Nagrody Forum zostały wręczone na Zamku Królewskim w Warszawie. Otwierając galę Joanna Gepfert, zastępca dyrektora Instytutu De Republica, współorganizatora wydarzenia, przypomniała, że nagroda jest przyznawana niemal dokładnie w 250 rocznicę I rozbioru Polski, który zapoczątkował okres upadku Rzeczypospolitej. Wyjaśniła, że ta analogia jest szczególnie znacząca w kontekście polityki rosyjskiej, która, jak zauważyła, posługuje się podobnymi metodami, jak w czasach Katarzyny II. „Mamy do czynienia z tą samą butą agresora, tą samą przemocą i upokorzeniami, a ponadto tą samą propagandą o konieczności rozprawy z anarchią. Rosja wciąż uważa, że może narzucać swój ład innym narodom” – podkreśliła. Zdaniem wicedyrektor Gepfert odpowiedzią na politykę Kremla jest bliska współpraca państw Europy Środkowej.

Z gośćmi gali połączył się za pomocą łącza internetowego jeden z laureatów tegorocznej nagrody, szef ukraińskiej dyplomacji, Dmytro Kułeba. Połączenie zostało opóźnione o kilka minut z powodu alarmu przeciwlotniczego, który ogłoszono w stolicy Ukrainy. W krótkim wystąpieniu Kułeba podziękował Polakom i Litwinom, którzy pierwsi rozpoczęli udzielanie pomocy Ukrainie po rosyjskiej agresji z 24 lutego. „Dziękujemy tym, którzy w tych ciemnościach trzymają nas za rękę” – dodał. Podkreślił, że przyszłe zwycięstwo Ukrainy będzie również zwycięstwem dwóch pozostałych krajów Trójkąta Lubelskiego – Litwy i Polski. Dodał, że oba te kraje będą odgrywały kluczową rolę w powojennej odbudowę Ukrainy. W tym kontekście przypomniał słowa Jerzego Giedroycia, który stwierdził, że warunkiem bezpieczeństwa w Europie Środkowej jest niepodległość Ukrainy. Jednocześnie zaapelował o wprowadzenie sankcji uniemożliwiających obywatelom Rosji wjazd na teren Unii Europejskiej, powołanie trybunału osądzającego rosyjskie zbrodnie oraz o uznanie tego kraju za sponsora terroryzmu.

Dmytro Kułeba rozpoczynał służbę w dyplomacji Ukrainy jako pracownik stałego przedstawicielstwa Ukrainy przy OBWE. W latach 2016–2019. był stałym przedstawicielem swojego kraju przy Radzie Europy. Od 2019 r. pełnił urząd wicepremiera, a następnie ministra spraw zagranicznych. Jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych polityków ukraińskich. Po agresji rosyjskiej na Ukrainę odbył wiele podróży zagraniczny, których celem jest nakłonienie światowych przywódców do udzielenia pomocy militarnej walczącej Ukrainie.

Drugim wyróżnionym został Serhij Żadan - poeta, pisarz, muzyk i tłumacz, którego książki są od lat wydawane w Polsce. Żadan od rosyjskiej inwazji na Ukrainę pozostaje w Charkowie. Z tym miastem na wschodzie Ukrainy pisarz związany jest od swojego debiutu literackiego. W czasie wojny jest wolontariuszem. W mediach społecznościowych opisuje codzienność ostrzeliwanego miasta. W laudacji Anna Nasiłowska z Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk podkreśliła, że jego twórczość jest dowodem dojrzałości literatury ukraińskiej oraz wyrażania przez nią tożsamości narodowej Ukraińców i najnowszej historii. „Jest autorem, który nie oszukuje” – podkreśliła.

