Przy pomniku poległych w Krawczunach, wzniesionym przed 29 laty z inicjatywy Wileńskiego Rejonowego Oddziału Związku Polaków na Litwie, złożono kwiaty i odprawiono mszę. Sobotnie uroczystości zakończyły tegoroczne obchody 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” - próby wyzwolenia Wilna przez Armię Krajową spod niemieckiej okupacji przed wkroczeniem wojsk sowieckich w 1944 roku.

Obchody, które rozpoczęły się 7 lipca, odbywały się od hasłem „Przed Warszawą było Wilno”. Dr Marek Jedynak, dyrektor oddziału IPN w Białymstoku, będącego współorganizatorem uroczystości, w rozmowie z PAP przypomniał, że operacja „Ostra Brama” stanowiła część akcji „Burza”, która zakładała samodzielne wyzwalanie przez Armię Krajową okupowanych ziem polskich przed wkroczeniem Armii Czerwonej.

„Tegoroczne obchody są przede wszystkim przypomnieniem, że przed wybuchem Powstania Warszawskiego 1 sierpnia 1944 roku było Wilno, ważne wydarzenie dla Polski, dla Polaków, dla Wileńszczyzny” – mówił Jedynak.

Okolicznościowe uroczystości odbyły się w Skorbucianach, gdzie znajduje się kwatera poległych żołnierzy AK, i w Boguszach, gdzie doszło do aresztowania Sztabu Wileńskiego Armii Krajowej przez NKWD. Apel pamięci odbył się na wileńskim cmentarzu Rossa przy mogiłach żołnierzy AK, na cmentarzu w Kalwarii Wileńskiej poświęcono odrestaurowany pomnik nagrobny żołnierza AK kpr. Michała Półtoraka ps. Grot. Kwiaty złożono w kwaterze poległych żołnierzy AK na cmentarzu w Kolonii Wileńskiej, a w Domu Kultury Polskiej w Wilnie odbyła się konferencja naukowa.

Według dyrektora oddziału IPN w Białymstoku na Wileńszczyźnie znanych jest około 20 miejsc związanych z Operacją „Ostra Brama”, ale – jak podkreśla - „powinno być ich znacznie więcej, gdyż praktycznie w każdej miejscowości działały struktury konspiracyjne AK”.

„Okręg wileński w szczytowym okresie rozwoju liczył 10 tys. żołnierzy. Przekładając na liczbę ówczesnych mieszkańców Wileńszczyzny, oznacza to, że praktycznie każda wieś, każda miejscowość ma korzenie w konspiracji. Trzeba to odkrywać” – powiedział Jedynak.

W ramach obchodów 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” przed tygodniem na Rossie, w pobliżu mauzoleum marszałka Józefa Piłsudskiego, została otwarta wystawa plenerowa pt. „Przed Warszawą było Wilno. Okręg AK +Wiano+ w walce z totalitaryzmami”, którą przygotował oddziału IPN w Białymstoku.

„Wystawa na 22 planszach opowiada o trudnej historii losów Polaków na Wileńszczyźnie podczas wojny, fenomenie wileńskiej konspiracji niepodległościowej” – mówi Jedynak i podkreśla, że ekspozycja „została przygotowana m.in. z myślą o Polakach z Polski, turystach, którzy licznie odwiedzają Wilno i Rossę”.

„Realizujemy edukacyjną część misji IPN. Docieramy z wiedzą, historią Polski do jak najszerszych kręgów” – dodaje dyrektor oddziału IPN w Białymstoku.

Pierwsze organizacje podziemne powstały na Wileńszczyźnie pod koniec września 1939 r. Z biegiem czasu ich wysiłek niepodległościowy został skanalizowany w ramach Okręgu Wileńskiego ZWZ/AK (krypt. „Wiano”). Wileńscy konspiratorzy walczyli z Sowietami, Niemcami i szeregiem formacji kolaborujących z okupantami Wileńszczyzny.

Wiosną 1944 r. pod kontrolą polskich oddziałów partyzanckich znalazły się duże połacie regionu, a największą akcją zbrojną Okręgu Wileńskiego AK była operacja „Ostra Brama” — nieudana próba odbicia z rąk niemieckich Wilna.

Kapitulacja Niemiec nie zakończyła działalności niepodległościowej Okręgu Wileńskiego AK. Kontynuował on walkę z siłami komunistycznymi do 1948 r., a ostatnie oddziały partyzanckie nawiązujące do jego tradycji walczyły jeszcze w 1952 r.

Organizatorami uroczystości 80. rocznicy operacji „Ostra Brama” były Instytut Pamięci Narodowej, Związek Polaków na Litwie, Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, Ambasada RP w Wilnie.

Z Wilna Aleksandra Akińczo (PAP)

aki/ mms/