24 maja

-------

1013 - W Merseburgu cesarz Henryk II Święty i Bolesław Chrobry zawarli traktat pokojowy kończący wojnę polsko-niemiecką.

1543 - We Fromborku zmarł Mikołaj Kopernik, astronom, twórca teorii heliocentrycznej, kanonik, prawnik, matematyk, lekarz, ekonomista.

1609 - Król Zygmunt III Waza wspólnie z rodziną i dworem opuścił ostatecznie Zamek na Wawelu i przeniósł się do Warszawy.

1829 - W Warszawie odbyła się koronacja cara Mikołaja I na króla Polski.

1850 - W Warszawie zmarł Michał Gedeon Radziwiłł, generał, uczestnik Powstania Kościuszkowskiego i wojen napoleońskich; senator Królestwa Polskiego; w czasie Powstania Listopadowego członek Rady Najwyższej Narodowej i wódz naczelny polskiej armii (luty-marzec 1831).

1878 - W Kurczycach na Wołyniu urodziła się Helena Mniszkówna, pisarka, autorka powieści "Trędowata", "Ordynat Michorowski".

1889 - W "Kurierze Codziennym" ukazał się ostatni odcinek powieści Bolesława Prusa "Lalka".

1905 - W Warszawie kilkusetosobowa zorganizowana grupa robotników zaatakowała na ul. Krochmalnej kryminalistów, którzy terroryzowali okolicę; walki robotników z kryminalistami trwały dwa dni, przenosząc się do Śródmieścia oraz na Stare i Nowe Miasto.

1931 - W Raszynie uruchomiono najsilniejszą w Europie stację radiową o mocy 120 kW; objęła ona swoim zasięgiem całe terytorium Polski.

1939 - W Berlinie zmarł prof. Aleksander Brueckner, polski filolog slawista, historyk kultury, autor "Dziejów literatury polskiej w zarysie", "Dziejów kultury polskiej", "Dziejów języka polskiego" i "Encyklopedii Staropolskiej".

1943 - Ambasador Wielkiej Brytanii przy rządzie RP Owen O'Malley przesłał do ministra spraw zagranicznych Anthony'ego Edena tajny raport na temat Zbrodni Katyńskiej, w którym wskazał na wysokie prawdopodobieństwo popełnienia zbrodni przez ZSRS.

1945 - Utworzony został Korpus Bezpieczeństwa Publicznego (później Wewnętrznego), który podlegał MBP, jego zadaniem miała być walka z niepodległościowym podziemiem zbrojnym.

1945 - W Lesie Stockim na Lubelszczyźnie oddział mjr Mariana Bernaciaka "Orlika" stoczył zwycięską bitwę z pięciokrotnie większymi siłami NKWD, Urzędu Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej.

1945 - Dekret Krajowej Rady Narodowej o odbudowie stolicy.

1945 - Dekrety o utworzeniu Politechniki Śląskiej, Uniwersytetu Łódzkiego, Politechniki Łódzkiej i przekształceniu Politechniki Gdańskiej w państwową szkołę akademicką.

1946 - W Leningradzie urodziła się Irena Kirszenstein-Szewińska, najlepsza lekkoatletka w dziejach polskiego sportu; siedmiokrotna medalistka olimpijska, rekordzistka Europy i świata; członek MKOl.

1972 - W Warszawie zmarł Michał Choromański, pisarz i dramaturg, autor powieści "Biali bracia", "Zazdrość i Medycyna", "Schodami w górę, schodami w dół", "Słowacki wysp tropikalnych", "Skandal w Wesołych Bagniskach".

1977 - Początek głodówki działaczy KOR w warszawskim kościele św. Marcina, której intencją było uwolnienie robotników skazanych za udział w protestach w Radomiu i Ursusie oraz członków i współpracowników KOR aresztowanych po śmierci Stanisława Pyjasa.

1982 - W Warszawie zmarła Stanisława Perzanowska, aktorka, reżyserka, wieloletnia wykładowczyni warszawskiej PWST.

1988 - W Środzie Śląskiej odkryto drugą część tzw. skarbu średzkiego.

1996 - W Krakowie zmarł prof. Marek Rostworowski, historyk sztuki, muzealnik, dyrektor Muzeum Czartoryskich w Krakowie, minister kultury i sztuki.

1996 - Premiera filmu "Gry uliczne" w reżyserii Krzysztofa Krauze.

2002 - Na festiwalu w Cannes odbyła się prapremiera filmu "Pianista" w reżyserii Romana Polańskiego.

2008 - W Gliwicach zmarł Józef Szaflik, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego.

2015 - W Warszawie zmarł Krzysztof Kąkolewski, reportażysta, pisarz, autor m.in. reportaży-wywiadów ze zbrodniarzami III Rzeszy "Co u pana słychać".