„Pisarze ukraińscy niosą światu prawdę. Ale dziś Ukraińcy nie dzielą się na pisarzy i nie-pisarzy, ale tych, którzy walczą i nie walczą o wolność” – powiedział wyróżniony. Mówiąc o zmianie, którą przyniosła rosyjska agresja powiedział, że po 24 lutego „śmierć znalazła się w naszych miastach”. „Dziś Ukraińcy walczą o wolność i godność Ukrainy i całej Europy. Armia jest szkieletem napełnionym miłością Ukraińców” – dodał Żadan.

Wśród wyróżnionych znalazła się także urodzona w 1942 r. Natalia Jakowenko – ukraińska historyk, profesor Akademii Kijowsko-Mohylańskiej w Kijowie. Jest autorką ponad 160 prac o dziejach Ukrainy. W Polsce wydano między innymi jej monografię „Druga strona lustra. Z historii wyobrażeń i idei na Ukrainie XVI-XVII wieku” oraz syntezę „Historia Ukrainy do 1795 roku”. Przedstawiając laureatkę dyrektor Studium Europy Wschodniej UW Jan Malicki powiedział, że stworzyła ona własną szkołę historiograficzną osadzającą historię kozaczyzny w dziejach Rzeczypospolitej. Porównując wysiłek obrońców Ukrainy do poświęcenia Polaków w sierpniu 1920 r. powiedział, że „gdzieś tam jest jakiś Radzymin i jeśli się utrzyma to na dwa pokolenia jesteśmy bezpieczni, jeśli nie, to mamy najeźdźców na naszych granicach lub w naszych granicach”. W liście do uczestników gali prof. Jakowenko wspominała ponad czterdzieści lat współpracy z historykami polskimi i litewskimi. Jako swoje najważniejsze zadanie określiła oczyszczenie języka wspólnej historii z sowieckiej mowy nienawiści wobec dziejów Rzeczypospolitej.

Czwarty z uhonorowanych, ojciec Serhij Dmitriew, jest kapelanem towarzyszącym żołnierzom walczącym na froncie donbaskim. Od 2022 r. ma stopień sierżanta Sił Zbrojnych Ukrainy. Należy do ukraińskiego kościoła prawosławnego. Do 2014 r. był kapłanem kościoła patriarchatu moskiewskiego. Ma polskie korzenie. Działa na rzecz najuboższych, ale uczestniczy także w forach Lubelskiej Czwórki, łączącej intelektualistów Polski, Białorusi, Litwy i Ukrainy. Zwracając się do zabranych przypomniał motto swojego pułku: „Za życiem będziemy tu stać do śmierci”. Dodał, że wyraża ono pragnienie życia i działania dla Ukrainy. „Będziemy dalej walczyć o wolność” – powiedział ksiądz Dmitriew.

Stowarzyszenie Forum Współpracy i Dialogu Polska-Litwa powstało w maju 2012 r. z myślą o rozwoju relacji polsko-litewskich. Jego członkami jest kilkadziesiąt osób o uznanym dorobku w dziedzinie nauki i kultury. Celem Forum jest m.in. realizacja projektów współpracy dotyczących życia publicznego, w tym w dziedzinie wzajemnego poznania historii i kultury obu państw i narodów. Partnerem Forum po stronie litewskiej jest bliźniacza organizacja – Forum Dialogu i Współpracy im. Jerzego Giedroycia (Jerzy Giedroyć Dialogo ir Bendradarbiavimo Forumas). Pierwszym prezesem Forum był prof. Henryk Samsonowicz, dziś funkcję tę pełni dr Juzwenko. Laureatami pierwszej edycji nagrody (2015) byli poeta Tomas Venclova i były prezydent Republiki Litewskiej Valdas Adamkus. Analogiczne nagrody dla Polaków przyznaje litewskie Forum im. Giedroycia. W 2019 r. uhonorowało ono pośmiertnie prezydenta Lecha Kaczyńskiego, ponadto w dziedzinie historii nagrodę otrzymał prof. Henryk Samsonowicz oraz w dziedzinie relacji gospodarczych - firma Orlen Lietuva.(PAP)

Autor: Michał Szukała

szuk/ aszw/