W obszernym artykule, opublikowanym w czwartek, szef IPN wskazuje, że nawet pod zaborami "idea twórców pierwszej w Europie konstytucji trwała w dziełach literackich i pieśniach; żyła wśród emigrantów, powracała w kazaniach duchownych na polskiej ziemi". Jednak dopiero w 1916 roku rocznicę tę obchodzono swobodnie w Warszawie opuszczonej przez Rosjan. Jak przypomina Szarek, "u progu odzyskanej wolności Rzeczpospolita ustanowiła 3 maja świętem narodowym", a kilka lat później rocznica uchwalenia konstytucji stała się również świętem kościelnym.

Szarek opisuje, jak podczas okupacji hitlerowskiej "każdego 3 maja świątynie zapełniały się wiernymi, a działające w podziemiu organizacje przeprowadzały okolicznościowe akcje". Jak pisze, "koniec II wojny światowej był dla Polski kresem ludobójczej okupacji niemieckiej, ale jednocześnie początkiem komunistycznej niewoli narzuconej przez Związek Sowiecki" i zauważa: "Jakże wymowne są fotografie z 3 maja 1945 roku przedstawiające polową mszę świętą dla jednego z oddziałów leśnych. Kilka dni później toczył on bój z sowieckimi oddziałami NKWD w bitwie pod Kuryłówką".

Również władze komunistyczne - przypomina historyk - zakazywały świętowania 3 maja, lecz mimo to 3 maja 1946 roku kościoły w całym kraju wypełniły się rzeszami wiernych, a w największych polskich miastach odbyły się wielotysięczne manifestacje patriotyczne. "W wielu miejscach doszło do starć z bezpieką, aresztowano kilka tysięcy osób, byli ranni, a nawet zabici" - relacjonuje te wydarzenia.

Szef IPN przypomina, że w kolejnych dekadach w PRL "po rozbiciu opozycji politycznej i zbrojnego podziemia niepodległościowego ostatnim bastionem oporu pozostał Kościół katolicki", którego przywódcą był prymas Polski kardynał Stefan Wyszyński. "Stoczył on zwycięską batalię z reżimem komunistycznym podczas uroczystości milenijnych – tysiąclecia chrztu Polski, których zwieńczeniem były uroczystości 3 maja 1966 roku na Jasnej Górze, gdzie zebrały się nieprzeliczone rzesze wiernych" - czytamy w artykule. I również - pisze autor - po powstaniu Solidarności "place i rynki miast 3 maja 1981 roku zapełniły się po brzegi uczestnikami uroczystych mszy świętych, którzy mogli swobodnie obchodzić to święto po raz pierwszy od 1939 roku".

Jednak krótko potem, w 1982 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego, milicja rozbiła manifestację solidarnościową z okazji 3 maja na warszawskim placu Zamkowym "pod murami tego samego Zamku Królewskiego, w którym w 1791 roku uchwalano Konstytucję" - podkreśla Szarek.

"W dwusetny jubileusz Konstytucji, w 1991 roku, papież Jan Paweł II przybył do narodu ze słowami: +Tradycja 3 maja należy do dziejów jego duszy, podobnie jak należy do dziejów duszy wszystkich rodaków+" - pisze szef IPN. Te słowa - o 3 maja jako części polskiej duszy - redakcja Echa Moskwy wybiła w tytule rosyjskojęzycznej wersji artykułu.

Przypominając o słowach św. Jana Pawła II, że "wolności nie można tylko posiadać, nie można jej zużywać. Trzeba ją stale zdobywać i tworzyć", szef IPN zaznacza: "To przesłanie jest aktualne również dzisiaj, gdy świętujemy wspólnie nie tylko z narodem litewskim, ale wszystkimi, którym bliska jest wolność".

Z okazji 230. rocznicy Konstytucji 3 Maja w ponad 50 mediach na całym świecie ukażą się w najbliższy weekend teksty polskich polityków, historyków i intelektualistów. To kolejna odsłona projektu "Opowiadamy Polskę światu" prowadzonego przez Instytut Nowych Mediów (INM). Edycję tę - "230. rocznica Konstytucji 3 Maja. Opowiadamy Polskę światu" INM realizuje przy wsparciu Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwa Spraw Zagranicznych, KGHM Polska Miedź SA i Polskiej Agencji Prasowej. (PAP)

awl/ ap/