Naukowcy z Uniwersytetu w Liege, w ramach projektu SPECULOOS (Search for Planets EClipsing ULtra-cOOl Stars), odkryli właśnie wielkością podobną do Ziemi planetę okrążającą tzw. ultrachłodnego karła SPECULOOS-3. To drugi układ planetarny odkryty wokół gwiazdy tego rodzaju.

Ultrachłodne karły, jak wyjaśniają badacze, to najmniej masywne gwiazdy we wszechświecie. Rozmiarami przypominają duże planety, takie jak Jowisz. Są o połowę chłodniejsze od Słońca, 10 razy mniej od niego masywne i ok. 100 razy ciemniejsze. Żyją przy tym około 100 razy dłużej niż nasza dzienna gwiazda i będą ostatnimi gwiazdami, które pozostaną w przyszłym, ochładzającym się wszechświecie.

W kosmosie jest ich dużo więcej niż gwiazd takich jak Słońce, jednak są relatywnie słabo poznane - właśnie ze względu na niewielką ilość emitowanego przez nie światła. W szczególności niewiele wiadomo o towarzyszących im planetach, mimo że - jak się uważa - planety te stanowią znaczną część wszystkich planet Drogi Mlecznej.

Koordynowany przez prof. Michaëla Gillona z Uniwersytetu w Liege program SPECULOOS został stworzony właśnie w celu poszukiwania tego typu globów. Naukowcy szukają planet przechodzących na tle gwiazdy, co pozwala na ich wykrycie, wymaga jednak zwykle kilkutygodniowej obserwacji każdej gwiazdy z osobna. Twórcy projektu wykorzystują więc sieć automatycznych teleskopów, które pozwalają znacząco przyspieszyć obserwacje.

Nowo odkryta planeta SPECULOOS-3 b oddalona jest o 55 lat świetlnych od Układu Słonecznego, czyli można powiedzieć, że znajduje się w naszym kosmicznym sąsiedztwie. „SPECULOOS-3 b ma rozmiary praktycznie równe rozmiarom naszej planety” – podkreśla Michaël Gillon, autor pracy opublikowanej w piśmie „Nature Astronomy” (https://www.nature.com/articles/s41550-024-02271-2).

„Rok trwa na niej ok. 17 godzin. Dni i noce z kolei nigdy się nie kończą. Uważamy, że planeta okrąża gwiazdę synchronicznie, więc cały czas zwrócona jest w kierunku gwiazdy tą samą stroną, podobnie jak Księżyc w kierunku Ziemi. Z drugiej strony, jej nocna połowa pogrążona jest w ciągłej ciemności” – wyjaśnia planetolog.

Choć gwiazda jest relatywnie zimna, to - jak podkreślają badacze - ze względu na bardzo ciasną orbitę planeta jest bombardowana wysokoenergetycznym promieniowaniem. „W takim środowisku obecność atmosfery jest bardzo mało prawdopodobna” – zwraca uwagę uczestniczący w projekcie prof. Julien de Wit z MIT.

„To, że ta planeta nie ma atmosfery, może stanowić zaletę pod kilkoma względami. Na przykład może to umożliwić nam zdobycie dużej ilości wiedzy na temat ultrachłodnych karłów, co z kolei pozwoli nam na bardziej dogłębne badania ich potencjalnie nadających się do zamieszkania planet” – dodaje.

Według badaczy SPECULOOS-3 to doskonały cel dla Teleskopu Jamesa Webba. „Z JWST będziemy mogli nawet badać mineralogię powierzchni planet” – podkreśla dr Elsa Ducrot, współautorka odkrycia.

„Odkrycie to demonstruje zdolność naszego obserwatorium SPECULOOS-North do wykrywania egzoplanet wielkości Ziemi, które mogą być obiektami dalszych, szczegółowych badań. A to dopiero początek! Dzięki wsparciu finansowemu Regionu Walońskiego i Uniwersytetu w Liege, dwa nowe teleskopy, Orion i Apollo wkrótce dołączą do Artemis na płaskowyżu Teide na Teneryfie, aby przyspieszyć poszukiwania tych fascynujących planet” – podsumowuje prof. Gillon.(PAP)

Marek Matacz

mat/ bar/