2015 - Odbyła się druga tura wyborów prezydenckich, w której Andrzej Duda zdobył 51,55 proc. głosów, pokonując Bronisława Komorowskiego (48,45 proc.); frekwencja wyniosła 55,34 proc. uprawnionych.

25 maja

-------

992 - Zmarł książę Mieszko I, twórca państwa polskiego; w 966 r. przyjął chrzest; przed śmiercią podzielił państwo pomiędzy wszystkich swoich synów: najstarszego Bolesława oraz Mieszka, Świętopełka i Lamberta.

1477 - Wit Stwosz rozpoczął prace nad ołtarzem w kościele Mariackim w Krakowie.

1865 - W Sokalu urodził się Władysław Bandurski, duchowny katolicki, biskup pomocniczy archidiecezji lwowskiej, działacz niepodległościowy, honorowy kapelan I Brygady Legionów Polskich, kapelan sił zbrojnych Litwy Środkowej.

1889 - W Barłożnie w powiecie starogardzkim urodził się Bronisław Komorowski, duchowny katolicki, działacz patriotyczny, duszpasterz kościoła św. Stanisława Biskupa Męczennika w Wolnym Mieście Gdańsku; aresztowany przez Niemców we wrześniu 1939 r.; w marcu 1940 r. rozstrzelany w KL Stutthof; beatyfikowany przez papieża Jana Pawła II w 1999 r.

1891 - Urodził się Zygmunt Podhorski, generał WP, komendant Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu (1927-1935); w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Dywizji Kawalerii "Zaza", uczestnik bitwy pod Kockiem.

1895 - W Przemyślu urodził się Władysław Segda, pułkownik WP, szermierz, brązowy medalista olimpijski z Amsterdamu (1928) i Los Angeles (1932).

1904 - W Jedlni pod Kozienicami urodził się Józef Kuropieska, oficer WP, uczestnik kampanii polskiej 1939 r.; zastępca szefa Sztabu Generalnego WP w latach 1948-1949; aresztowany w 1950 r. i oskarżony o próbę obalenia ustroju Polski Ludowej; w 1952 r. skazany na karę śmierci; w 1955 r., po uchyleniu wyroku, wypuszczony na wolność; komendant Akademii Sztabu Generalnego (1964-1968); autor wspomnień.

1913 - We Lwowie zmarł Władysław Łoziński, powieściopisarz, historyk, publicysta.

1915 - I wojna światowa: Zakończyła się II bitwa pod Ypres, w czasie której armia niemiecka użyła gazów trujących; straty alianckie około 70 tys. ofiar, straty niemieckie 35-40 tys. ofiar.

1923 - W Bydgoszczy urodził się Jan Świdziński, malarz, rzeźbiarz, performer, krytyk sztuki, twórca idei sztuki kontekstualnej.

1926 - W Warszawie urodził się Jan Józef Lipski, historyk literatury, działacz opozycji demokratycznej; żołnierz Szarych Szeregów i Armii Krajowej, uczestnik powstania warszawskiego; współzałożyciel KOR, działacz NSZZ "Solidarność", przewodniczący reaktywowanej PPS; senator OKP.

1931 - W Poznaniu urodziła się Krystyna Kersten, historyk, badaczka najnowszych dziejów Polski; autorka książek "Polacy, Żydzi, komunizm. Anatomia półprawd 1939-1968", "Narodziny systemu władzy. Polska 1943-1948" i "Jałta w polskiej perspektywie".

1942 - W Białymstoku urodziła się Łucja Prus, piosenkarka, wykonawczyni przebojów "W żółtych płomieniach liści", "Dookoła noc się stała", "Nic dwa razy", "Twój portret".

1948 - W więzieniu mokotowskim w Warszawie władze komunistyczne wykonały wyrok śmierci na rotmistrzu Witoldzie Pileckim, oficerze ZWZ-AK, który w 1940 r. dobrowolnie poddał się aresztowaniu i wywózce do Auschwitz, aby zdobyć informacje o obozie; po ucieczce z Auschwitz walczył w Powstaniu Warszawskim; w 1947 r. został aresztowany przez UB; torturowany i oskarżony o działalność wywiadowczą na rzecz rządu RP na emigracji, skazany został na karę śmierci.

1952 - We Wrocławiu urodziła się Gabriela Kownacka, aktorka, występowała m.in. w warszawskich teatrach Kwadrat, Współczesny, Studio i Teatrze Narodowym; odtwórczyni roli Anity w komedii muzycznej "Hallo Szpicbródka", telewizyjnej publiczności znana jako Anka z serialu "Rodzina zastępcza".

1960 - Premiera filmu "Do widzenia, do jutra" w reżyserii Janusza Morgensterna.

1967 - W Rzymie w finałach Mistrzostw Europy w boksie trzej reprezentanci Polski zdobyli złote medale: Józef Grudzień, Ryszard Petek i Hubert Skrzypczak.

