Otwarcie wystawy zbiega się z osiemdziesiątą rocznicą pobytu Armii Andersa w Ziemi Świętej.

Jak zauważył dr Rafał Leśkiewicz, pobyt Polaków w Palestynie był sygnałem nadziei dla przedstawicieli obu narodów – Polaków i Żydów. „Wielu Polaków pochodzenia żydowskiego, którzy wyszli ze Związku Sowieckiego pozostało w Palestynie i później walczyli o niepodległy Izrael. Dla Polaków był to zaś szlak, który nie zakończył się wolnością i powrotem do wolnej ojczyzny, która po II wojnie światowej stała się państwem komunistycznym” – podkreślił. Przypomniał, że wśród żołnierzy 2. Korpusu Polskiego był także Menachem Begin (1913-92), przywódca Bejtaru w Polsce, więzień sowieckich łagrów, żołnierz Armii Andersa, lider podziemnej organizacji militarnej Irgun, premier Izraela w latach 1977–83.

Zdaniem rzecznika IPN, wizytę można traktować jako przełomową dla polskiej polityki zagranicznej w tej części świata. Leśkiewicz przypomniał, że to pierwsza wizyta prezesa IPN w Izraelu od 2011 r. „Od dłuższego czasu czyniliśmy starania na rzecz zorganizowania tej wystawy, opowiadającej o losach cywilów i żołnierzy zesłanych w głąb ZSRS po 17 września 1939 r.” – mówił. „Prezes Karol Nawrocki chcąc kontynuować dialog w zakresie stosunków polsko-żydowskich w czasie II wojny światowej i po jej zakończeniu podczas wystawy opowie o naszej trudnej, ale wspólnej historii w XX wieku” – podkreślił.

We wtorek po południu polska delegacja zwiedziła okolice Starego Miasta, między innymi część Drogi Krzyżowej oraz Stary Dom Polski, prowadzony przez siostry Elżbietanki. To jedno z najstarszych w Jerozolimie miejsc nieprzerwanie pozostających w polskich rękach. W 1908 r. pochodzący z Galicji ks. Marcin Pinciurek kupił w Dzielnicy Chrześcijańskiej w Jerozolimie arabski dom mieszkalny z przeznaczeniem dla pielgrzymujących do Ziemi Świętej Polaków. Opiekował się nim do swojej śmierci w 1930 r. Wśród gości domu propagował hasło: „Wszystko dla ludu polskiego”. W czasie wojny i pierwszych latach powojennych był to jeden z ośrodków duszpasterskich dla Polaków w Palestynie. Gościem domu był m.in. gen. Michał Tokarzewski-Karaszewicz.

Delegacja IPN odwiedziła we wtorek także III Stację Drogi Krzyżowej zlokalizowaną na Via Dolorosa. Kaplica trzeciej stacji, została wyremontowana przez żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, dzięki staraniom księdza Stefana Pietruszki–Jabłonowskiego, kapelana Polskich Sił Zbrojnych, późniejszego pierwszego rektora Polskiej Misji w Ziemi Świętej. We wnętrzu kaplicy znajduje się rzeźba autorstwa Tadeusza Zielińskiego, przedstawiająca Jezusa i Maryję. Pod polskim zarządem kaplica znajdowała się do około 2000 r. Od tego czasu znajduje się we władaniu kościoła katolickiego obrządku ormiańskiego. Przed otwarciem wystawy na jednym z cmentarzy w Jerozolimie zostaną złożone kwiaty na grobach zmarłych w Palestynie cywilów oraz żołnierzy 2. Korpusu Polskiego.

Po ewakuacji ze Związku Sowieckiego żołnierzy, oficerów i cywilów na terenie Palestyny, będącej terytorium mandatowym Wielkiej Brytanii, formował się słynny 2. Korpus Polski, który następnie podjął walkę z Niemcami na półwyspie Apenińskim. W Palestynie w październiku 1943 r. jednostki korpusu wraz z brytyjskimi odbyły wielkie ćwiczenia, będące ostatnim sprawdzianem dla polskich żołnierzy przed ich wyruszeniem na front. W czasie pobytu w Palestynie około 3 tysięcy żołnierzy korpusu pochodzenia żydowskiego postanowiło pozostać w Mandacie Palestyny i dążyć do budowy niepodległego Izraela. Większość polskich oficerów i polityków zdecydowała się „przymknąć oczy” na dezercję z szeregów WP. W listopadzie 1943 r. rozpoczęto przegrupowanie korpusu do Egiptu.

Celem projektu „Szlaki Nadziei. Odyseja Wolności” jest ukazanie wysiłku Polskich Sił Zbrojnych podczas II wojny światowej oraz losów polskiej ludności cywilnej przemieszczającej się wówczas po świecie. Prezentowana na kilku kontynentach wystawa składa się z dwóch części: ogólnej opowiadającej odyseję Polaków podczas zmagań wojennych oraz lokalnej, poświęconej historii Polaków w danym kraju lub regionie. Wystawa w Jerozolimie została przygotowana w językach angielskim i hebrajskim.

Wystawom towarzyszy szereg działań o charakterze naukowym i edukacyjnym, w tym m.in. wydawanie książek, materiałów edukacyjnych, organizacja koncertów, konkursów, spotkań i konferencji naukowych. Ważnymi elementami przedsięwzięcia są poszukiwania świadectw wojennej tułaczki Polaków: fotografii, dokumentów, relacji oraz odnowienie zapomnianych miejsc pamięci – tablic, pomników i cmentarzy rozsianych po całym świecie.

Projekt jest objęty Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Głównym partnerem projektu jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych.

Z Jerozolimy Michał Szukała(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ pat/