoński. Dodał, że jest to wartość szczególnie ważna w kontekście inwazji rosyjskiej na Ukrainę, co sprawia, że Polska i Izrael powinny wspólnie działać w ich obronie. „Musimy także stale działać na rzecz zbliżenia obu narodów, poprzez edukację, mówienie o historii i kulturze” – powiedział.

Po ewakuacji ze Związku Sowieckiego w 1942 r. żołnierzy, oficerów i cywilów na terenie Palestyny, będącej terytorium mandatowym Wielkiej Brytanii, formował się słynny 2. Korpus Polski, który następnie podjął walkę z Niemcami na półwyspie Apenińskim, między innymi o Monte Cassino w maju 1944 r. W Palestynie w październiku 1943 r. jednostki korpusu wraz z brytyjskimi odbyły wielkie ćwiczenia, będące ostatnim sprawdzianem dla polskich żołnierzy przed ich wyruszeniem na front. W czasie pobytu w Palestynie około 3 tysięcy żołnierzy korpusu pochodzenia żydowskiego postanowiło pozostać w Mandacie Palestyny i dążyć do budowy niepodległego Izraela. Większość polskich oficerów i polityków zdecydowała się „przymknąć oczy” na dezercję z szeregów WP i nie zgłaszać tych przypadków władzom brytyjskim. W listopadzie 1943 r. rozpoczęto przegrupowanie korpusu do Egiptu.

Przed uroczystością w Centrum Begina przedstawiciele polskiej delegacji – prezes IPN dr Karol Nawrocki oraz wiceminister spraw zagranicznych Paweł Jabłoński – złożyli kwiaty na cmentarzu katolickim na Górze Synaj. Spoczywają tam Polacy zmarli w Palestynie w czasie pobytu 2. Korpusu Polskiego oraz w kolejnych dekadach. Pierwszym pochowanym tam żołnierzem był por. Władysław Podhajecki, żołnierz Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich. W kwaterze znajdują się mogiły 21 żołnierzy: 19 Polaków i 2 Czechów. Od 2006 r. stoi tu także pomnik upamiętniający wysiłek wojenny żołnierzy 2. Korpusu Polskiego. Modlitwę za zmarłych poprowadził polski franciszkanin o. Jerzy Kraj, kierujący Centrum Informacji Chrześcijańskiej w Jerozolimie. Na tym samym cmentarzu znajduje się grób niemieckiego przedsiębiorcy Oskara Schindlera, który z rąk Niemców uratował tysiące zatrudnionych przez niego robotników przymusowych.

Po zakończeniu uroczystości na Górze Synaj w rozmowie z PAP wiceminister Paweł Jabłoński powiedział, że jego wizyta w Izraelu ma na celu m.in. dopracowanie umowy dotyczącej wycieczek szkolnych przybywających do Polski z Izraela. „To absolutny przełom. To sprawa, którą udało się załatwić po długich latach. Od teraz te wycieczki będą odbywały się na zasadzie wzajemności – w Polsce bezpieczeństwo zapewnia Polska, a w Izraelu – Izrael” – powiedział. Dodał, że ważnym elementem zawartego porozumienia jest zagwarantowanie, że izraelskie wycieczki w Polsce będą zwiedzały nie tylko miejsca zagłady narodu żydowskiego dokonanej przez Niemców w latach 1939-1945, ale również te związane z kilkusetletnimi dziejami Żydów na ziemiach polskich. „Będą się także spotykać ze sobą młodzi z obu krajów, bo to droga do budowania trwałych relacji między narodami” – zauważył wiceminister spraw zagranicznych.

Wiceminister Jabłoński rozmawiał we wtorek w Knesecie z przewodniczącym Izraelsko-Polskiej Parlamentarnej Grupy Przyjaźni Amitem Halevim. Dyskusje zdominowały przede wszystkim tematy bezpieczeństwa, zwłaszcza agresja Rosji na Ukrainę i terroryzm na Bliskim Wschodzie wymierzony w Izrael. Politycy rozmawiali też o odpowiedzialności Niemiec za zbrodnie II wojny światowej. „To jedna ze spraw, która łączy oba narody” – powiedział.

Celem projektu „Szlaki nadziei. Odyseja wolności” jest ukazanie wysiłku Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów polskiej ludności cywilnej przemieszczającej się wówczas po świecie. Prezentowana na kilku kontynentach wystawa składa się z dwóch części: ogólnej opowiadającej odyseję Polaków podczas zmagań wojennych oraz lokalnej, poświęconej historii Polaków w danym kraju lub regionie. Do 2025 r. wystawa ma zostać zaprezentowana we wszystkich regionach świata w których w czasie II wojny światowej znaleźli się Polacy. W rozmowie z PAP prezes Karol Nawrocki zauważył, że fundamentem projektu „Szlaki nadziei. Odyseja wolności” było przekonanie o konieczności przypomnienia, jak wyjątkową formacją był 2. Korpus Polski „sformowany z więźniów łagrów Związku Sowieckiego”. „Zwieńczeniem będzie zaprezentowanie tej wystawy w wolnej Polsce, do której nie dane było dotrzeć żołnierzom generała Władysława Andersa” – powiedział prezes Nawrocki. Dodał, że przypadku wystawy w Centrum Begina niezwykle istotne było przypomnienie Izraelczykom, że „wielu Żydów walczyło o wolną Polskę, a wielu pozostało tu, aby budować wolny Izrael”. Podkreślił, że ta historia może łączyć oba narody, których „relacje często są bardzo trudne”, a tym samym być przeciwwagą dla tych którzy „kładą nacisk wyłącznie na pokazywanie marginalnych postaw antysemickich, które nie tworzą krajobrazu postaw Polaków”.

Wystawom organizowanym przez IPN towarzyszy szereg działań o charakterze naukowym i edukacyjnym, w tym m.in. wydawanie książek, materiałów edukacyjnych, organizacja koncertów, konkursów, spotkań i konferencji naukowych. Ważnymi elementami przedsięwzięcia są poszukiwania świadectw wojennej tułaczki Polaków: fotografii, dokumentów, relacji oraz odnowienie zapomnianych miejsc pamięci – tablic, pomników i cmentarzy rozsianych po całym świecie.

Projekt jest objęty Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Głównym partnerem projektu jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Henryk Kelner, honorowy przewodniczący Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Izraelskiej, który tuż po II wojnie światowej wyemigrował do Izraela i walczył w trzech wojnach o przetrwanie Izraela, po zwiedzeniu wystawy powiedział w rozmowie z PAP, że celem jego organizacji jest pokazywanie polskiej historii wśród obywateli Izraela. „Widzę, że goście tej wystawy są zachwyceni. Chcą wiedzy, którą przekazują dalej wnukom. Musimy dbać, aby pamięć nie poszła na marne” – powiedział. Dodał, że sam „jest związany z polską kulturą i historią, nie mniej, niż z izraelską”, ale dąży także do przekazywania wiedzy o Polsce kolejnym pokoleniom nieznających kraju swoich przodków. Jako przykład takich działań wymienił m.in. wizytę swojego syna na obchodach 80 rocznicy wybuchu powstania w getcie warszawskim. „Do dziś dziękuje mi, że zrozumiał, dlaczego bojownicy getta walczyli o honor” – powiedział.(PAP)

Z Jerozolimy Michał Szukała(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ aszw/