Elżbieta Witek w czwartek podczas otwarcia wystawy podkreśliła, że cała Europa mogłaby z Polski czerpać przykład. „Ponad 1050 lat państwowości polskiej, ponad 550 lat tradycji polskiego parlamentaryzmu i 450 lat, które mijają 28 stycznia od uchwalenia Konfederacji warszawskiej” – mówiła.

Marszałek wskazała, że Konfederacja warszawska była jednym z pierwszych aktów w Europie, który gwarantował tolerancję religijną w oparciu o przepisy uchwalone przez Sejm. „Konfederacja warszawska zapewniała trwały i wieczny pokój między chrześcijanami i dawała innowiercom równouprawnienie z katolikami, i opiekę ze strony państwa. Dzięki temu udało się państwu polskiemu uniknąć wojen religijnych, które trapiły Europę Zachodnią przez wiele lat” – zauważyła.

Witek dodała, że w ówczesnej Polsce schronienie znajdowali ludzie, którzy byli prześladowani w innych krajach ze względu na wyznanie. „Polska stała się azylem dla uciekających przed prześladowaniami. Dziś Polska też jest azylem, dla tych którzy uciekają przed wojną z Ukrainy” – zaznaczyła marszałek.

Jak dodała, przyjmując Konfederację warszawską, Polska znalazła się w gronie najbardziej tolerancyjnych państw. „Możemy być dumni z naszych dokonań, z tego, że przez wiele stuleci pokazywaliśmy innym, czym jest demokracja, tolerancja i szacunek dla drugiego człowieka” – mówiła Witek.

W centralnym punkcie ekspozycji znajduje się kopia konserwatorska Aktu konfederacji warszawskiej oraz obraz Jana Matejki „Potęga Rzeczypospolitej u zenitu. Złota wolność. Elekcja R.P. 1573”. Na wystawie można zobaczyć też starodruki ze zbiorów Biblioteki Sejmowej, w tym „Artykuły henrykowskie” wydane w latach 1637-1641, czy „Pacta conventa” wyd. w 1616 r. Prezentowane są też obrazy z epoki.

Akt konfederacji warszawskiej, zapewniającej szlachcie Rzeczpospolitej Obojga Narodów swobodę wyznania, został uchwalony przez Sejm 28 stycznia 1573 r. Stał się podstawą polityki wyznaniowej w ówczesnej Polsce i trafił do większości zarysów dziejów tolerancji.

Po śmierci ostatniego z Jagiellonów Zygmunta Augusta, w dniach 6-29 stycznia 1573 roku na stołecznym Zamku Królewskim miał miejsce sejm konwokacyjny, którego głównym celem było określenie terminu i miejsca elekcji nowego władcy. Przedmiotem obrad stał się także projekt dokumentu zapewniającego swobodę wyznania szlachty w Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Inicjatorami aktu mającego zapewnić "pokój religijny" w Polsce byli, jak sądzą historycy, przedstawiciele rodziny Zborowskich oraz posłowie ziemscy z Wielkopolski. Utworzona została 15-osobowa komisja pod przewodnictwem senatora i biskupa kujawskiego Stanisława Karnkowskiego. Jej posiedzenia miały miejsce od 22 do 27 stycznia. Projekt była też kilkakrotnie przeformułowany, by stać się podstawą kompromisowego aktu pomiędzy katolikami a protestantami.

Wobec aktu konfederacji protestowało wielu hierarchów kościelnych. Ostateczne potwierdzenie dokumentu miało miejsce w czasie Sejmu elekcyjnego odbywającego się pomiędzy 3 kwietnia a 15 maja we wsi Kamień koło Warszawy (obecnie dzielnica Pragi - Kamionek).

Zdaniem historyków, konfederacja była dziełem zbiorowym, świadczącym o dużej dojrzałości politycznej społeczeństwa szlacheckiego. Różnowiercom zapewniała dostęp do wszelkich godności, urzędów i nadań ziemskich, a władzom państwowym zabraniała ingerencji w sprawy sumień obywateli szlacheckiej Rzeczypospolitej.

Akt konfederacji warszawskiej został konstytucją sejmową po ratyfikowaniu jej wraz z artykułami henrykowskimi przez króla Stefana Batorego w 1576 r. Urzędowy tekst dokumentu z 1573 r. opublikowano w zbiorze konstytucji sejmowych w 1579 r. w Krakowie. O tego czasu każdy elekcyjny król Rzeczypospolitej potwierdzał konfederację warszawską przy koronacji. W ten sposób stała się podstawą polskiej polityki wyznaniowej, a Rzeczpospolita została azylem innowierców z wielu krajów europejskich.

Konfederacja warszawska znalazła się w większości szkiców historii tolerancji wydanych zarówno w Europie, jak i w USA. Dokument był wielokrotnie przedrukowywany i tłumaczony na inne języki. Trafił także na Listę Światową Programu UNESCO "Pamięć Świata".

Otwarta w czwartek wystawa został objęta honorowym patronatem marszałek Sejmu Elżbiety Witek.(PAP)

autor: Piotr Doczekalski

pdo/ par/