1972 - Sejm ratyfikował układ o normalizacji stosunków pomiędzy PRL a RFN z grudnia 1970 r., w którym strona zachodnioniemiecka uznała granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.

1974 - W Szczecinie urodziła się Ilona Ostrowska, aktorka, znana m.in. z serialu telewizyjnego "Ranczo".

1975 - W Warszawie zakończył się XXVII Wyścig Pokoju, którego zwycięzcą został Ryszard Szurkowski.

1979 - Premiera filmu "Test pilota Pirxa" w reżyserii Marka Piestraka.

1982 - Stan wojenny: W Warszawie funkcjonariusze ZOMO zatrzymali, a następnie postrzelili przy próbie ucieczki, Jana Narożniaka, działacza Międzyzakładowego Robotniczego Komitetu "Solidarność".

1987 - W Zakopanem urodził się Kamil Stoch, skoczek narciarski; dwukrotny złoty medalista igrzysk olimpijskich w Soczi (2014); zdobywca Pucharu Świata (2013/2014); indywidualny mistrz świata z Val di Fiemme (2013); złoty medalista mistrzostw świata w konkursie drużynowym (2017), zwycięzca Turnieju Czterech Skoczni (2016-2017).

1990 - Polska złożyła oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji umowy o stowarzyszeniu ze Wspólnotami Europejskimi.

1996 - Zmarł Jaroslav Simonides, tłumacz, zasłużony propagator polskiej kultury w Czechach, przekładał polską literaturę m.in. utwory Mikołaja Reja, Zygmunta Krasińskiego, Gabrieli Zapolskiej, Jarosława Iwaszkiewicza, Sławomira Mrożka, Romana Brandstaettera, Tadeusza Różewicza i Stanisława Lema.

1997 - Odbyło się referendum konstytucyjne: za głosowało 52,71 proc., przeciw 45,89 proc; frekwencja 42,86 proc. Nową Konstytucję Zgromadzenie Narodowe przyjęło 2 kwietnia; po podpisaniu jej przez prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego weszła w życie 17 października 1997 r.

2006 - Początek pielgrzymki papieża Benedykta XVI do Polski.

2011 - W Tarnowie zmarł Edward Żentara, aktor, dyrektor tarnowskiego Teatru im. Ludwika Solskiego; wystąpił m.in. w filmach "Karate po polsku", "Austeria", "Siekierezada", "Życie za życie. Maksymilian Kolbe".

2014 - W Warszawie zmarł gen. Wojciech Jaruzelski, ostatni przywódca PRL, współtwórca Okrągłego Stołu; w 1989 r. wybrany przez Zgromadzenie Narodowe na urząd prezydenta PRL, następnie RP (1989-1990); sybirak, żołnierz 1. Armii WP; w latach 1968-1983 szef MON; odpowiedzialny za udział WP w inwazji na Czechosłowację i wykorzystanie armii do krwawego tłumienia protestów na Wybrzeżu w 1970 r.; w lutym 1981 r. objął urząd premiera; od października 1981 r. do lipca 1989 r. I sekretarz KC PZPR; w nocy z 12 na 13 grudnia 1981 r. wprowadził stan wojenny, stając na czele Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego (WRON); odpowiedzialny za masowe represje stosowane w tym okresie wobec społeczeństwa; w 1985 r. zrezygnował z funkcji premiera, obejmując stanowisko przewodniczącego Rady Państwa (1985-1989).

26 maja

-------

1331 – W Chęcinach rozpoczął się zwołany przez króla Władysława Łokietka zjazd możnych, określany przez Jana Długosza jako „walny zjazd wszystkich ziem polskich”. Wydarzenie to uznawane jest za jeden z pierwszych przejawów kształtowania się polskiego sejmu. Zjazd zakończył się 14 czerwca.

1569 - Król Zygmunt II August inkorporował do Królestwa Polskiego województwa wołyńskie i bracławskie.

1584 - Na Wawelu odbyła się egzekucja Samuela Zborowskiego, rotmistrza królewskiego, skazanego na banicję za zabicie w 1574 r. kasztelana przemyskiego; w 1575 r. Zborowski powrócił nielegalnie do kraju wraz z królem Stefanem Batorym; początkowo korzystał z protekcji monarchy i kanclerza Jana Zamoyskiego, następnie stał się ich przeciwnikiem; schwytany jako banita i ścięty pod zarzutem próby zamachu na króla.

1648 - Powstanie Chmielnickiego: Klęska wojsk polskich pod Korsuniem.

1831 - Powstanie Listopadowe: Klęska wojsk polskich w bitwie pod Ostrołęką; w walce polegli m.in. generałowie Ludwik Kicki i Henryk Ignacy Kamieński; ogólnie straty polskie wyniosły 6,5 tys. żołnierzy.

