Odbyła się ona w ramach cyklu „Środy o Zdrowiu z Komisją Europejską”.

Jak podkreślił onkolog prof. Jacek Jassem z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, pierwotna i wtórna profilaktyka nowotworów ma ogromny potencjał, ale jest on niewykorzystany w Polsce. „Około dwóch trzecich nowotworów ma źródło w naszych zachowaniach, diecie i stylu życia. I ocenia się, że około 30 proc. nowotworów można by skutecznie zapobiegać, stosując pewne zasady, które są dosyć dobrze poznane” – podkreślił specjalista. Zasady te od lat są publikowane w tzw. Europejskim Kodeksie Walski z Rakiem.

„Pierwszym punktem jest zaprzestanie palenia, także palenia w obecności innych, ale także odpowiednia dieta, ruch, unikanie alkoholu, nadmiernego opalania, zachowanie ostrożności w odniesieniu do środowiskowych czynników rakotwórczych” – tłumaczył prof. Jassem. Dodał, że w ramach profilaktyki pierwotnej zalecane są również szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV), który jest uważany za główną przyczynę zachorowań na raka szyjki macicy oraz szczepienia przeciwko wirusowi zapalenia wątroby typu B (HBV), który przyczynia się do rozwoju raka wątrobowokomórkowego.

Zdaniem prof. Jassema w tym obszarze wciąż mamy wiele do nadrobienia. Na przykład Polacy palą znacznie więcej, niż wynosi średnia w Unii Europejskiej. „Tutaj jest duża rola edukacji społecznej, która w Polsce szwankuje” – ocenił specjalista.

W ramach profilaktyki wtórnej realizowane są w Polsce trzy programy populacyjnych badań przesiewowych – badania cytologiczne w kierunku wykrywania raka szyjki macicy, badania mammograficzne w kierunku wykrywania raka piersi oraz badania kolonoskopowe w kierunku wykrywania raka jelita grubego. Prof. Jassem zaznaczył jednak, że zgłaszalność na te badania jest w Polsce wciąż za niska, by przyniosły one efekt populacyjny, czyli wzrost wykrywania tych nowotworów na tak wczesnym etapie, że są one niemal w 100 proc. wyleczalne. Na przykład, aby osiągnąć efekt populacyjny w raku piersi, badaniami przesiewowymi musi być objętych co najmniej 70 proc. populacji kobiet. „Są kraje, gdzie jest to 90 proc, ale w Polsce odsetek ten wynosi 40-45 proc.” – wskazał onkolog. Dodał, że Polska jest jednym z nielicznych krajów w UE, gdzie umieralność na raka piersi wzrasta, podczas gdy w większości państw europejskich – maleje. „Jest to w dużym stopniu związane z tym, że te nowotwory wykrywane są zbyt późno” – powiedział. Przypomniał też, że średnia pięcioletnich przeżyć chorych na nowotwory jest o ok. 10 punktów procentowych niższa w Polsce, niż wynosi średnia UE.

Genetyk dr Jarosław Waligóra z Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności Komisji Europejskiej, kierującym zespołem ds. zdrowia w wieloletnich ramach finansowych ocenił, że szansą dla całej Unii Europejskiej, w tym dla Polski, na poprawę profilaktyki, diagnostyki i skuteczności leczenia nowotworów złośliwych, jest ogłoszony w lutym przez Komisję Europejską Europejski Plan Walki z Rakiem.

Plan jest niejako odpowiedzią na statystyki, zgodnie z którymi w 2020 roku chorobę nowotworową zdiagnozowano u 2,7 mln Europejczyków, a z jej powodu zmarło 1,3 mln mieszkańców Europy.

„Wiemy o tym, że jeżeli nie będziemy działać, to do 2035 r. liczba osób, które zachorują na nowotwory, wzrośnie najprawdopodobniej o ok. 24 proc.” – podkreślił dr Waligóra.

Jak wyjaśnił, Plan jest częścią większej inicjatywy - Europejskiej Unii Zdrowotnej. Opiera się na czterech kluczowych obszarach działania, takich jak: profilaktyka, wczesne wykrywanie (diagnostyka), leczenie oraz jakość życia pacjentów onkologicznych i osób, które zostały z nowotworu wyleczone.

Budżet na Europejski Plan Walki z Rakiem jest duży i wynosi ok. 4 mld. 4 mld euro. „Ten budżet pochodzi z bardzo wielu różnych programów finansowych UE: z Programu Zdrowia, programu badawczego Horyzont Europa, ale również z Funduszy Spójności” – tłumaczył genetyk. Dodał, że jest on nakierowany na wdrażanie konkretnych rozwiązań do systemów opieki zdrowotnej krajów członkowskich UE. Program jest skierowany do różnych podmiotów. Mogą to być centra onkologiczne, samorządy. „Na pewno w części tych projektów mogą również uczestniczyć państwa. jako administracja. Wachlarz beneficjentów Planu jest bardzo szeroki” – dodał.

Dr Waligóra zwrócił uwagę, że bardzo ważnym elementem Europejskiego Planu Walki z Rakiem jest misja badawcza dotycząca nowotworów – Misja Rak (Mission for Cancer), która jest finansowana głównie z programu Horyzont Europa. Ma ona wspierać poprzez badania naukowe różne elementy planu.

Prof. Jassem podkreślił, że projekty w ramach misji są skierowane do naukowców i całych konsorcjów, w skład których mogą wchodzić też partnerzy przemysłowi, czy start-up’y. „Żeby te pieniądze dostać trzeba napisać dobry projekt, albo znaleźć bardzo dobrych partnerów do współpracy. (…) Musze powiedzieć z żalem ,że polskie ośrodki do tej pory w małym stopniu korzystały z tego” – powiedział. W jego opinii istotną przyczyną była bariera natury psychologicznej i błędna ocena szans naszych badaczy. „To nastawienie trzeba zmienić, jeśli chcemy aktywniej uczestniczyć w międzynarodowym rynku naukowym” – dodał prof. Jassem.

Dr Waligóra podkreślił, że Europejski Plan Walki z Rakiem (określany też jako Mission Possible) jest szansą dla polskich pacjentów, ich rodzin, dla kadry medycznej, dla rozwoju onkologii w Polsce. „To jest duża szansa, ale trzeba aktywnie starać się uczestniczyć w tych projektach, trzeba szukać współpracy, bo to są najczęściej projekty, które są kierowane do konsorcjów

międzynarodowych” – podsumował. (PAP)

Joanna Morga

jjj/ zan/