Koncert poświęcony jest pamięci rosyjskiego wiolonczelisty i pedagoga Borisa Pergamenschikowa (1948-2004) w 20. rocznicę śmierci artysty.

W gronie solistów wystąpią: Claudio Bohórquez, urodzony w Niemczech wiolonczelista o korzeniach peruwiańsko-urugwajskich, obecnie uznawany za niezwykle znaczące nazwisko w świecie muzyki; Stathis Karapanos, pochodzący z Grecji, niespełna trzydziestoletni wysoce ceniony flecista oraz znany polski śpiewak operowy, tenor Rafał Bartmiński.

Polską Orkiestrę Sinfonię Iuventus im. Jerzego Semkowa poprowadzi Jurek Dybał, a Chórem Filharmonii im. Karola Szymanowskiego w Krakowie pokieruje Piotr Piwko.

W pierwszej części wieczoru publiczność usłyszy dwie kompozycje Krzysztofa Pendereckiego Koncert na altówkę i orkiestrę (wersja na wiolonczelę) oraz Koncert fletowy.

Koncert na altówkę i orkiestrę powstał w roku 1983, na zamówienie rządu Republiki Wenezueli. Przedmiotem zamówienia miała być wprawdzie kantata z okazji 200. rocznicy urodzin Simona Bolivara, ale stało się inaczej. „Niedopełnieniu przez kompozytora warunków zawdzięczamy jedno z najpiękniejszych jego dzieł” – napisał muzykolog Maciej Negrey.

Kompozycja od początku istniała w dwóch wersjach: symfonicznej i kameralnej. Transkrypcje dzieła na wiolonczelę, dokonana przez Borysa Pergamenschikowa w 1988 r. i na klarnet w 1996 r. podobnie miały dwie wersje.

„Istnieje też transkrypcja wiolonczelowa dokonana przez Arto Norasa, niemal całkowicie zachowująca strukturę partii altówkowej” – zaznacza Negrey. Prawykonanie na altówkę i orkiestrę symfoniczną miało miejsce w Caracas 24 lipca 1983 r.

Koncert ma kameralny wymiar, trwa zaledwie około 20 minut i złożony jest z sześciu połączonych ze sobą fragmentów. W prologu z charakterystycznym motywem westchnienia pojawia się tylko instrument solowy. Orkiestra dołącza po chwili, doprowadzając do pierwszej kulminacji, po której następuje solo. W drugim odcinku, nadal w tempie wolnym, dominuje dramatyczna kantylena. Odcinek trzeci ma charakter demonicznego scherzanda.

Wirtuozowsko pomyślanej partii solowej towarzyszą chwilami pojedyncze grupy instrumentów, w kilkutaktowych ustępach muzycznych. I tak przez wszystkie odcinki utworu, aż do epilogu dzieła, w którym „partie sola i orkiestry oddalają się od siebie, wszystko przenika nastrój rozbicia i osamotnienia” – charakteryzuje kompozycję Maciej Negrey.

W pierwszej części wieczoru wykonany też będzie Koncert fletowy Krzysztofa Pendereckiego ukończony przez kompozytora w 1992 r. Dzieło dedykowane jest Jean-Pierre’owi Rampalowi, francuskiemu fleciście, jednemu z największych wirtuozów tego instrumentu w XX wieku. Prawykonanie utworu przez Jean-Pierre’a Rampala i Orkiestrę Kameralną z Lozanny odbyło się 11 stycznia 1993 roku w Lozannie, pod dyrekcją kompozytora.

Po przerwie festiwalowa publiczność wysłucha III Symfonię „Pieśń o nocy” Karola Szymanowskiego. Utwór powstał w latach 1914–1916, a więc w czasie, w którym kompozytora fascynowała kultura Persji. Kompozycja inspirowana była tekstem poematu XIII-wiecznego perskiego poety i mistyka Dżalaluddina Rumiego.

„Jest to przepiękna wizja nocy, niosącej wielką iluminację, rozjaśniającą tajemnicę Boga i Bytu. Muzyka ma tutaj niezwykłą siłę emocjonalną, wyrażającą zachwyt i olśnienie owym przeżyciem” – zauważa muzykolog Oscar Łapeta. "Szymanowskiego zachwyciła panteistyczna idea wiersza, motyw doznania jedności z bytem i poznanie tajemnicy Boga”.

Tę jednoczęściową kompozycję podzielić można na trzy odcinki, które wykonywane są attaca. Pierwszym z nich jest utrzymana w powolnym tempie introdukcja, Moderato assai, wykorzystująca pełny skład orkiestry. Kolejny odcinek to żywy taniec -Vivace scherzando z potraktowanym kolorystycznie, wokalizującym chórem, następnie rozwija się powolne, tajemnicze zakończenie oznaczone Largo.

„Przebogate brzmienie orkiestry, giętkie linie melodyczne, znakomita orkiestracja, ekstatyczne kulminacje z udziałem wszystkich wykonawców tworzą kompozycję o wyrazistym charakterze, efektowną i mocno zapadającą w pamięć” – charakteryzuje muzykolog.

Prawykonanie III Symfonii odbyło się w Londynie w 1921 r. pod batutą Alberta Coatesa, ale było ono niepełne – solistę i chór zastąpiła wiolonczela solo i organy. Pierwsza prezentacja dzieła w Polsce miała miejsce w Filharmonii Warszawskiej 11 kwietnia 1924 roku pod batutą Grzegorza Fitelberga.

28. Wielkanocny Festiwal Ludwiga van Beethovena, współfinansowany ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Urzędu Miasta Stołecznego Warszawy, trwa do 29 marca 2024 r. Koncert finałowy odbędzie się w Teatrze Wielkim-Operze Narodowej.

Autorka: Anna Bernat (PAP)

abe/ dki/