1863 - Powstanie Styczniowe: W czasie starcia z wojskami rosyjskimi niedaleko wsi Porzecze na terenie Białorusi poległ Henryk Dmochowski - dowódca oddziału powstańczego, rzeźbiarz, uczestnik Powstania Listopadowego.

1891 - W Wiedniu urodził się Oskar Halecki, historyk, profesor Uniwersytetu Warszawskiego; od 1939 r. na emigracji; współzałożyciel, dyrektor i prezes Polskiego Instytutu Naukowego w Nowym Jorku.

1898 - W Krakowie urodził się Artur Nacht-Samborski, malarz.

1915 - I wojna światowa: I Brygada Legionów Polskich zakończyła ciężkie walki z wojskami rosyjskimi pod Konarami; zginęło w nich ponad 150 legionistów, a ponad 600 zostało rannych.

1926 - W Paryżu zamordowany został Semen Petlura, przywódca Ukraińskiej Republiki Ludowej i naczelny dowódca jej wojsk; sprzymierzeniec Polski w wojnie z bolszewikami; od 1921 r. na emigracji; jego zabójcą był Szolem Szwarcbard, który miał zemścić się za pogromy Żydów organizowane w czasie rządów Petlury na Ukrainie.

1939 - Prezydent Ignacy Mościcki otrzymał od Sejmu uprawnienia do wydawania dekretów w zakresie obrony państwa.

1939 - W Równem na Wołyniu urodził się Andrzej Milczanowski, prawnik, współpracownik KSS KOR, działacz Solidarności; w 1982 r. skazany na pięć lat więzienia za kierowanie strajkiem w Stoczni Szczecińskiej; po wyjściu na wolność stanął na czele podziemnej Rady Koordynacyjnej NSZZ "S" Pomorze Zachodnie, region ten reprezentował w Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej; uczestnik obrad Okrągłego Stołu; szef UOP (1990-1992); minister spraw wewnętrznych (1992-1995).

1941 - Polski niszczyciel "Piorun" podjął walkę z niemieckim pancernikiem "Bismarck", przyczyniając się do jego zatopienia.

1944 - Rząd RP na żądanie władz brytyjskich oddał Brygadę Spadochronową do dyspozycji alianckiego dowództwa.

1947 - W Londynie powstała Liga Niepodległości Polski, skupiająca członków działającego w czasie II wojny światowej w Wielkiej Brytanii Związku Piłsudczyków; na czele Ligi stanął Juliusz Łukasiewicz.

1950 - W Warszawie zmarł prof. Stanisław Kętrzyński, historyk, dyplomata.

1952 - W prasie opublikowano projekt Konstytucji PRL.

1956 - W Krakowie oficjalnie otwarto Piwnicę pod Baranami, którą założył Piotr Skrzynecki i studenci krakowskich uczelni.

1962 - W Szczecinie urodził się Krzysztof Warlikowski, wybitny reżyser teatralny i operowy, założyciel i dyrektor artystyczny Nowego Teatru w Warszawie.

1966 - W Brzegu z powodu decyzji władz o eksmisji wikarych z zajmowanego przez nich budynku doszło do starć ludności z milicją.

1966 - W Warszawie urodził się Artur Żmijewski, artysta sztuk wizualnych.

1967 - W Nowym Targu urodził się Bartłomiej Topa, aktor, producent filmowy; wystąpił m.in. w filmach "Prowokator", "Wesele", "Dom zły", "Drogówka", "Mój biegun", "Karbala", znany również z seriali "Złotopolscy", "Stacyjka", "Wataha".

1988 - W Łodzi otwarto Szpital Centrum Zdrowia Matki Polki.

1993 - W Paryżu zmarł Jacek Bierezin, poeta, działacz opozycji w PRL, taternik, współzałożyciel ukazującego się poza cenzurą czasopisma "Puls" (1977-1981).

2006 - Papież Benedykt XVI odprawił mszę na pl. Piłsudskiego w Warszawie.

2009 - W Warszawie zmarł Marek Walczewski, aktor, znany m.in. z ról w filmach "Wesele", "Ziemia obiecana", "Śmierć prezydenta", "Golem", a także z serialu "Polskie drogi".

2017 - W Falls Church zmarł Zbigniew Brzeziński, polski politolog, sowietolog, geostrateg, doradca ds. bezpieczeństwa narodowego w czasie prezydentury Jimmy'ego Cartera (1977-1981), wcześniej doradca prezydentów Lyndona Johnsona oraz Johna F. Kennedy'ego.

27 maja

-------

1638 - W Łowiczu zmarł Jan Wężyk, arcybiskup gnieźnieński, prymas Polski (1627-1638).

1643 - Wojewoda malborski Jakub Wejher założył Wejherowo.

1727 - W Warszawie otwarty został dla publiczności Ogród Saski.

