Sprawę ma rozpoznać skład pięciorga sędziów TK, a rozprawie ma przewodniczyć prezes TK Julia Przyłębska. Sprawozdawcą sprawy będzie sędzia Krystyna Pawłowicz, zaś w skłądzie znaleźli się jeszcze sędziowie: Wojciech Sych, Michał Warciński i Rafał Wojciechowski.

Sprawa ma swoją historię przed TK sięgającą jeszcze 2017 r. Pięć i pół roku temu - w poprzedniej kadencji - grupa posłów PiS po raz pierwszy złożyła bowiem taki wniosek. Przedstawiciel tego ugrupowania, a obecnie także wiceszef MSZ, Arkadiusz Mularczyk mówił wtedy, że głównym celem wniosku jest "otwarcie drogi sądowej przed polskimi sądami dla polskich obywateli będących ofiarami zbrodni wojennych, zbrodni ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości", co umożliwiłoby im dochodzenie indywidualnych roszczeń odszkodowawczych m.in. od Niemiec za II wojnę światową.

Z uwagi jednak na zasadę dyskontynuacji prac nad wnioskami złożonymi przez grupę posłów lub senatorów, tamto postępowanie zostało umorzone. W grudniu 2020 r. posłowie PiS złożyli wniosek w tej sprawie ponownie.

"Powołując się na zwyczaj międzynarodowy dotyczący immunitetu sądowego państwa, sądy powszechne w Polsce odmawiają przyjęcia do rozpoznania spraw dotyczących dochodzenia od obcego państwa roszczeń z tytułu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, w szczególności dochodzenia odszkodowań w tym zakresie" - zaznaczono w uzasadnieniu wniosku.

Dodano w nim, że wypracowane w polskim orzecznictwie sądowym podejście do immunitetu sądowego państwa zamyka drogę dochodzenia roszczeń od obcego państwa z tytułu takich zbrodni, gdyż "zakłada, że nie ma jurysdykcji krajowej w sprawie, w której obce państwo i jego najwyższe organy zostały pozwane o odszkodowanie (...)". "To budzi wątpliwości co do zgodności określonych przepisów kodeksu postępowania cywilnego z konstytucją" - wskazano.

"Uważamy, że immunitet jurysdykcyjny nie może chronić państwa-agresora przed słusznymi roszczeniami ofiar. Chcemy przywrócić elementarną sprawiedliwość dla tych osób, które podczas II wojny światowej doznały niewyobrażalnych strat: życia, zdrowia, własności, a także ich spadkobierców" - mówił Mularczyk w grudniu 2020 r., gdy wniosek był ponownie składany.

W związku z tym posłowie zaskarżyli dwa przepisy z Kodeksu postępowania cywilnego w zakresie, w jakim wyłączają zobowiązania o odszkodowanie należne od obcego państwa z tytułu zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciwko ludzkości, ze względu na stwierdzenie przez sąd istnienia immunitetu państwa oraz dopuszczają "wywiedzenie immunitetu państwa dla ochrony obcych państw przed pozwaniem przed sąd polski" za czyny stanowiące takie zbrodnie.

W uzasadnieniu podkreślili, że "konstytucyjne prawo do sądu zakłada, że każdy ma prawo do rozpoznania sprawy przez sąd". "Jeżeli zatem dana osoba została poszkodowana czy pokrzywdzona czynem niedozwolonym państwa obcego wynikającym ze zbrodni wojennych, ludobójstwa czy zbrodni przeciw ludzkości, to musi istnieć sądowa droga umożliwiająca uzyskanie odszkodowania i zadośćuczynienia za szkody wynikające z tych czynów, a w razie, gdy osoba już nie żyje, możliwość dochodzenia odszkodowania musi być otwarta na drodze sądowej jej spadkobiercom" - napisali w uzasadnieniu wniosku.

"W takim przypadku nie można się powoływać na immunitet sądowy państwa, który nie wynika z ratyfikowanych przez Polskę umów międzynarodowych, a jest jedynie wywodzony z ogólnych zasad prawa międzynarodowego oraz zwyczaju międzynarodowego, który nie jest jednolity" - głosi to uzasadnienie.

Jak w nim podkreślono "w Polsce, z racji jej tragicznej historii, ciągle istnieje szereg grup społecznych, znajdujących się w sytuacji, kiedy zamknięcie im możliwości pozwania obcego państwa w kraju spowoduje brak jakiejkolwiek możliwości uzyskania odszkodowania za popełnione na ich osobach, jak i na osobach ich wstępnych, zbrodnie wojenne, zbrodnię przeciwko ludzkości lub ludobójstwa".

W przekazanych do TK stanowiskach Prokurator Generalny i Sejm wnieśli, aby jeden z dwóch zaskarżonych przepisów Kpc uznać za niekonstytucyjny "w zakresie, w jakim bezwarunkowo nakazuje odrzucenie pozwu lub wniosku albo umorzenie postępowania w sprawach dotyczących zbrodni wojennych, ludobójstwa i zbrodni przeciw ludzkości", zaś w pozostałej części sprawę umorzyć. Zgodnie z przepisem, który według tych organów jest niekonstytucyjny sąd ma bowiem brać pod rozwagę kwestię immunitetu z urzędu w każdym stanie sprawy, a w razie stwierdzenia istnienia takiego immunitetu sąd ma odrzucić pozew.

Według informacji na stronie TK rozprawę w sprawie tego wniosku wyznaczono na 10 maja o godz. 11. (PAP)

autor: Marcin Jabłoński

mja/ mok/