1862 - W Wielicznej koło Węgrowa urodziła się Feliksa Magdalena Kozłowska, założycielka wspólnoty mariawitów.

1876 - W Wysokiem Mazowieckiem urodził się Jan Kucharzewski, polityk, historyk, publicysta; premier rządu Rady Regencyjnej (1917-1918).

1878 - W Lucynie na Łotwie urodził się Ferdynand Ossendowski, pisarz, publicysta, podróżnik, badacz.

1885 - W Derebczynie koło Jampola urodził się Zbigniew Pronaszko, malarz, rzeźbiarz, scenograf.

1895 - W Nasutowie koło Lublina urodził się Karol Ziemski, "Wachnowski", generał WP, oficer Komendy Głównej AK; w czasie Powstania Warszawskiego dowódca Grupy "Północ", broniącej Starego Miasta.

1914 - W Warszawie urodził się Bohdan Arct, pilot myśliwski; w czasie II wojny światowej w Polskich Siłach Powietrznych w Wielkiej Brytanii, m.in. dowódca eskadry "B" w Dywizjonie 303; autor wielu publikacji historycznych i wspomnień.

1931 - Powołany został rząd Aleksandra Prystora.

1935 - W Konstancinie urodził się Stefan Starczewski, socjolog, polonista, pedagog, działacz opozycji demokratycznej; redaktor niezależnej "Krytyki" (1978-1981); kierował Zespołem Oświaty i Wychowania NSZZ "S" (1981); po ogłoszeniu stanu wojennego internowany; współzałożyciel podziemnego Komitetu Helsińskiego w Polsce (1982); uczestnik obrad okrągłego stołu; wieloletni dyrektor Fundacji Kultury.

1940 - W niemieckim obozie koncentracyjnym Sachsenhausen zamordowany został Bolesław Roja, oficer Legionów Polskich, dowódca III Brygady (1917); generał WP, uczestnik walk z Ukraińcami w obronie Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej; w 1922 r. przeniesiony w stan spoczynku; poseł na Sejm z ramienia Stronnictwa Chłopskiego (1928-1929).

1942 - W KL Auschwitz rozstrzelany został Ludwik Puget, rzeźbiarz, malarz, historyk sztuki.

1942 - W Sieniawie urodził się Andrzej Zoll, prawnik, sędzia, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego; prezes Trybunału Konstytucyjnego (1993-1997); w latach 2000-2006 Rzecznik Praw Obywatelskich.

1943 - Zbrodnia Wołyńska: we wsi Niemilia (Komarnia-Jackowicze) ukraińscy nacjonaliści zamordowali 126 Polaków, wiele osób zostało rannych.

1946 - Wspólny atak oddziałów UPA i AK-WiN na Hrubieszów, skierowany przeciwko władzy komunistycznej.

1955 - W Warszawie urodziła się Magdalena Wołłejko, aktorka, wystąpiła m.in. w filmach "Chłopi", "Akcja pod Arsenałem", "Pensja pani Latter" i "Kobieta w kapeluszu".

1959 - W Lęborku urodził się Cezary Wodziński, filozof, znawca myśli Martina Heideggera, tłumacz i eseista; wykładowca m.in. Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego.

1960 - Polskie Radio nadało pierwszy odcinek słuchowiska "W Jezioranach".

1981 - Film "Człowiek z żelaza" w reżyserii Andrzeja Wajdy zdobył główną nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes.

1983 - Żaglowiec "Dar Pomorza" został przekształcony w statek-muzeum.

1983 - W Los Angeles zmarł Józef Lejtes, reżyser filmowy, jeden najważniejszych twórców polskiego kina w okresie międzywojennym; autor m.in. filmów "Barbara Radziwiłłówna", "Dziewczęta z Nowolipek" i "Granica".

1987 - W Warszawie przed kościołem ss. Wizytek odsłonięto pomnik kardynała Stefana Wyszyńskiego.

1989 - Na przełęczy Lho-La pod Everestem (8850 m) w lawinie zginęli polscy himalaiści: Zygmunt Andrzej Heinrich, Wacław Otręba, Mirosław Dąsal i Mirosław Gardzielewski, następnego dnia w wyniku odniesionych obrażeń zmarł Eugeniusz Chrobak.

1990 - Odbyły się pierwsze w powojennej Polsce wolne wybory samorządowe, pierwsze w pełni demokratyczne wybory w Polsce po 1945 roku. Kandydaci Komitetów Obywatelskich „Solidarność” zdobyli ponad 53 proc. głosów.

2000 - W Warszawie zmarł Kazimierz Leski "Bradl", oficer wywiadu i kontrwywiadu Komendy Głównej ZWZ-AK; w latach 1945-1955 więziony przez władze komunistyczne.

2004 - W Bydgoszczy zmarł Ryszard Ber, reżyser, scenarzysta, twórca filmów "Droga", "Cudzoziemka", "Kamień na kamieniu", a także seriali "Lalka" i "Kanclerz".

2004 - W Warszawie otwarto Centrum Olimpijskie.

2011 - W Brisbane w Australii zmarła Małgorzata Dydek, jedna z najlepszych polskich koszykarek.

28 maja

-------

1565 - W Wilnie zmarł Mikołaj Radziwiłł, nazywany Czarnym, kanclerz wielki litewski, wojewoda wileński; kalwin, protektor reformacji na Litwie; brat stryjeczny Barbary Radziwiłłówny; twórca potęgi rodu Radziwiłłów.

1817 - Urodził się Jerzy Henryk Lubomirski, poseł do galicyjskiego Sejmu Krajowego oraz austriackiej Rady Państwa i Izby Panów; kurator Ossolineum we Lwowie, mecenas kultury.

1871 - Upadek Komuny Paryskiej i zakończenie walk na ulicach Paryża, w których brali udział m.in. Jarosław Dąbrowski (naczelny wódz wojsk komuny, zginął w wyniku walk) i Walery Antoni Wróblewski.

1872 - Urodził się Marian Smoluchowski, fizyk, profesor Uniwersytetu Lwowskiego i Uniwersytetu Jagiellońskiego, jeden z najwybitniejszych uczonych polskich.

1877 - W Czerei, obecnie na Białorusi, urodził się Oskar Miłosz, piszący po francusku poeta, litewski dyplomata, krewny Czesława Miłosza.

1887 - W Zagłębiu Dąbrowskim urodził się Henryk Strasburger, prawnik, ekonomista, minister przemysłu i handlu (1921-1923), generalny komisarz RP w Gdańsku (1924-1932); od 1932 r. prezes Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów; w czasie II wojny światowej minister skarbu w rządzie gen. Władysława Sikorskiego.

1895 - W Gorlicach urodził się Bronisław Pieracki, oficer Legionów Polskich, członek POW, pułkownik WP; jeden z czołowych działaczy BBWR; zastępca szefa Sztabu Głównego WP (1928-1929); od 1929 r. wiceminister, a od 1931 r. minister spraw wewnętrznych; zginął w 1934 r. w wyniku zamachu dokonanego przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

1899 - W Jenisejsku na Syberii urodziła się Irena Krzywicka, pisarka, publicystka, zaangażowana w działania dotyczące edukacji seksualnej, planowania rodziny i równouprawnienia kobiet.

1904 - W Desznie niedaleko Jędrzejowa urodził się Wincenty Pstrowski, górnik, rębacz dołowy, propagandowy wzór przodownika pracy w PRL-u.

1917 - W Wiaźmie w Rosji urodził się Leonid Teliga, żeglarz, lotnik; w czasie II wojny światowej walczył m.in. w 300 dywizjonie lotnictwa bombowego "Ziemi Mazowieckiej"; jako pierwszy Polak odbył samotny rejs dookoła świata na jachcie Opty (1967-1969).

1921 - Rozpoczął się I Targ Poznański, impreza, która w następnych latach przerodziła się w targi o charakterze międzynarodowym.

1923 - Powstał rząd Wincentego Witosa, tworzony przez koalicję PSL "Piast", Związek Ludowo Narodowy i Chrześcijańską Demokrację.

1929 - W Poznaniu urodził się Leszek Herdegen, aktor, literat; uczestnik Powstania Warszawskiego; występował w Teatrze im. Słowackiego w Krakowie, a następnie w warszawskich teatrach Studio i Powszechnym; zagrał m.in. w filmach "Kwiecień", "Mansarda", "Faraon", "Potop", a także w serialu "Stawka większa niż życie".

1939 - W Warszawie urodził się Wojciech Karolak, pianista i kompozytor jazzowy.

1940 - Brygada Podhalańska, walcząca w składzie alianckich sił ekspedycyjnych, zdobyła Narvik.

1941 - Z więzienia na Pawiaku do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz wywieziono 304 mężczyzn, wśród nich znajdował się o. Maksymilian Rajmund Kolbe.

1942 - W Lesie Sękocińskim koło Magdalenki Niemcy rozstrzelali 223 więźniów Pawiaka.

1942 - W getcie krakowskim Niemcy rozpoczęli pierwszą akcję deportacyjną, która trwała do 8 czerwca; około 5 tys. Żydów wywieziono do niemieckiego obozu zagłady w Bełżcu.

1944 - W Buffalo w USA rozpoczęło się spotkanie polskich działaczy społecznych, w czasie którego utworzono Kongres Polonii Amerykańskiej.

1974 - Premiera filmu "Nie ma mocnych" w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego.

1975 - Sejm uchwalił ustawę o nowym podziale administracyjnym kraju; zlikwidowane zostały powiaty, liczba województw wzrosła z 17 do 49.

1981 - W Warszawie zmarł kardynał Stefan Wyszyński, kapelan Powstania Warszawskiego, biskup lubelski, arcybiskup metropolita gnieźnieński i warszawski, od 1948 r. prymas Polski, nazwany Prymasem Tysiąclecia.

1983 - Sąd Warszawskiego Okręgu Wojskowego zaocznie skazał oskarżonego o szpiegostwo Zdzisława Najdera na karę śmierci oraz kary dodatkowe: pozbawienia praw publicznych na zawsze i konfiskatę mienia w całości.

1991 - W Warszawie zmarł Konrad Nałęcki, reżyser, twórca m.in. serialu "Czterej pancerni i pies".

1992 - Sejm przyjął uchwałę lustracyjną, zobowiązującą ministra spraw wewnętrznych do podania do 6 czerwca 1992 r. "pełnej informacji na temat urzędników państwowych od szczebla wojewody wzwyż, a także senatorów i posłów; do 2 miesięcy - sędziów, prokuratorów i adwokatów oraz do 6 miesięcy - radnych gmin i członków zarządów gmin - będących współpracownikami UB i SB w latach 1945-1990".

1993 - Sejm przegłosował wotum nieufności dla rządu Hanny Suchockiej.

1999 - W Krakowie zmarł Jan Lebenstein, malarz, grafik.

2002 - W Warszawie zmarł Edward Wende, adwokat, obrońca w procesach politycznych, oskarżyciel posiłkowy w procesie zabójców księdza Jerzego Popiełuszki; senator, poseł, członek Trybunału Stanu.

2006 - Papież Benedykt XVI odprawił mszę na krakowskich Błoniach, a następnie udał się do byłego niemieckiego obozu zagłady Auschwitz.

2008 - W Świnoujściu zmarł Lechosław Goździk, przywódca strajków w warszawskiej FSO w 1956 r.

2009 – Były premier PRL i RP Tadeusz Mazowiecki, dziennikarz Michał Sumiński i pośmiertnie rotmistrz Witold Pilecki zostali Honorowymi Obywatelami miasta stołecznego Warszawy.

29 maja

-------

1493 – Wielki mistrz zakonu krzyżackiego Johann von Tieffen złożył w Poznaniu hołd lenny królowi Janowi I Olbrachtowi.

1768 – Poseł rosyjski w Warszawie Nikołaj Repnin wydał w imieniu carycy Katarzyny Wielkiej deklarację przeciwko konfederacji barskiej zawiązanej „pod sztandarem fanatyzmu i rebelii”.

1792 - Zawieszone zostały obrady Sejmu Wielkiego, które rozpoczęły się w październiku 1788 r.

1843 - W Oparach pod Samborem urodził się Władysław Łoziński - powieściopisarz, historyk, publicysta, kolekcjoner dzieł sztuki.

1861 - W Paryżu zmarł Joachim Lelewel, jeden z największych polskich uczonych, historyk, bibliograf, numizmatyk, działacz niepodległościowy, członek Rządu Narodowego w czasie Powstania Listopadowego; "Nauka była zatrudnieniem całego mego życia, jest ona moją drugą ojczyzną" - mawiał o sobie.

1865 - W Warszawie urodził się Piotr Drzewiecki, inżynier, przemysłowiec, działacz społeczno-gospodarczy; w latach 1917-1921 prezydent Warszawy; założyciel i prezes Ligi Pracy (1933-1939); w 1942 r. aresztowany przez Niemców; zmarł w 1943 r. w berlińskim więzieniu Moabit.

1878 - W Siedlcach urodził się Antoni Ponikowski, inżynier, profesor i rektor Politechniki Warszawskiej; w latach 1921-1922 premier RP oraz minister oświaty, kultury i sztuki; od 1928 r. w Chrześcijańskiej Demokracji; poseł na Sejm (1930-1935); w czasie II wojny światowej w Delegaturze Rządu RP na Kraj.

1916 - W Golbicach (pow. Łęczyca) urodził się Wacław Felczak, historyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, znawca tematyki środkowoeuropejskiej; żołnierz AK, kurier i emisariusz rządu RP na uchodźstwie, po wojnie więziony przez władze komunistyczne.

1932 - W Warszawie przy ulicy Wawelskiej otwarto Instytut Radowy, który powstał z inicjatywy Marii Skłodowskiej-Curie; polska noblistka instytut otworzyła wspólnie z prezydentem RP Ignacym Mościckim.

1939 - W Rzymie zmarła Urszula Ledóchowska, założycielka Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego (urszulanek szarych); kanonizowana w 2003 r. przez papieża Jana Pawła II.

1943 - W Warszawie na terenie getta Niemcy rozstrzelali około 600 więźniów Pawiaka.

1957 - W Toronto zmarł Emil Przedrzymirski-Krukowicz, generał WP, w czasie kampanii polskiej 1939 r. dowódca Armii "Modlin", a następnie tzw. armii gen. Przedrzymirskiego, którą dowodził w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim.

1967 - Papież Paweł VI mianował kardynałem arcybiskupa metropolitę krakowskiego Karola Wojtyłę.

1974 - Sejm przyjął ustawę o przekazywaniu gospodarstw rolnych na własność państwa w zamian za rentę oraz ustawę o rentach dla inwalidów wojennych i rodzin po poległych żołnierzach.

1981 - W Warszawie zmarł Janusz Minkiewicz, poeta, satyryk; współpracował m.in. z "Przekrojem", "Szpilkami", "Cyrulikiem Warszawskim".

1993 - Prezydent Lech Wałęsa rozwiązał Sejm i Senat, ogłaszając przedterminowe wybory.

2020 – W Kielcach zmarł Jerzy Pilch, pisarz, publicysta, dramaturg i scenarzysta filmowy, autor "Bezpowrotnie utraconej leworęczności", "Pod Mocnym Aniołem", kolejnych tomów "Dziennika", "Miasta utrapienia", "Nart Ojca Świętego".

30 maja

-------

1159 - W Niemczech zmarł książę Władysław II Wygnaniec, najstarszy syn Bolesława Krzywoustego.

1505 - Sejm radomski przyjął konstytucję "Nihil novi", określającą podstawy ustrojowe Rzeczypospolitej szlacheckiej.

1649 – Król Jan II Kazimierz Waza poślubił Ludwikę Marię Gonzagę, wdowę po swym bracie Władysławie IV.

1861 - W Warszawie zmarł książę Michaił Gorczakow, rosyjski generał, w czasie wojny krymskiej dowódca armii na Krymie (1855); od 1856 r. namiestnik Królestwa Polskiego.

1890 - W Poznaniu zmarł Julius Dinder, arcybiskup gnieźnieński i poznański w latach 1886-1890.

1901 - W Warszawie urodził się Mieczysław Fogg, jeden z najpopularniejszych polskich piosenkarzy; wykonawca przebojów "Ostatnia niedziela", "Jesienne róże", "Czy pamiętasz tę noc w Zakopanem", "Szkoda twoich łez, dziewczyno" i "Piosenka o mojej Warszawie"; w czasie II wojny światowej pomagał artystom pochodzenia żydowskiego, za co został uhonorowany po wojnie tytułem "Sprawiedliwy wśród narodów świata".

1918 - Powstał Związek Legionistów Polskich - organizacja kombatancka i niepodległościowa, skupiająca weteranów Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego; pierwszym komendantem związku był Edward Rydz-Śmigły.

1923 - Marszałek Józef Piłsudski złożył dymisję ze stanowiska szefa Sztabu Generalnego WP i przewodniczącego Ścisłej Rady Wojennej, następnie wycofał się na trzy lata z życia publicznego, osiedlając się z rodziną w Sulejówku.

1943 - Komendant Główny AK wydał rozkaz określający zasady scalenia Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich.

1943 - W Laffrey koło Grenoble zmarł Bolesław Miciński, filozof, eseista, poeta.

1948 - We Wrocławiu urodziła się Alicja Majewska, piosenkarka, wykonawczyni m.in. piosenek "Być kobietą", "Jeszcze się tam żagiel bieli" i "Odkryjemy miłość nieznaną".

1950 - W Lublinie urodził się Krzysztof Cugowski, wokalista Budki Suflera; wykonawca m.in. przebojów "Takie tango" i "Bal wszystkich świętych".

1955 – W pożarze w Kopalni Węgla Kamiennego „Sośnica” w Gliwicach zginęło 42 górników. Była to jedna z największych katastrof w powojennej historii polskiego górnictwa.

1957 - W Trenton w stanie New Jersey zmarł Bolesław Cybis, malarz, rzeźbiarz, grafik.

1960 - W Zielonej Górze doszło do dużego protestu w obronie eksmitowanego przez władze PRL Domu Katolickiego. Z Milicją Obywatelską i oddziałami ZOMO starły się setki mieszkańców miasta.

1999 - W Warszawie odsłonięto Pomnik Bitwy o Monte Cassino, wzniesiony pomiędzy ul. gen. Władysława Andersa a bramą Ogrodu Krasińskich.

2001 - W Warszawie odbyła się pierwsza gala konkursu Mistrz Mowy Polskiej, którego celem jest popularyzacja języka polskiego. Wśród zwycięzców konkursu byli Bohdan Tomaszewski, Krzysztof Zanussi, Jerzy Trela.

2020 - We Wrocławiu zmarł Józef Grzesiak, pięściarz, brązowy medalista Letnich Igrzysk Olimpijskich w Tokio w 1964 r. w wadze lekkośredniej, mistrz Polski w latach 1964-1966. (PAP)

szuk /